Tales, Rumors, Folk Epics Constituted in Turkomen Literature According to the Subject "Zohre And Tahir"

Yıl 2010, Cilt: 1 Sayı: 6, 385 - 400, 01.03.2010

Araznepes Mämmetcumayev

Öz

Anahtar Kelimeler

-

ZÜHRE İLE TAHİR SÜJESİNE GÖRE TÜRKMEN EDEBİYATINDAKİ MASALLAR, RİVAYETLER, HALK DESTANLARI

Öz

Zühre ile Tahir süjesine göre olu turulmu belli ba lõ rivayetler, masallar, hikâyeler, halk destanlarõ ilmi çevreye çok eskiden beri malumdur. Bu süjenin rivayet, masal, hikâye eklinde, yakla õk olarak XII.-XIV. yüzyõllarda ortaya çõkmõ oldu unu kabul etmek mümkündür. Daha sonra bu konu yava yava olgunla arak XV.-XVI. yüzyõl halk destanlarõnõn olu masõna kaynaklõk etmi tir. Zühre ile Tahir konusu, O uzlarõn bizzat kendilerinin meydana getirdi i edebi konular arasõnda yer alõr. Netice itibariyle bu konu yava yava kom u halklarõn edebiyatlarõna da girmeye ba lamõ tõr. “Zühre ile Tahir Sarayõ” adlõ eski bir sarayõn Türkmenistan’da var olmasõ bu konunun çok eskilerden beri Türkmenler arasõnda ya amakta oldu unun bir ispatõdõr. “Zühre ile Tahir Sarayõ” isminin kesin olarak ne zaman konuldu u bilinmese de, bunun tahminen bu süjenin ortaya çõkma devrinden hemen sonra oldu unu söyleyebiliriz. Belki de bu tarihî eserle ilgili rivayetin süjenin en eski rivayeti olmasõ da muhtemeldir. Daha sonra bu rivayetin muhtelif nüshalarõ da ortaya çõkmõ tõr. Türkmenler arasõnda revaç bulan Zühre ile Tahir süjesi çok geçmeden di er Türk topluluklarõnõn edebiyatlarõna da girmeye ba lamõ tõr. Bu süjeye göre meydana gelmi rivayetler, masallar, hikâyeler, halk destanlarõ; Azerbaycan, Özbek, Kazak, Türk, Tatar, Uygur ve di er Türk topluluklarõnõn bünyesinde de vardõr. "lginç olan nokta bu süje ile ilgili rivayetler, masallar, hikâyeler ve halk destanlarõnõn di er özelli i olarak hemen hemen hepsinde destanlara mahsus olan kurulu un, yani iirle nesrin birlikteli inin var oldu unu söylemek mümkündür. Bu süjenin yayõlmasõ sadece Türk topluluklarõnõn folkloruyla da sõnõrlõ de ildir. O aynõ zamanda Arap, Hint, Gürcü, Arnavut gibi milletlerin arasõnda bile geni öhret bulmu tur. Zühre ile Tahir süjesi XVII. yüzyõldan itibaren, Türkmen airlerinin eserlerinde görünmeye ba lar. Bu süjeye göre büyük çaplõ eser yazan Türkmen airi Seyidmuhammet Sayadõ’dõr. Sonra XVIII.-XIX. yüzyõllarda Mollamurat Horezmi, Mollanefes gibi airler bu süjeye göre milli özelliklere sahip olan suni destanlar yazmõ lardõr

Anahtar Kelimeler

Zühre, Tahir, destan, rivayet, masal, hikâye

Kaynakça

• ABDULLAYEV V.A. (1964), Uzbek Adabiyoti Tarihi. To kent.
• $VEZOV %.&. (1964), 'ozõ-'(rpe i Bayan-Slu. Narodnõy Epos «#uzõ- #urpes i Mayan-Hõlu». (Sbornik stateõ). )*+, 31-51.
• AZERBAYCAN DASTANLARI. (1969), Cilt: I, Bakõ.
• BOROVKOV $. '. (1964), & Genezise i Sopostavitelnom #zuçenii Nasionalnõh Versiy «'uzõ-'urpes i %ayan- Hõlu». "u kitapda: Narodnõõ Epos «'uzõ- 'urpes i %ayan- Hõlu». (Sbornik stateõ). Uf+, 3 -7.
• TÜRKMEN, Fikret. (1983), Tahir ile Zuhra. Ankara.
• GUTLIYEV, G.(1991), Gadõmõ Ceyhunõñ Yadõgärliklerine Sõyahat. A gabat.
• KEK#LOV, Aman. (1957), Mollanepes. (Ömri ve Dörediciligi). A gabat.
• 'OROGLU, H. G. (1972), ,urkmenskaya Literatura. %(skva.
• MAGTIMGULI. (1983), Saylanan Eserler. Cilt: I, A gabat.
• MOLLANEPES. (1957), Zöhre-Tahõr. A gabat.
• XVIII-XIX ASIR TÜRKMEN EDEB#YATINIÑ TARIHI BOYUNÇA OÇERKLER. ( 1967), A gabat.
• SAYADI, Seyitmuhammet. (2004), Zöhre-Tahõr. (Haz.: A. Mämmetcumayev), A gabat.
• SOVETSKAYA TYURKOLOG#YA.( 1987), - 3.
• TÜRKMENBA"I ADINDAKI TÜRKMEN#STAN M#LL# ELYAZMALAR ENST#TÜSÜ, 3488. bohça.
• VEL#YEV, Baba. (1980) Stavropol Türkmenleriniñ Dessanlarõ. A gabat.