Fıkh’ın Bilimleşme Sürecinde Muhâlif Mevâlî Fıkıhı ile Tepkisel Arap Fıkıhı

Yıl 2017, Sayı: 37, 153 - 194, 15.06.2017

Mehmet Nuri Güler

Öz

Günümüz
Fıkıh Bilimi’nin anlaşılması için, İslâmî bilimlerin İlk Halîfeler ve Emevîler
devrinden başlayıp, Abbâsîler devrinde devâm eden bilimleşme sürecinde Fıkh’ın
ortaya çıkışı ve gelişimi ile ilgili ayrıntılara ait sağlıklı tespitlere
ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır.  Bu
amaçla Makale, “Fıkh’ın Bilimleşme
Sürecinde Muhâlif Mevâlî Fıkhı ile Tepkisel Arap Fıkhı” araştırma konusu
edinmiştir.  Konunun çözümlenmesi, ilk
dönemdeki fıkhî gelişmenin seyrine uygun yapılmıştır. Makale, önce, bütün
ilimlerde olduğu gibi muhâlif olarak çıkan Fıkh’ı geliştiren Mevâlî’nin
Fıkhı’nı, sonra, bu Mevâlî Fıkhı’na karşı tepkisel oluşturulan Arap Fıkhı’nı
incelemiştir. Burada, Mevâlî, “çeşitli
milletlerden Arap olmayan müslümanlar” anlamında kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap, Mevâlî, Hamrâ, Abd, Emevî, Abbâsî, Şu’ûbiyye, Fıkıh, Re’y, Ashâbu’l-Hadis, Bid’at, Nahiv, Lahn, Kıyâs, İllet, Âmil, Ma’mûl

Kaynakça

• Abdurrahman b. Ebî Bekr es-Suyûtî (ö. 911 h./ 1505 m.), Buğyetu’l-Vu’ât fî Tabakati’l-Luğaviyyin ve’n-Nuhat, Tahkik: Muhammed Ebû Fazl, Yer Yok, 1964
• Abdusselâm Muhammed Hârûn, “Takdîm”, el-Kitâb, Kitabu Sibeveyh, el-Cuz’u’l-Evvel, el-Kâhire 1988
• ‘Abdu’l-Azîz ed-Dûrî, Mukaddime fî Târîhi Sadri’l-İslâm, Beyrût 1960
• ‘Abdul’azîz ed-Dûrî, Mukaddimetun fî’t-Târîhi’l-İktisâdiyyi’l-‘Arabî, Beyrût 1968
• Abdu’l-‘Azîz ed-Dûrî, el-Cuzûru’t-Târîhiyye li’ş-Şu’ûbiyye, Beyrût 1981
• ‘Abdulhafîz Şelebî, el-Kismu’l-Evvel, Turâsu’l-İslâm, Yer Yok, Tarih Yok
• Abdurrahman Haçkalı, “Hanefî Mezhebi İçtihad Geleneğinin Tümdengelimci Yönü Üzerine”, İslâmî Araştırmalar, Sayı: 1-2, Yıl: 2002
• Abdurrezzâk b. Hemmâm (ö. 211 h./ 827 m.), el-Musannef, Cilt XI, el-Mektebetu’ş-Şâmile, el-İsdâru’s-Sânî
• Adem Apak, “Şuûbiyye Hareketinin Tarihî Arka Planı Ve Tezâhürleri: Asabiyyeden Şuûbiyyeye”, İSTEM: İslâm San’at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi, 2008, Cilt: VI, Sayı: 12
• Adnan Demircan, İslâm Tarihinin İlk Döneminde Arap-Mevâlî İlişkisi, İstanbul 1996
• Ebû’l-Hasan el-Kerhî, “Risâle fî’l-Usûl”,‘Ubeydullah b. ‘Ömer ed-Debûsî (ö. 430 h./1040 m.), Te’sîsu’n-Nazar, Nâşir: Zekeriyyâ ‘Alî Yûsuf, el-Kâhire, Tarih Yok
• Ebû’l-Hasan el-Kerhî, “Risâle fî’l-Usûl”,‘Ubeydullah b. ‘Ömer ed-Debûsî (ö. 430 h./1040 m.), Te’sîsu’n-Nazar, Nâşir: Zekeriyyâ ‘Alî Yûsuf, el-Kâhire, Tarih Yok
• Ebû Sa’îd Hasan b. ‘Abdillah es-Sîrâfî (ö. 368 h./ 978 m.), Ahbâru’n-Nahviyyîne’l-Basriyyîn, Neşreden: F. Krenkow, Beyrût-Paris, 1936
• Ebû’t- Tayyîb Ebû Tayyîb Abdulvâhid b. ‘Alî el-Luğavî (ö. 351 h./ 962 m.), Merâtibu’n-Nahviyyîn, Neşreden: M. Ebû’l-Fadl İbrâhîm, el-Kâhire, 1375 h./ 1995 m.
• Ebû Ubeydi’l-Kâsım b. Sellâm (ö. 224 h. / 838 m.), Kitâbu’l-Emvâl, Tahkîk: Muhammed Halîl Harâs, Beyrût 1986
• Ebû’l-Velîd el-Ezrakî (ö. 250 h./ 865 m.), Ahbâru Mekke, Cilt III, el-Mektebetu’ş-Şâmile, el-İsdâru’s-Sânî
• Ebû Yûsuf Ya’kûb b. İbrâhîm (ö. 182 h./ 798 m.), Kitâbu’l-Harâc, Beyrût, Tarih Yok
• Ebû Yûsuf Ya’kûb b. Sufyân el-Fesevî (ö. 277 h./ 890 m.), Kitâbu’l-Ma’rife ve’t-Târîh, Cilt III, Bağdâd 1975
• Ebû Zeyd ed-Debûsû, Te’sisu’n-Nazar (Mukayeseli İslam Hukuk Düşüncesinin Temellendirilmesi), Tercüme: Ferhat Koca, Ankara 2002
• el-Belâzurî (ö. 279 h./ 892 m.), Fütûhu’l-Büldân, Çeviren: Mustafa Fayda, Ankara 1987