Vasat Ümmet Örneği

Yıl 2014, Cilt: 31 Sayı: 31, 184 - 222, 01.06.2014

Mehmet Vehbi Şahinalp

Öz

Varlıkların en üstünü olarak yaratılan insan, çok yönlü sosyal
bir varlık olmanın gereği, akıl gibi son derece önemli bir cevherle
beraber, oldukça karmaşık duygularla da donatılmıştır. Bu itibarla
insan, hem akıl, hem de duygularının etkisinde kalabilecek bir
yapıda yaratıldığından, farklı boyutlarda olumlu veya olumsuz
davranışlar sergileme kabiliyetine sahiptir. Ancak insan bu
davranışlarını içgüdüsel tahriklerle değil, iradî olarak
gerçekleştirdiğinden yaptıklarından sorumlu tutulmuştur.
Kişi, akıl ve duygu yönlerinden birisini ihmal etmek, diğerini
ise devreye sokmakla, insanî ve hayvanî noktalar arasında gelgitler
yaşayabilmektedir. Bu uç noktalar arasında meydana gelecek
bocalamalar ise, insan için oldukça önemli kayıplara neden
olabilmektedir. Kullarını çok seven yüce Allah; onları, böyle bir
şaşkınlık içinde bırakmak istemediğinden rahmetinin gereği olarak
birer elçi ve eğitimci olarak yetiştirip hazırladığı peygamberlerin
rehberliğinde, bizzat kendisi tarafından geliştirilen bir eğitim
programına tabi tutmuştur. Bu eğitimi başarıyla bitirenler, aklın ve
duyguların veriliş amacını iyi kavrayarak onlar arasındaki dengeyi
kurmakla, Allah’ın sevdiği ideal birer insan kıvamına ermişler ve
huzurlu toplumlar oluşturmuşlardır. Bu eğitimi reddedenler ise, akıl
almaz maceralara girerek, hem kendilerine, hem insanlığa büyük
acılar yaşatmışlar, adeta dünyayı kendilerine de, başkalarına da
zindan etmişlerdir.
Bu makalemizde, Yüce Allah’ın, dengeli ve tutarlı olarak
övdüğü “Vasat Ümmet” kapsamına girmek için hangi özelliklere
sahip bireyler olması gerektiğini, böyle bir huzur toplumunun nasıl inşa edilebileceğini, başta Kur’ân, Sünnet olmak üzere ilgili
kaynaklardan ana hatlarıyla tespit etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Vasat, Ümmet, İtidal, Denge, İstikamet, İfrat, Tefrit

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel, Müessetu’r- Risâle, et-Tab’atü’l-Ûlâ, byy. 2001.
• Askerî, Ebu Hilâl el-Hasan b. Abdillah b. Sehl B. Said, Mu’cemu Furuki’l-Luğaviyye, Müessesetu’r-Risâle, et-Tab’atu’l-Ûlâ. Kum 1412.
• Beğavî, Ebu Muhammed el-Huseyin b. Mesud b. Muhammed b. el- Fraa’, Me’âlimu’t-Tenzîl fi Tefsîri’l-Kur’ân, Thk. Abdu’r-Rezzak el- Mehdî, Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, et-Tab’atu’l-Ûlâ, III, Beyrut 1420. Bezzar, el-Bahru’z-Zehhar (I-XVII), thk. Mahfuzu’r-Rahman, Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, Medine 2009.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebu Abdillah Sahîhu’l-Buhârî, Daru Tavki’n-Neca, et-Tab’atu’l-Ûlâ. et-Terğîb Ani’n-Nikâh, byy., 1422.
• Cevherî, Ebu Nasr İsmail b. Hammad, es-Sıhah Tâcu’l-Luğa, Daru’l- İlm Li’l-Melâyîn et-Tab’atu’r-Râbi’a, Beyrut 1987.
• Cürcânî, Ebu Bekir b. Ahmed b. İsmail İ’tikadu Eimmeti’l-Hadîs, Dârü’l-Âsime, et-Tab’atu’l-Ûlâ, Riyad 1412.
• Derveze, Muhammed İzzet, et-Tefsîru’l-Hadîs, Dâru İhyau’l-Kütubi’l- Arabiyye, Kahire 1383.
• el-Hamevî, Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Misbâhu’l-Münîr fi Garîbi’iş-Şerhi’l-Kebîr, el-Mektebetü’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
• Ebû Davûd, Süleyman b. Davûd b. êl-Cârûd, Müsnedü Ebî Dâvûd, Dâr-ü Hicr, et-Tab’atu’l-Ûlâ. Mısır 1999.
• Ebu Davûd, Süleyman b. el-Aş’as b. İshak b. Beşir b. Şeddad b. Ame el-Ezdî, Sünenü Ebî Davûd, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, ts.
• Ebu’l-Kasım en-Nisabûrî, Αcazu’l-Beyan fi Meâni’l-Kur’ân, Thk. Hanif b. Hasan el-Kasımî, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, et-Tab’atu’l-Ûlâ, Beyrut 1415.
• Hicâzî, Muhamme d Mahmud, et-Tefsîru’l-Vadıh, Dâru’l-Cîl, et- Tab’atu’l-Âşire, Beyrut 1415.
• İbn Âşûr, Muhammed b. et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et- Tâhir, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, ed-Daru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, Tunus 1984.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel, b. Hilâl, el-Esedî es- ş_Şeybânî, Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel, Müessesetü’r-Risâle, et- Tab’atu’l-Ûlâ, Beyrut 2001.
• İmam Malik, b. Enes b. Malik el-Medenî, el-Muvatta’, Müesseset-ü Zayed b. Sultan Âl-ü Neheyan, et-Tab’atu’l-Ûlâ, Ebu Zabî, 2004.
• Kazvinî, Ahmed b. Faris b. Zekeriyya’ Mücmelu’lluğa, Müessetu’r- Risale, Beyrut 1986.
• Mukâtil b. Süleymanm el-Ezdî, Tesîr-ü Mukâtil b. Süleyman, Daru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, et-Tab’atu’l-Ûlâ. Beyrut 1423.
• Müslim b. el-Haccac, Sahîh-u Müslim, Thk. Muhammed Fuad Abdu’l- Bâkî, Beyrut, ts.
• Nesefî, Ömer b. Muhammed b. Ahmed b. İsmail, Talebetu’t-Talebe, Mektebetu’l-Âmire, Bağdat 1311.
• , Medâriku’t-Tenzîl ve Hakaâiku’t-Te’vîl, Dâru’l-Kelimu’t-Tayyib, et- Tab’atu’l-Ûlâ. Beyrut 1998.
• Nevevî, el-Minhac Şerh-u sahih-i Müslim b. el-Haccac, Daru İhyai’t- Turasi’l-Arabî, et-Tab’atu’s-Sâniye, Beyrut 1392.
• Nursî, Bediüzzaman Said, İşaratu’l-Î’câz fi Mezann’il-Îcâz, thk. İhsan Kasım es-Sâlihî, Daru’n-Neşr li Sozler, et-Tab’atu’s-Sâlise. Kahire 2004.
• , Emirdağ Lahikası, İstanbul 1993.
• , Mektubat, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul 2001.
• Sa’dî, Abdurrahman b. Nâsir b. Abdillah, Teysîru’l-Kerîmi’r-Rahman fi Tefsir-i Kelâmi’l-Mennan, Thk. Abdurrahman b. Mualla el-Luveyhik, Müessesetu’r-Risâle, et-Tab’atu’l-Ûlâ, byy. 2000.
• Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrahim, el-Keşfü ve’l-Beyan an Tefsîri’l-Kur’ân, et-Tab’atu’l-Ûlâ. Thk. Ebu İbrahim b. Âşûr, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 2002.
• Sebtî, Iyad b. Musa b. Iyad b. Amrun Meşâriku’l-Envâr fi Sıhâhi’l-Âsar, el-Mektebetu’l-Atîka ve Daru’l-Âsar, Beyrut ts.
• Taberanî, el-Mu’cemü’l-Evsat, c. 5, s. 213. Kahire, ts.
• Taberî, Ebu Cafer Tefsîru’t-Taberî, et-Tab’atu’l-Ûlâ. Thk. Abdu’l- Muhsin et-Turkî, Dâru-u Hicr Li’t-Tiba’a vet-Tevzi’, Yemâme 2001.
• Takıyyu’d-Din, Süleyman b. Benîn b. Halef b. Avd, İttifaku’l-Mebânî ve İftiraku’l-Meânî, Daru Ammar, et-Tab’atu’l-Ûlâ, Ürdün 1985.
• Tirmizî, Sünen-ü Tirmizî, Şeriketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el- Babî, el-Halebî, et-Tab’atu’s-Sâniye, Mısır 1975.
• Zeynü’d-Din Abdurrahman b. Ahmed b. Receb b. el-Hasan, Câmi’u’l- Ulûm ve’l-Hikem, Müessesetu’r-Risâle, et-Tab’atu’s-Sâbi’a, Beyrut 2001.
• Zuhaylî, et-Tefsîru’l-Münîr, Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, et-Tab’atu’s-Sâlise, Dimeşk 1418.