ŞAİR TEZKİRELERİNE GÖRE OSMANLI’NIN UNVANLI ŞEHİRLERİ

Yıl 2017, Sayı: 7, 35 - 56, 30.10.2017

Abdullah Aydın

https://doi.org/10.28981/hikmet.336828

Cited By: 3

Öz

Tezkiretü’ş-Şu’aralar
yani Şair Tezkireleri Klasik Türk Edebiyatının kaynak eserleri arasında önemli bir yer tutmaktadır. Bu eserlerde şairlerin adı, mahlası, ailesi, öğrenim
durumu, mesleği, çalışma hayatı, edebî kişiliği ve eserleri hakkında bilgi
verilmekte; şiirlerinden örnekler paylaşılmaktadır. Şair tezkireleri, edebî ve
sanatlı üsluplarıyla günümüzdeki edebiyat tarihi veya biyografi içerikli
eserlerden farklılık göstermektedir. Tezkire yazarları şaire dair sadece bilgi
vermekle yetinmemişler, bir sanatkâr titizliğiyle biyografik bilgiyi
süslemişlerdir. Bu yönleriyle her tezkire, aynı zamanda birer edebî eserdir ve
üslup özellikleri bakımından incelenmesi gerekmektedir.

Tezkirelerin
üslup özellikleri arasında birçok tezkirecinin Osmanlı sınırları içerisinde
bulunan bazı şehirlere dair unvanlar kullandıkları tespit edilmiştir. Tezkire
yazarları tarafından birbirlerine benzer şekilde kullanılan bu unvanların o
dönemde yaygın olarak halk tarafından da kullanılmış olabileceği kuvvetle
muhtemeldir. Bu unvanlardan iki tanesi Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere
şeklinde günümüzde de kullanılmaktadır.

Bu makalede, Mekke ve Medine başta olmak üzere birer
Osmanlı şehri olan Bağdat, Bursa, Edirne, Halep, İstanbul, Kahire, Konya,
Kudüs, Şam ve az sayıda örneği bulunan yirmiden fazla şehirle ilgili kullanılan
unvanlar paylaşılacaktır. Bu unvanların anlamları üzerinde durularak verildiği
şehirle bağlantısına değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Şehir, Unvan, Klasik Türk Edebiyatı

THE TITLED CITIES OF OTTOMAN ACCORDING TO POET BIOGRAPHIES

Öz

Tezkiretü'ş-Şu’aralar,
i.e. Poetry Tezkires, are an important source of literature in Classical
Turkish Literature. In these literary works, information about poet's name,
pseudonym, family, education status, profession, working life, literary
personality, and works are given, and samples of their poems are presented in
those works.

Poet
biographies are different from the literary works related to modern literature
history and biography-themed in terms of their literal and artistic style.
Tezkire authors are not content with just giving information about poets, they
also adorn biographical knowledge with the diligence of an artist. With these
aspects, each tezkire is also a literary work and must be examined in terms of
stylistic features.

Among
the stylistic characteristics of the tezkires, it was determined that many
tezkires used titles of some cities in the Ottoman borders. It is highly
probable that these titles, which were used in the same way by tezkire authors,
were widely used by the people at that time. Two of these titles, Mecca-i
Mükerreme and Medina-i Münevvere, are also used today.

In this article,
Makkah and Medina being in the first place, the titles used in connection with
the Ottoman cities Baghdad, Bursa, Edirne, Aleppo, Istanbul, Cairo, Konya,
Jerusalem, Damascus and more than twenty cities with few examples will be
shared. The meaning of these titles will be emphasized and the connection with
the city will be mentioned.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, City, Title, Classical Turkish Literature

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim. (1985), İsmail Beliğ Nuhbetü’l-Âsâr li-Zeyl-i Zübdeti’l-Eş’âr, Ankara.
• Adıgüzel, Niyazi. (2008), Edirneli Ahmet Bâdî’nin “Riyâz-ı Belde-i Edirne” Adlı Eserinin Tezkire Kısmı, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Edirne.
• Akar, Harun. (2010), Heşt-Behişt (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin- Sözlük), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Tokat.
• Akkuş, Mehmet. (2008), Hatîbî- Tezkire-i Şu’arâ-yı Bağdâd, İstanbul.
• Altun, Kudret. (1997), Tezkire-i Mucib İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin-Sözlük, Ankara.
• Arslan, Mehmet. (1994), Mehmed Sirâceddin- Mecma’-ı Şu’arâ ve Tezkire-i Üdebâ, Sivas.
• Atlansoy, Kadir. (1998), Bursa Şairleri- Bursa Vefeyatnamelerindeki Şairlerin Biyografileri, Bursa.
• Aydın, Abdullah. (2013), “Asude Bahar Ülkesine Yolculuk Olan Ölümün Şair Biyografilerinde İfade Edilmesi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/8, Summer, Ankara, p. 161-188.
• Babacan, İsrafil. (2007), “16. Asırda Osmanlı Sahası Şâirleri Hakkında Yazılmış ‘Tezkire-i Mecâlis-i Şu’arâ-yı Rûm’ Adlı Tanınmayan Bir Tezkire”, Bilig, Kış, S. 40, s. 1-16.
• Bayram, Ömer. (2005a), Seyyid Azim Şirvânî Tezkiretü’ş-Şu’arâ Giriş ve Metin-A, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap.
• Bayram, Ömer. (2005b), Seyyid Azim Şirvânî Tezkiretü’ş-Şu’arâ Giriş ve Metin-B, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap.
• Bilge, Mustafa L. (1994), “Dârüsselâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, s. 3-5.
• Bilkan, Ali Fuat. (1997), Nâbî Dîvânı (I. Cilt), Ankara.
• Buzpınar, Ş. Tufan. (2010), “Şam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.38, s. 315- 320.
• Canım, Rıdvan. (2000), Latîfî Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin), Ankara.
• Coşkun, Menderes. (2002), Manzum Bir Şairler Tezkiresi Hasîb’in Silkü’l-Le’âl-i Âl-i ‘Osmân’ındaki Şair Biyografileri, Ankara.
• Çapan, Pervin. (2005), Mustafa Safâyî Efendi- Tezkire-i Safâyî ‘Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr’ İnceleme- Metin- İndeks, Ankara.
• Çiftçi, Ömer. (2012), Fatîn DAVUD, Hâtimetü’l-Eş‘âr (Fatîn Tezkiresi), Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap.
• Devellioğlu, Ferit. (2010), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara.
• Djuric-Zamolo, Divna. (1992), “Belgrad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 5, s. 407- 408.
• Durmuş, Mustafa (2012). “Ölümü Güzelleştiren Eda: Türkçe Şair Tezkireleri İle Şairnâmelerde Ölüme Bakış ve Ölümün İfade Biçimleri Üzerine”, Millî Folklor, Y. 24, S. 94, s. 105-122.
• Ed-Dûrî, Abdülazîz. (1991), “Bağdat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 4, s. 425- 433.
• El-Aselî, Kâmil Cemîl. (2002), “Kudüs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 26, s. 334- 338.
• Erdem, Sadık. (1994), Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks-Sözlük, Ankara.
• Erdem, Sadık. (2014), Ârif Hikmet- Tezkire-i Şu’arâ (İnceleme- Çeviriyazı, İndeksli Tıpkıbasım), Ankara.
• Genç, İlhan. (2000), Esrar Dede, Tezkire-i Şu‘arâ-yı Mevleviyye, Ankara.
• Gökbilgin, M. Tayyib. (1994), “Edirne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 10, s. 425- 431.
• Gölpınarlı, Abdulbaki. (2014), Nesimî- Usûlî- Rûhî, İstanbul.
• Güner, Galip, Güner, Nurhan. (2003), Ali Emîrî Efendi, Esâmî-i Şu‘arâ-yı Âmîd, Ankara.
• İnalcık, Halil. (1992), “Bursa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 6, s. 445- 449.
• İnalcık, Halil. (2001), “İstanbul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 23, s. 220- 239.
• İnce, Adnan. (2005), Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, Sâlim Efendi, Ankara.
• İpekten, Halûk. (2007), Nâilî Hayatı, Sanatı, Eserleri, Ankara.
• İpekten Halûk, İsen Mustafa, Kılıç Filiz, Aksoyak İ. Hakkı, Eyduran Aysun. (2002), Şair Tezkireleri, Ankara.
• İsen, Mustafa. (1994), Künhü’l-Ahbârın Tezkire Kısmı, Ankara.
• İsen, Mustafa. (1997), Ötelerden Bir Ses Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Ankara.
• İsen, Mustafa. (2010), Tezkireden Biyografiye, İstanbul.
• Kılıç, Filiz. (1998), XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Ankara.
• Kılıç, Filiz. (2010), Âşık Çelebi- Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme- Metin), C. 1, 2, 3, İstanbul.
• Kurtoğlu, Orhan. (2006), Nurî Osman Hanyevî, Girit Şairleri (Tezkire-i Şu’arâ-yı Cezîre-i Girid), Ankara.
• Küçük, Cevdet, (1995). “Erzurum”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 11, s. 321- 329.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. (2003), “Medine”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 28, s. 311- 318.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. (2010), “Şehir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 38, s. 441- 446.
• Lowry, Heath Ward, Emecan, Feridun. (2012), “Trabzon”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 41, s. 296- 301.
• Masters, Bruce. (1997), “Halep”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 15, s. 244- 246.
• Özaydın, Abdülkerim. (2012), “Unvan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 42, s. 163- 166.
• Özcan, Azmi. (1998), “Hilâfet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 17, s. 546- 553.
• Raymond, Andre. (2001), “Kahire”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 24, s. 175- 179.
• Sevinç, Fırat. (2014), “Beyâni Tezkiresinde Şairlerin Edebî Şahsiyetleri İle İlgili İfadeler”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/3 Winter, Ankara, p. 1257- 1276.
• Solmaz, Süleyman. (2005), Ahdî ve Gülşen-i Şu‘arâsı (İnceleme- Metin), Ankara.
• Solmaz, Süleyman. (2012a), On altıncı Yüzyıl Tezkirelerinde Şairin Dünyası, Ankara.
• Solmaz, Süleyman. (2012b), “Hasan Çelebi Tezkiresi’nde Mekân Tasvir ve Tavsifleri”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, Volume 7/1, Winter, Turkey, p.1891-1904.
• Sungurhan-Eyduran, Aysun. (2008), Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ Tenkitli Metin, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, Ankara.
• Sungurhan-Eyduran, Aysun. (2009a), Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Tenkitli Metin A, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, Ankara.
• Sungurhan-Eyduran, Aysun. (2009b), Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Tenkitli Metin B, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, Ankara.
• Şemseddin Sami. (1996), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul.
• Tolasa, Harun. (2002), Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara.
• Tomar, Cengiz. (2010), “Şam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 38, s. 311- 315.
• Tuğlacı, Pars. (1985), Osmanlı Şehirleri, İstanbul.
• Yazar, İlyas. (2013), “Şair Tezkirelerinde Ölüm Bağlamında Dil ve Üslup Üzerine Bir İnceleme”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 11, S. 1, Nisan, Manisa, s. 457-466.