Urban Transformation of a 19th Century Ottoman City: Bursa under the Impacts of Tanzimat Reforms

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 77 - 100, 13.07.2019

Sinem Türkoğlu Önge

https://doi.org/10.37246/grid.551427

Öz

In order to modernize and secularize its traditional institutions, the Ottoman government embarked on a western-inspired reform process –Tanzimat- that started in the 18th century at administrative and military areas and continued throughout the 19th century in a variety of fields. The modernization of the cities was one of the major concerns of Tanzimat reforms that affected the traditional spatial characteristics of Ottoman cities from the 19th century. Bursa, which had continued its importance for centuries as a religious, cultural and commercial center in Ottoman geography, became the focus of Tanzimat’s modernization reforms, after 1840’s. The earliest impacts of these reforms were seen as industrial changes leading to new factory districts around traditional commercial center of the city. This transformation process was followed by the opening of new arteries, formation of new residential quarters and the emergence of new building types around this center that altered the traditional urban fabric of Bursa in the second half of the 19th century. Within this context, this paper aims to reveal the spatial continuities and transformations in the 19th century urban fabric of Bursa by means of comparing the spatial elements and urban relations before and after the implementations of Tanzimat reforms.

Anahtar Kelimeler

Bursa, 19th Century, Tanzimat Reforms, Urban Transformation

19. Yüzyılda Bir Osmanlı Şehrinin Kentsel Dönüşümü: Tanzimat Reformları Etkisinde Bursa

Öz

Osmanlı İmparatorluğu, geleneksel kurumlarını modernize ve sekülerize etmek amacıyla 18. yüzyıldan itibaren Tanzimat adı verilen bir reform sürecine girmiş; en erken yönetsel ve askeri alanlarda uygulanmaya başlayan ve bu reform süreci, 19. Yüzyıl boyunca çok farklı alanlarda etkisini göstermiştir. Bu dönemde, kentlerin modernizasyonu konusu da Tanzimat reformlarının ana sorunsallarından birisi olmuş; batı kökenli kent kurumları, kanunlar ve planlama prensipleri ile Osmanlı kentlerinin geleneksel mekân yapısını 19. yüzyıldan itibaren etkilemeye başlamıştır. Osmanlı coğrafyasında yüzyıllar boyunca dini, kültürel ve ticari bir merkez olarak önemini koruyan, İmparatorluğun ilk başkenti Bursa, 1840’lardan itibaren Tanzimat reformlarının odağı haline gelmiştir. Bu reformların Bursa’ya ilk etkileri, endüstri alanında gerçekleşmiş, kentin geleneksel ticaret merkezinin çeperinde yeni fabrika bölgeleri belirmiştir. Kentin geleneksel dokusu, yeni caddelerin açılması, yeni yerleşim bölgelerinin kurulması ve yeni yapı türlerinin ortaya çıkışıyla, 19. yüzyılın ikinci yarısında değişmiştir. Bu makale, 19. yüzyıl Bursa’sının kentsel mekanındaki mekânsal süreklilikleri ve dönüşümleri, Tanzimat reformları öncesindeki ve sonrasındaki kentsel ögelere ve ilişkilere odaklanarak ortaya koymayı amaçlamaktadır

Anahtar Kelimeler

Bursa, 19.yüzyıl, tanzimat reformları, kentsel dönüşüm

Kaynakça

• Aktüre, S. (1978), 19.Yüzyıl Sonunda Anadolu Kenti Mekansal Yapı Çözümlemesi, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Baykal, K. (1950), Bursa ve Anıtları, Bursa Ayhan Matbaası.
• Baykal, K. (1976), 2000 Yıllık Bursa’nın Belediyesi, Bursa, Özkardeşler Matbaası.
• Bursa Ansiklopedisi (1984), Bursa Hakimiyet Kültür Hizmetleri Serisi, vol.2.
• Çelik, Z. (1986), The Remaking of Istanbul. Portrait of an Ottoman City in the 19th Century, Seattle and London: University of Washington Press.
• Denel, S. (1982), Batılılaşma Sürecinde Istanbul’da Tasarım ve Dış Mekanlarda Değişim ve Nedenleri, Ankara, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Dostoğlu, N.T.; Oral, E.Ö. (1999), “The Physical Transformation of the Ottoman Capital of Bursa from Tanzimat to Republic”, in N.Akın, A.Batur, S.Batur (eds.) 7 Centuries of Ottoman Architecture “A Supra-National Heritage”, İstanbul Yapı-Endüstri Merkezi Publications, pp. 234-243.
• Erder, L.T. (1976) The Making of Industrial Bursa: Economic Activity and Population in a Turkish City 1835-1975, Ph.D Dissertation, Princeton University.
• Ergin, O.N. (1922), Mecelle-i Umur-u Belediyye, 9 vols., İstanbul Matbaa-i Osmani.
• https://rosettaapp.getty.edu/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE2892635
• Kaplanoğlu, R. (1996), Bursa Yer Adları Ansiklopedisi, Bursa Ticaret Odası Kültür Yayınları.
• Köprülü Bağbancı, Ö. (2007), Bursa Hanlar Bölgesi Değişim ve Dönüşüm Sürecinin İncelenmesi ve Bölgenin Korunmasi Üzerine Bir Araştırma, Unpublished Ph.D. Dissertation, İstanbul Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Köseoğlu, N. (1946), Tarihte Bursa Mahalleleri, Bursa Halkevi yayınları, No:17.
• Ortaylı, İ. (1974), Tanzimat’tan Sonra Mahalli İdareler (1840-1878), Ankara, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, no.142.
• Önge, M. (2011) Conservation of Cultural Heritage on Alaeddin Hill in Konya from the 19.Century to Present Day, Unpublished Ph.D. Dissertation, Ankara, METU Faculty of Architecture.
• Özendes, E. (1999), The First Ottoman Capital: Bursa, İstanbul, YEM Yayınları.
• Reclus, E. (1884). Nouvelle géographie universelle : la terre et les hommes (C.9). Paris : Edité par Librairie Hachette et Cie. (https:// archive.org/details/nouvellegographi09recl/page/586)
• St. Laurent, B. (1989), Ottomanization and Modernization: The Architectural and Urban Development of Bursa and the Genesis of Tradition 1839-1914, Unpublished Ph.D. Dissertation, Cambridge, Harvard University.
• Tanyeli, U. (1984), Türkiye’nin Kentsel Tarihine Giriş, İstanbul
• Tekeli, İ. (1985), “Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Kent Planlama Pratiğinin Gelişimi ve Kültürel Mirasın Korunmasındaki Etkileri”, in İslam Mimari Mirası Koruma Konferansı Bildirileri, İstanbul, İki Nokta Yayınları.
• Türkoğlu, S. (2002), Formation and Transformation of Urban Fabric in the 19th Century Bursa, Unpublished Master’s Thesis, Ankara, METU, Faculty of Architecture.
• Yenal, E. (1996), “Osmanlı Başkenti, Osmanlı Kenti Bursa”, in E.Yenal (ed.) Bir Masaldı Bursa, İstanbul, YEM Yayınları.
• Yerasimos, S. (1999), “Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine”, in P. Dumont, F. Georgeon (eds.) Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yıldırım, M. A. (2013), “Osmanlı’da İpekböcekçiliği Eğitimi: Bursa Harir Darüttalimi ve Darülharirlerin Açılması”, in Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 8/5 Spring 2013, p. 577-594.