TEKKE MÛSİKÎSİNDE VEYSEL KARÂNÎ

Yıl 2018, Sayı: 40, 237 - 254, 15.12.2018

Hüseyin Akpınar

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.474275

Öz

Mûsikî, tasavvufla ilişkili bir ilim ve
sanattır. Güzellik, sevgi ve aşk duygularından beslenen mûsikî ve tasavvuf,
gönle ve rûha hitap etmektedirler. Çeşitli
tarikat topluluklarının zikirleri esnasında icrâ edilen mûsikîye tekke mûsikîsi
denir. Tekke mûsikîsinin repertuar açısından en zengin türü ilâhîdir. İlâhî,
her ne kadar câmilerde ve tasavvufî kurumlar olan tekkelerde icra edilen ortak
bir tür olarak kabul edilse de geçmiş ve günümüzün şartları doğrultusunda
mezkûr iki yapının sınırlarını aşmış durumdadır. Kısaca; tekke mûsikîsinde
kesin bir mekân sınırlaması yoktur.

Mûsikînin ve Edebiyatın ortak formu olan ilâhînin muhtevası, genel olarak
İslâm’ın, özelde ise tasavvufun konusudur. Tekke ve tarikat dünyasında şiir ile mûsikî, güfte ile beste daima beraber
olmuştur. Bestekârlar, ilâhî formu için güfte olarak
daha çok mutasavvıf şâirlerin şiirlerini tercih etmişlerdir. Konu itibarıyla
tekke mûsikîsi alanında, hakkında beste yapılan şahıslardan biri Veysel
Karânî’dir.

Veysel Karânî, tasavvuf tarihi ve kültüründe “Üveysîlik” metodunun
temsilcisi olarak kabul edilmektedir. Üveysîlik öğretisini, Veysel Karânî’nin
şahsını ve hususiyetlerini manzum şekilde anlatan birçok şiir yazılmıştır. Bu
şiirler, birçok ilâhînin güftesini oluşturmaktadır. Şiir ve mûsikî,
mutasavvıflar tarafından birer mesaj ve bilgi aktarım vasıtası olarak
değerlendirilmektedir. Tekke mûsikîsi repertuarındaki mezkûr konuyla ilgili
ilâhîler sayesinde insanlar, Veysel Karânî hakkında bilgi sahibi olmaktadırlar.

Çalışmamızda Veysel Karânî’nin hayatı, tasavvuf ve edebiyat kültüründeki
yeri ele alınacaktır. Tasavvuf, edebiyat ve tekke mûsikîsinin ortak konusu olan
Veysel Kârânî mûsikî perspektifinden değerlendirilecektir.  

Anahtar Kelimeler

mûsikî, Veysel Karânî, şiir, ilâhî, Tekke, tasavvuf

Kaynakça

• Ağır, Abdullah Mesut, Bozkur Netice. “Veysel Karânî Söylencelerden İna Gulane”. e-Şerkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 8 (Kasım 2012): 51-66.
• Akpınar, Hüseyin. Şanlıurfa’da Dinî Mûsikî. Ankara: Yayınevi, 2011.
• Azamat, Nihat. “Osman Şems Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 473. İstanbul: TDV Yay., 2007.
• Bars, Mehmet Emin. “Tasavvufî Türk Edebiyatında Veysel Karânî”. Sosyal Bilimler Dergisi 20 (Şubat 2018): 306-324.
• Çalışır, Ahmet. Hâce Hâfız Eyyûbî Mehmed Zekâi Dede Efendi. Konya: Selçuklu Belediyesi, Tarihsiz.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. Türk Mûsikîsi Antolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay., 1942.
• Hatipoğlu, Ahmet. Besteleriyle Yunus Emre İlâhîleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1993.
• Kaplan, Zekai. Dinî Mûsikî Dersleri. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 1991.
• Kosal, Cüneyd. Yunus İlâhîleri Güldestesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1991.
• Kosal, Cüneyd. 99 Makamda İlâhîler. İstanbul: Marifet Yay., 1994.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Sûfilik Geleneğinin Efsanevî Öncüsü Veysel Karânî ve Üveysilik. İstanbul: Dergah Yayınları, 2009.
• Okumuş, Ejder. “Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde Veysel Karanî”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/31 (2007): 199-206.
• Özalp, M. Nazmi. Türk Mûsikîsi Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 2000.
• Özcan, Nuri. XVIII. Asırda Osmanlılarda Dinî Mûsikî. Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1982.
• Öztuna, Yılmaz. Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1990.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Mevlânâ ve İnsan. İstanbul: Yeni Boyut, 1997.
• Şengel, Ali Rıza. Türk Mûsikîsi Klasikleri İlâhîler. İstanbul, 1979.
• Tosun, Necdet. “Üveysîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 400. İstanbul: TDV Yay., 2012.
• Töre, Abdulkadir. Türk Mûsikîsi Klasikleri İlâhîler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 1985.