KUR’ÂN’I ANLAMADA GARÎBU’L-KUR’ÂN’IN YERİ VE KURTUBÎ’NİN GARÎBU’L-KUR’ÂN’A YAKLAŞIMI

Yıl 2018, Sayı: 40, 211 - 236, 15.12.2018

Mehmet Demir

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.419829

Öz

Kur’ân, Allah
Teâlâ’nın Hz. Cebrail vasıtasıyla Hz. Peygamber’e indirdiği ve Hz. Peygamber’in
de bütün beşeriyete tebliğ ettiği son ilahi kitaptır. Bu ilahi kitap, doğal
olarak gönderildiği toplumun dili olan Arapçayla vahiy edilmiştir. Kur’ân’ın, -indirildiği
dönem de dâhil olmak üzere- Arapça konuşan herkes tarafından aynı şekilde ve
aynı seviyede anlaşıldığı söylenemez. İnsan zaafından kaynaklanan birtakım kusurlar
sebebiyle onu doğru anlamada bazı problemlerin ortaya çıktığı da inkâr
edilemez. İşte bu problemlerden birisi de birçok müfessirin kabul edip üzerinde
önemle durduğu Garîbu’l-Kur’ân diye ifade edilebilen Kur’ân lafızlarıdır. Bu
lafızların bilinmesi, âlimler tarafından Kur’ân tefsiriyle ilgilenen herkes
için elzem görülmüştür. Bu makalede ilkönce Garîbu’l-Kur’ân’ın tanımı, konusu,
önemi, gayesi ve gelişimi ele alınmış, onun, Kur’ân’ı anlamada ne derece önemli
bir yere sahip olduğu üzerinde durulmuştur. Sonra da Kurtubî’nin, Garîbu’l-Kur’ân’a
nasıl bir yaklaşımda bulunduğu ve onu ne şekilde ele alıp kabul ettiği hususu ve
onun bu konuda ileri sürmüş olduğu delilleri ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arapça, Kur’ân, Lafız, Kurtubî, Tefsir, Garîbu’l-Kur’ân

Kaynakça

• Acar, Ömer. Arab Dilinde Ta’rîb Olgusu Açısından Garîbu’l-Kur’ân. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2007.
• Ahmed Emin. Duha’l-İslâm. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2012.
• Ahmed Emin. Fecrü’l-İslâm. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2012.
• Akk, Halid Abdurrahman. Usûlü’t-Tefsîri ve Ḳavâ’idühû. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 1986.
• Aydın, İsmail. Filolojik Tefsirin Doğuşu ve Gelişimi. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2010.
• Bağdâdî, Ebû Alî İsmâîl b. el-Kāsım b. Ayzûn el-Kālî. el-Bâri fi’l-luġa, Thk. Hâşim et-Ta῾ân. Bağdâd: Mektebetü’n-Nahda – Beyrût: Dârü’l-Hadârati’l-Arabiyye, 1975.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî. Şu‘abü’l-îmân. Thk. Abdulali Abdulhamid Hâmid. 14 cilt, Riyad, Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. 2 cilt, Bilmen Yayınevi, İstanbul, 1973.
• Birışık, Abdulhamit. “Kur’ân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 383, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’ś-śaĥîh. Thk. Mühibbüddin el-Hatib – Muhammed Fuad Abdülbakî – Ksay Mühibbüddin el-Hatîb. 4 cilt, Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1400/1980.
• Cerrahoğlu, İsmail “Garîbü’l-Kur’an”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 13: 380-381, İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Tefsirde Ata b. Ebi Rabâh ve İbn Abbâs'tan Rivayet Ettiği Garîbu’l-Kur’ân’ı”. A.Ü.İ.F. Dergisi, Ankara, 22, (1978): 17-104.
• Cermî, İbrahim Muhammed. Mucemü ῾Ulûmi’l-Ḳur’ân. Dımeşk: Dârü’l-Kalem, 2001.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-luġa ve Sıhâhu’l-῾Arabiyye. Thk. Ahmed Abdülğafûr Aṭṭâr. Beyrût: Dârü’l-İlmi’l-Melâyîn, 1990.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Ta‘rîfât. Thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. Tuhfetü’l-erîb bimâ fi’l-Kurân mine’l-garîb. Thk. Semîru’l-Meczûb. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
• Ebû Ubeyde Ma‘mer b. el-Müsennâ et-Teymî el-Basrî. Mecâzü’l-Ķurân. Thk. Muhammed Fuad Sezgin. 2 cilt, Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1954.
• Eren, A. Cüneyt. “Kur’ân Metninin Dil Özellikleri”. Ekev Akademi Dergisi, Erzurum, 2014: 133-158.
• Abdulhamid el-Ferâhî. Müfredâtü’l- Ķurân. Thk. Muhammed Ecmel Eyyûb el-İslâhî. Beyrût: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2002.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed Ali. el-Miṣbâhü’l-Münîr. Beyrût: Mektebetü Lübnan, 1987.
• Gümüş, Sadreddin. “Garîbu’l-Kur’ân Tefsirinin Doğuşu”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul, 1987-1988: 9-26.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân b. Gālib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muĥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. Thk. er-Rehhâle el-Faruk – Abdullah b. İbrahim el-Ensârî –Abdü’l-Âl es-Seyyid İbrahim – Muhammed eş-Şâfiî es-Sâdık el-Anânî. 8 cilt, Beyrût: Dârü’l-Hayr, 2007.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed. el-Muśannef. Thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dârü’l-Kıble, 2006.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya. Mucemü meķāyîsi’l-luga. Thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 cilt, Beyrût: Dârü’l-Fikir, 1979.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. ed-Dîneverî. Tefsiru Garîbü’l-Ķurân. Thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. Beyrût: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1978.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. 15 cilt, Beyrût: Dâru Sadr, ts.
• İsfehânî, Râğıb. el-Müfredât. Thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımeşk-Beyrût: Dârü’l-Kalem, 2009.
• İsmail b. Abbâd el-Muḥîtu fi’l-Lüğa. Thk., Muhammed Hasan âl Yâsîn. 11 cilt, Beyrût: Âlemu’l-Kütüb, 1994.
• Muhyidin Muhammed b. Süleyman el-Ḳafiyecî. et-Teysîr fî ķavâidi ilmi’t-tefsîr. Thk. Mustafa Muhammed Hüseyin ez-Zehebî. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1997.
• Kannûcî, Sıddîk b. Hasan. Ebcedü’l-῾Ulûm. Thk. Abdülcabbâr Zekâr. 3 cilt, Dımeşk: Vizâretu’s-Sakâfeti ve’l-İrşâd, 1978.
• Mennâ῾ b. Halil el-Ḳattân. Mebâhis fî ulûmi’l-Ķurân. Kâhire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Kaysî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed. Tefsîrü’l-müşkil min ġarîbi’l-Ķurân. Thk. Hüdâ et-Tavîl el-Mar‘aşlî. Beyrût: Dârü’n-nûri’l-İslâmî, 1988.
• Kaysî, Ebu Muhammed Mekkî b. Ebi Tâlib. el-̔Umdetü fi Ğarîbi’l-Ḳur’ân. Thk. Yusuf Abdurrahman el-Mar’aşlî. 1. Baskı, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Kelbî, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Gırnâtî. et-Teshîl li-ulûmi’t-tenzîl. Thk. Muhammed Salim Haşim. 2 cilt, Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Koç, Turan. “Kur’ân Dili Açısından Söz Anlam İlişkisi”. Kur’ân ve Dil, Dilbilim ve Hermenotik Sempozyumu, 17-18 Mayıs, (Van 2001): 19-30.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekir. el-CâmiꜤ li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân. Thk. Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî. 24 cilt, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Müsennâ, Ebû Ya’la Ahmed b. Ali. Müsnedü Ebî Ya’la. Thk. Hüseyn Selim Esed. 16 cilt, Dımeşk: Dârü’l-Me’mûn, 1989.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiu’ś-śaĥîĥ. Riyad: Dâru Taybe, 2006.
• Râfiî, Mustafa Sadık. Tarihu Âdâbi’l-Arab. Kahire: Müessesetü Hindâvî li’t-Ta’lîmi ve’s-Sekafeti, 2013.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekir b. Abdülkadir. Muhtâru’s-Sıhah. Beyrût: Dâiratu’l-Meâcim Mektebetü Lubnan, 1986.
• Sîrvânî, Abdulaziz İzzeddin. el-Mu῾cemu’l-Câmi῾ li-Ğarîbi Müfredâti’l-Ḳur’ân. Beyrut: Dârü’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1986.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtķān fî ulûmi’l-Ķurân. Thk. Şu῾ayb el-Arnaût. Beyrût: Müessetü’r-Risâleti Nâşirûn, 2008.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Müheźźeb fîmâ vaķaa fi’l-Ķurân mine’l-muarreb. Thk. er-Râcî el-Hâşimî et-Tihâmî. Matbaatu Fedâle, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. ed-Dürrü’l-menŝûr fi’t-tefsîr bi’l-meŝûr. Thk. Abdullah b. Mühsin et-Türkî. Kahire: Merkezu Hicr, 2003.
• Soysaldı, H. Mehmet. “Kur’ân Tefsirinde Hz. Peygamber’in Yeri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, (1998): 265-289.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. er-Risâle. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî, 1940.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmii’l-beyân an tevîli âyi’l-Ķurân. Thk. Abdülmühsin et-Türkî. 26 cilt, Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tâlekānî, Ebü’l-Kāsım İsmâîl b. Abbâd b. el-Abbâs. el-Muĥîŧ fi’l-luġa. Thk. Muhammed Hasan âl Yâsîn. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1994.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid. Mevsûatu Keşşâfü ıśŧılâĥâti’l-fünûn ve’l-ulûm. Thk. Refîk el-Acem – Ali Dahrûc – Abdullah el-Hâlidî – Corc Zînâtî. 2 cilt, Beyrût: Mektebetu Lübnan Nâşirûn, 1996.
• Turgut, Ali. Tefsîr Usûlü ve Kaynakları. İstanbul: M.Ü.İ.F.V. Yayınları, 1991.
• Uzeyzî, Ebû Bekr Muhammed b. Uzeyz (Uzeyr) el-Uzeyzî es-Sicistânî. Nüzhetü’l-ķulûb fi Tefsiri Garîbü’l-Ķurâni’l-῾Azîz. Thk. Yusuf Abdurrahman el-Mar῾aşlî. Özel Baskı, Katar: Dârü’l-Marife, 2013.
• Yolcu, Mehmet. “Râğıb el-İsfehânî ve el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân’ı”. Hikmet Yurdu, 1/1, (Ocak 2008): 109-148.
• Zebîdî, Muhammed İbn Abdürrezzak el-Mürteżâ el-Hüseynî. Tâcü’l-Arûs min Cevâhiri’l-Ḳâmûs. 40 cilt, Dârü’l-Hidâye, ts.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 cilt, Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2012.
• Zemaḥşerî, Cârullâh Mahmud b. Ömer b. Ahmed. Esâsü’l-Belâğa. Thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. 2 cilt, Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zerkeşî, Bedrüddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fi ῾Ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Yusuf Abdurrahman el-Mar’aşlî – Cemâl Hamdi ez-Zehebî – İbrahim Abdullah el-Kürdî. 4 cilt, Beyrût: Dârü’l-Maârif, 1990.
• Zürkānî, Muhammed Abdülazîm Muhammed Abdulazîm. Menâhilü’l-irfân Thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. 2 cilt, Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1995.