Esbâb-ı Nüzûl Işığında Hz. Zeyneb’in Evlilikleri ve Nâzil Olan Hükümler

Yıl 2013, Cilt: 30 Sayı: 30, 170 - 195, 01.12.2013

Ahmet Gündüz

Öz

Kur’ân’ın sadece metnine bağlı kalarak anlaşılmaya çalışılması yanlış anlamalara sebebiyet verecektir. Bu sebeple Kur’ân’ın anlaşılmasına yardımcı olan ve temel unsurlar arasında bulunan hadis metinlerine başvurmak kaçınılmaz olmaktadır. Bu hususta esbâb-ı nüzûl olan rivayetlerin ise hatırı sayılır bir önemi bulunmaktadır. Kur’ân, insanlık tarihinde süregelen birçok davranış ve muameleleri değiştirmiştir. Bunu yaparken de nüzûl süreci içerisinde fertlerin yaşadıkları hadiselere göre hitaplarda bulunmuş, insan onuruna daha layık hükümler getirmiştir. Nüzûl süreci fertlerinin yarısı erkek iken diğer yarısının da kadın olması her iki tarafın da esbâb-ı nüzûl içerisinde tabii birer muhatap olarak yer almalarına sebep olmaktadır. Bu muhataplık sebebiyle nâzil olan ayetlerin bir kısmı sadece o şahsın cinsiyetini bağlarken bazen de bütün insanlığı bağlamıştır. Ama neticede nazil olan ayetler gerek dini anlayışlardan gerekse de örfi anlayışlardan kaynaklanan bazı gelenekleri, kuralları tamamen değiştirebilmiştir

Anahtar Kelimeler

Esbâb-ı Nüzûl, Sebep, Hicap, Nikâh, Zeyd, Zeyneb

In the Light of Revelatory Reasoning, Hz. Zainab’s Marriages and the Decrees Sent Down

Öz

In the Light of Revelatory Reasoning, Hz. Zainab’s Marriages and the Decrees Sent Down Trying to understand the Qur’an solely on textual basis would result in wrong interpretations. Thus, it is necessary to consult the Hadith texts which are the main elements in helping to understand the Qur’an. The narrations about the revelatory reasons in this matter form highly considerable importance. While doing this, the Qur’an addressed to and brought in the decrees within the revelatory process according to the events that the individuals have been through. The fact that, within the revelatory process, half of the related were women while the other were men mean that both sexes have taken their places as natural actors during the revelatory reasoning process. Some of the verses revealed due to these actors were directly binding to that sex alone while some others were binding the whole of humanity. Nevertheless, the verses revealed about the events have entirely changed the decrees and rules that were based either in religion or custom

Kaynakça

• ‘Aliyyu’l-Kârî, İbn Muhammed Ebû Hasan Nureddin el-Mollâ el-Herevî, Mirkâtu’l-Mefâtîh Şerh-u Mişkâti’l-Masâbîh, Dâru’l-Fikr, Beyrut 2002.
• el-Asbahânî, Ebû Nu‘aym Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. İshak b. Musa b. Mihrân, Mârifetu’s-Sahâbe (thk. Âdil b. Yusuf el- ‘Azzâzî), Dâru’l-Vatan, Riyad 1998.
• Bahrak, Muhammed b. Ömer İbn Mubarek el-Humeyrî el- Hadramî, Hadâiku’l-Envâr Matâli‘u’l-Esrâr fî Sireti’n-Nebiyyi’l-Muhtâr (thk. Muhammed Ğassân Nasûh), Dâru’l-Minhâc, Cidde H.1419.
• Bedruddîn-i ‘Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed, Umdetu’l-Kârî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut tsz.
• el-Beğavî, Ebû Muhammed el-Hasan b. Mesûd, Me‘âlimu’t- Tenzîl (thk. Muhammed Abdunnemir, Osman Cuma Dumayriyye, Süleyman Müslim el-Harş), Dâr-uTaybe, Riyad 1997.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn b. Ali b. Musa Ebû Bekir, Sünenu’l- Beyhâkî el-Kübrâ (thk. Muhammed Abdulkadir el-‘Atâ) Mektebetu Dâri’l-Bâz, Mekke 1994.
• el-Bezzâr, Ebû Bekir Ahmde b. ‘Amr b. Abdulhalik b. Hallâd b. Mahfûzurrahman Zeynullah) Mektebetu’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, Medine 2009. Müsnedu’l-Bezzâr
• (el-Bahrruz’z-Zahhâr) (thk.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim el- Muğîra, el-Câmiu’s-Sahîh el-Muhtasar (thk. Mustafa Dîb el-Buğâ), Dâr- u İbn Kesîr, Beyrut 1987.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, A.Ü.İ.F Yay., Ankara 1976.
• Çetin, Mustafa, “Nüzûl Sebepleri”, Diyanet İlmi Dergi, Sayı: 2, Ankara 1994, s. 118.
• Dârekutnî, Ali b. Ömer Ebû’l-Hasen, Sünennu’d-Dârekutnî (thk. Es-Seyyid Abdullah Hâşim Yemânî el-Medenî), Dâru’l-Marife, Beyrut 1966.
• Diyârbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasan, Târîhu’l- Hamîs fî Ahvâli Enfusi’n-Nefîs, Dâr-u Sâdır, Beyrut tsz.
• Ğazlân, Abdulvehhâb Abdulmecid, el-Beyân fi Mebâhis min ‘Ulûmi’l-Kur’ân Matbaatu Dâri’t-Te’lîf, Kahire tsz.
• el-Haccâvî, Musa b. Ahmed b. Musa b. Sâlim b. İsa, El-İknâ’ fî Fıkhi İmâm İbn Hanbel (thk. Abdullatif Muhammed b. Musa es- Sübkî), Daru’l-Ma’rife, Beyrut tsz.
• el-Halebî, Ali b. İbrahim b. Ahmed, es-Sîretu’l-Halebiyye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut H.1427.
• el-Hatîb Eş-Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed, el- İknâ’ fî Halli Elfâzi Ebû Şucâ’, Dâru’l-Fikr, Beyrut tsz.
• Hâzin, Alauddîn Ali b. Muhammed b. İbrahim b. Ömer Ebû Hasan, Lubâbu’t-Tevîl fî Me‘âni’t-Tenzîl (tsh. Muhammed Ali Şahin), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut H.1415.
• el-Heysemî, Nureddîn Ali b. Ebû Bekir, Mecme‘u’z-Zevâid ve Menbe‘au’l-Fevâid, Dâru’l-Fikr, Beyrut H.1412.
• el-Hudarî, Muhammed b. ‘Afîfî el-Bâcûrî, Nûru’l-Yakîn (çev. M.Seri Doğru), Nida Yay., İstanbul 2010.
• el-Humeydân, ‘İsâm b. Abdilmuhsin, es-Sahîhu min Essbâbi’n- Nüzûl, Mussesetu’r-Reyyân, Beyrut 1999.
• İbn ‘Abdilber, Yusuf b. Abdullah b. Muhammed, el-İstî‘âb fi Marifeti’l-Ashâb (thk. Ali Muhammed el-Becâvî), Dâru’l-Ceyl, Beyrut H.1412.
• İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhakk b. Ğalib b. Abdurrahman b. Temâm, el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz (thk. Abdüsselam Abdüşşâfî Muhammed) Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye Beyrut H.1422.
• İbn Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah, Ahkâmu’l- Kur’ân (tlk. Muhammed Abdulkadir ‘Atâ ), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut tsz
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris b. el-Münzir et-Temîmî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm (thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib), Mektebetu Nezzâr Mustafa el- Bâz, Suudi Arabistan H.1419.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-‘Askalânî, Fethu’l-Bârî Şerh-u Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-Marife, Beyrut H.1379.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah eş-Şeybânî, Musnedu’l-İmâm Ahmed İbn Hanbel, Muesseset-u Kurtuba, Kahire tsz.
• İbn Hibbân, Muhammed Ebû Hâtim et-Temîmî, Sahîh İbn Hibbân bi Tertîbi Balabân (thk. Şuayb Arnavut), Mussesetu’r-Risâle, Beyrut 1993.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Hâtib Ebû Hafs b. Ömer, Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm, (thk. Muhammed b. İbrahim el-Bennâ; Muhammed Ahmed Âşûr), Kahraman Yay., İstanbul, 1984.
• İbn Kuteybe, Ebû Abdullah Muhammed b. Müslim, Tevîl-u Muşkili’l-Kur’ân, (thk. Seyyid Ahmed Sakr), Dâru’t-Turâs, Kahire 1973.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâluddin Muhammed b. Mükrem, Lisânu’l-‘Arab, Beyrut. 1956.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa‘d b. Munî’ el- Hâşimî, et-Tabakâtu’l-Kübrâ (thk. İhsân Abbâs), Dâr-u Sâdır, Beyrut 1968.
• el-İsfahânî, Ebû’l-Kâsım, el-Hüseyn b. Ali er-Râğib, el- Müfredât fî Ğarîb’il-Kur’ân, (thk. Muhammed Halîl), Dâru’l-Marife 2000.
• el-Karâfî, Ebu Abbâs Şihâbuddîn Ahmed el-Mâlikî, Ez-Zahîra, Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, Beyrut 1994.
• el-Kâsimî, Muhammed Cemâluddîn b. Muhammed Saîd b. Kâsım el-Hallâk, Mehâsinu’t-Tevîl (thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es- Sûd), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut H.1414.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekr, el- Câmi‘u li Ahkâmi’l-Kur’ân (thk. Ahmed el-Berduni, İbrahim el- ‘Itfiyyiş), Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire, 1964. el-Merâğî, Ahmed b. Mustafa, Tefsîru’l-Merâğî, Şirketu Mektebet-i ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdihi, Mısır
• Müslim, İbn Haccâc Ebû’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî, Sahîhu Müslim (thk. Muhammed Fuâd Abdulbâki), Dâr-u İhyâi’t- Turâsi’l-Arabî, Beyrut tsz.
• el-Müzeynî, Hâlid b. Süleyman, el-Muharrar fi Esbâbi’n-Nüzûl, Dâr-u İbni’l-Cevzî, Dammâm H.1427.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb Ebû Abdurrahman, Sünenü’n-Nesâî el- Kübrâ, (thk. Abdulğaffar Süleyman el-Bendârî; Seyyid Kisrevî Hasan), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1991.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref, El- Minhâc Şerhu Sahihi Müslim b. Haccâc, Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut H. 1392.
• Pazarbaşı, Erdoğan; Görener, İbrahim, “Esbâb-ı Nüzûl”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 11, Kayseri 2001, s. 158.
• er-Reşîd, ‘İmâduddin Muhammed, Esbâbu’n-Nüzûl ve Eseruha fi Beyân en-Nusûs, Doktora Tezi, Şam Üniversitesi 1999.
• es-Sallâbî, Ali Muhammed Muhammed, es-Sîretu’n-Nebeviyye Ardu Vakâi‘u ve Tahlîlu Ahdâsin, Dâru’l-Marife, Beyrut 2008. es-Sem‘ânî,
• Ebû’l-Muzaffer Mansûr Muhammed b.
• Abdülcebbar b. Ahmed el-Mervezî, Tefsîru’l-Kur’ân (thk. Yâsir b.
• İbrahim; Ğuneym b. Abbas b. Ğuneym), Daru’l-Vatan, Riyad 1997.
• Suyûtî, Celaleddin İbn Abdurrahman, Lübâbu’n-Nukûl fî Esbâbi’n-Nüzûl, Muessetu’l-Kütübi’s-Sakâfiyye, Beyrut 2002.
• eş-Şâtibî, İbrahim b. Musa el-Lahmî el-Ğırnâtî el-Mâlikî, el- Muvâfakât fî Usûli’l-Fıkh (thk. Abdullah Dırâz) Dâru’l-Marife, Beyrut tsz.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed, el-M‘ucemu’l- Kebîr, (thk. Hamdi b. Abdulmecid es-SelefÎ), Mektebetu’l-‘Ulûmi ve’l- Hikem, Musul 1983.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd, Câmi‘u’l-Beyân fî Tevîli’l- Kur’ân, (thk. Muahmmed Ahmed Şâkir), Muessesetu’r-Risâle, Beyrut
• et-Tahtâvî, Rifâ‘a Râfi’ b. Bedevî, Nihâyetu’l-İcâz fî Sîreti Sâkini’l-Hicâz, Dâruz’z-Zahhâr, Kahire H.1419.
• et-Tayâlisî, Ebud Davud Süleyman b. Dâvûd el-Fârisî el-Basrî, Müsned-u Ebî Dâvûd et-Tayâlisî, Dâru’l-Marife, Beyrut tsz.
• et-Tûfî, Süleyman b. Abdilkaviy es-Sarsarî el-Bağdadî, el-İksîr fî ‘İlmi’t-Tefsir (thk. Abdulkadir Hüseyin), Mektebetu’l-Âdâb, Kahire 1977.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa, el-Câmiu’s-Sahîh (thk. Ahmed Muhammed Şâkir), Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut tsz.
• Türcan, Selim, “Tefsir Tarihçiliği Bağlamında Klasik Esbâb-ı Nüzûl Yaklaşımının Değerlendirilmesi” İslâmî İlimler Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 1, Çorum Çağrı Eğitim Vakfı, 2007, s. 135.
• el-‘Utmî, Ebû Abdullah Osman el-Sâlimî, Ğâyetu’l-Me’mûl fi’t- T‘alîkât ‘ala’s-Sahîhi’l-Müsned min Esbâb en-Nüzûl, Mektebetu’s-San‘â el-Eseriyye, Sanâ tsz.
• el-Vâhidî, Ebû’l-Hasan Ali b. Ahmed, Esbâbu Nüzûli’l-Kur’ân (thk. Kemâl Besyûnî Zağlûl), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye Beyrut 1990.
• Yıldırım, Suat, Kur’ân’ı Kerîm ve Kur’ân İlimlerine Giriş, Ensar Neşriyat, İstanbul 1985.
• ez-Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz, Siyer-u ‘Alâmi’n-Nubelâ’ (thk. Şuayb Arnavut), Musessesetu’r-Risâle, Beyrut 1985, I/471; El-Cudeyyi’, Abdullah b. Yusuf b. İsa b. Yakub el-‘Anzî, el-Mukaddamâtu’-l-Esâsiyye fî ‘Ulûmi’l- Kur’ân, Merkezu’l-Buhûs el-İslâmiyye, Biritanya 2001.
• ez-Zerkânî, Muhammed Abdulazîm, Menâhilu’l-İrfân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1996.
• Zerzûr, Adnan, el-Kur’ân ve Nusûsuhu, Şam Üniversitesi Yay., Matbaatu Hâlid b. Velîd, Şâm 1980.