The Isnad and Matn Analysis of “There is no contagion...” Hadith Narration

Yıl 2014, Cilt: 13 Sayı: 26, 83 - 120, 30.12.2015

Salih Kesgin

https://doi.org/10.14395/jdiv260

Cited By: 3

Öz

Hadiths which mentions that “there is no contagion” has been criticized because of its externally contradictory content in the face of reason and also other hadith narrations. Ibn Qutayba (d.276/879), in his monumental work on “mukhtalifu’l-hadith” which is Ta’wilu Mukhtalifi’l-Hadith, clarified the meaning of this hadith by dividing diseases into two: Communicable diseases like plague and non- communicable diseases like leprosayı: However, Abu Bakr arRâzî (b.251/865-d.313/925) who is a prominent medical scholar of the third century AH, accepts both plague and leprosy as a communicable disease. These different approaches to the contagion affect the perception on “there is no contagion” (…َََى َو ْدَعَ َلَ) narrations and directs us to focus on these narrations. In our study, first of all, the isnad of each hadith variant which is narrated within the al-Kutub al-Sittah will be examined, then secondly the meanings of these narrations will be clarified by performing text analysis. At the end of the study, the results which are obtained during the study will be presented.

Anahtar Kelimeler

Contagion, disease, augury, evil omen, mukhtalifu’l-hadith

“(Hastalıkta) Bulaşıcılık Yoktur” Hadisinin İsnad ve Metin Açısından Tahlili

Öz

“(Hastalıkta) bulaşıcılık yoktur” ibaresini içeren hadisler, erken dönemlerden itibaren akla aykırı bulunarak ya da “Hastalıklı olan sakın sıhhatlilerin yanına sokulmasın” ve “Cüzzamlıdan arslandan kaçar gibi kaçın” gibi hadis rivayetlerine ters düştüğü ifade edilerek tenkid edilen hadis rivayetlerindendir. İhtilafü’l-hadis edebiyatının önemli kaynaklarından Te’vilu Muhtelifu’l-Hadis’inde İbn Kuteybe, (ö.276/879) bu hadisleri açıklarken “bulaşıcılık” kavramını ikiye ayrırarak izah etmiş; veba gibi hastalıkları, kendi zatıyla bulaşıcı olanlar ve cüzzam gibi hastalıkları da kokusu vb. bulaşıcı olup zatında bulaşıcılık bulunmayanlar şeklinde tasnif ederek bu itirazlara cevap vermiştir. Ancak hicri üçüncü asrın tıp âlimlerinden Ebubekir er-Râzî’nin (251-313/865-925), vebayı da cüzzamı da bulaşıcı hastalık olarak vasıflandırmış olması Hz. Peygamber’in bu beyanının nasıl anlaşılabileceği hususunda bizi araştırma yapmaya sevketmektedir. Bununla birlikte; İbn Kuteybe’nin ilgili hadislerdeki bulaşıcılık kavramının hastalığın sirayeti yerine uğursuzluğun sirayeti anlamına geldiğine işareti de “(Sirayet) bulaşıcılık” (…عَدْوَىَ) ifadesindeki muradı anlama çabamızı daha da derinleştirmemizi gerektirmektedir. Çalışmamızda öncelikle, Kütüb-i Sitte kaynaklarında “(Hastalıkta) bulaşıcılık yoktur” (…لَا عَدْوَىَ) beyanıyla nakledilen hadislerin her bir tarîkinin isnad tahlili gerçekleştirilecek ardından da metin tahlili yöntemiyle bu beyanı ile Resulullah^(s)’ın muradının ne olduğu tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bulaşıcılık, hastalık, uğur, uğursuzluk, muhtelifü’l-hadis

Kaynakça

• Ağırman, Cemal, “Hadis Kaynaklarını Okuma Yöntemi ve Musanniflerin Dili”, Cumhuriyet Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas 2006, c. 10, sayı: 2, ss. 55-106.
• el-Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa el-Hanefi, Umdetü’l-kârî şerhi Sahihi'l-Buhari, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Beyrut, ts.
• el-Bâcî, Ebü'l-Velid Süleyman b. Halef b. Sa'd, el-Münteka: Şerhu Muvatta-ı Malik, Beyrut 1959.
• el-Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Camiü’s-sahih, Darü’t-Te’sil, Kahire 2012/1433.
• Çakan, İsmail Lütfi, Hadîslerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları (Muhtelifü’l-Hadîs İlmi), İslami Araştırmalar Vakfı Neşriyatı, İstanbul 1982.
• ed-Dârekutnî, Ebü'l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed, el-İlelu’l-varide fi’l-ehadisi’n-nebeviyye, ed- Dâru İbnü’l-Cevzi, Demmam 1427.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “Sedd-i Zerâî”, DİA, İstanbul 2009, c. 36, ss. 277-282.
• Ebu Davud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi Ebû Davud es-Sicistani, es-Sünen, tahk.: Muhammed Avvame, Dârü’l-Kıble li’s-Sekâfeti İslâmiyye, Cidde 1998/1419.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellam el-Herevî el-Ezdî, Garibu’l-Hadis, (c. 1-4), Matbaatu Dairatü’l-Maârifi’l- Osmaniye, Haydarabad 1964. el-Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî, Tehzibu’l-lüga, Daru İhyau’t- Türasi’l-Arabi, Beyrut 2001.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahmân Halil b. Ahmed b. Amr Ferahidî, Kitâbu’l-ayn, tahk.: Mehdi Mahzûmî, İbrâhim Samerrâî, Daru ve Mektebetu’l-Hilal, Beyrut ts.
• Hatib el-Bağdadi, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit, el-Kifaye fi ilmi’r-rivaye, Haydarabad 1357.
• Hattabi, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed b. İbrâhim, Garibü'l-hadis, (c. 1-3), Daru’l-Fikr, Beyrut
• --------, Mealimü’s-Sünen, el-Matabaatü’l-İlmiyye, Haleb 1932.
• el-Herevî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed b. Ezher, Tehzibu’l-lüğa, (c. 1-15), Daru İhyau’t- Türasi’l-Arabi, Beyrut 2001.
• Hopley, Russell, “Contagion in Islamic Lands: Responses from Medieval Andalusia and North Africa”, The Journal for Early Modern Cultural Studies, 2010, c. X, sayı: 2, ss. 45-64.
• el-Humeydî, Ebû Abdullah Muhammed b. Fütuh b. Abdullah, Tefsiru garib ma fî’s Sahihayn el-Buhari ve Müslim, Mektebetü’s-Sünne, Kahire 1995.
• Hüdür, Fereç, Kütüb i Sitte’nin Eleştirisi ve Kur’ân’a Arzı, İstanbul 2004.
• el-Bâcî, Ebu’l-Velîd Suleymân b. Halef, et-Tadil ve’t-tecrih, Daru’l-liva li’n-neşri ve’t-tevzi’, Riyad 1986.
• er-Razi, Ebu Bekr Muhammed b. Zekeriyyâ, al-Havi fi’t-Tıb, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2000.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi, et-Temhid lima fi'l- Muvatta mine'l-meani, Morocco 1981-1992.
• --------, el-İstizkar, (I-IX), Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2000.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adi el-Cürcani, el-Kamil fi duafâi’r-rical, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• İbn Battal, Ebü’l-Hasan Ali Halef b. Abdülmelik, Şerhu Sahihi’l-Buhari, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 2003.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan el-Ezdi el-Basri, Cemheretü’l-lüga, Daru İlmu’l- Melayîn, Beyrut 1987.
• İbn Ebû Hatim er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris, el-Cerh ve’t-tadil, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut 1952.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim, el-Musannef, tahk.: Kemal Yusuf el- Hut, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1409.
• İbn Faris, Ebü'l-Hüseyin Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ, Mücmelü'l-luga, Müessesetü’r-Risale, Beyrut 1986.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü'l-Fazl Şehabeddin Ahmed, Tehzibu’t-tehzîb, Matbaatu Dairatu’l-Mearif en-Nizami, Haydarabad 1326.
• --------, Fethu’l-bari bi-şerhi Sahihi'l-Buhari, (c. 1-13), Daru’l-Marife, Beyrut 1379.
• --------, Hedyü’s-sari mukaddimetu Fethi'l-bari bi-şerhi Sahihi'l-Buhari, tahk.: Abdulkadir Şeybetü’l- Hamd, Riyad 2001.
• --------, Bezlü'l-maun fî fazli't-taun, tahk.: Ahmed İsam Abdülkadir Katib, Dârü'l-Âsıme, Riyad 1991.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd Zahiri, el-Muhalla, (c. 1-12), Daru’l-Fikr, Beyrut, ts.
• İbn Hibban, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibban b. Ahmed et-Temîmî, es-Sikatu li-ibn Hibbân, Dairatu el-Mearifu’l-Osmani, Haydarabad 1973.
• İbn Irakî, Ebu Zur’a Veliyyüddin Ahmed b. Abdirrahim b. el-Hüseyn, el-Müdellisin, Darul Vefa, Beyrut 1995.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed- Dımaşki el-Hanbelî, Miftahu dari's-saade ve menşuri velayeti'l-ilm ve'l-irade, Daru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, ts.
• --------, et-Tıbbü'n-nebevi, Dâru’l-Hilal, Beyrut, ts.
• --------, Miftahu dari's-saade ve mehşuri velayeti'l-ilm ve'l-irade, tahk.: Ali b. Hasan b. Ali b. Abdülha- mid el-Halebi el-Eseri, (I-III), Daru İbn Affan, Kahire 1996.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim, Te’vilu muhtelifi’l-hadis, el-Mektebetü’l-İslami, yy., 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî, es-Sünen, tahk.: Halil Me'mun Şiha, Dârü'l-Ma'rife, Beyrut 1996.
• İbn Manzur, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisanu’l-Arab, Daru Sadır, Beyrut
• İbn Mencûye, Ebû Bekr Ahmed b. Ali Muhammed el-İsfahani, Ricalu sahih-i müslim, (c. 1-2), Daru’l- Marife, Beyrut 1407.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa'd b. Meni' ez-Zühri, Tabakatü’l-Kübra, (c. 1-8), Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1990.
• İbn Salah, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ, Mukaddime, tahk.: Nurettin Itr, Daru’l-Fikr, Beyrut 1986.
• İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, el-Fetava’l-Kübra, Daru’l-Marife, Beyrut 1988.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî, ed-Duafa ve’l- metrukin, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1406.
• İbnü’l-Esîr, Ebü's-Saadat Mecdüddin Mübarek b. Muhammed, en-Nihaye fi garibi’l-hadis, (c. 1-5), Mektebetü’l-İlmiyye, Beyrut 1979.
• İbrahim Mustafa, Ahmet Hasan ez-Zeyyat, Hamid Abdülkadir, Muhammed Ali en-Neccar vd., el- Mu’cemu’l-Vasit, (c. 1-2), Daru’d-Da’ve, Kahire, ts.
• el-İclî, Ebü'l-Hasan Ahmed b. Abdullah b. Salih, Tarihü's-sikat, Daru’l-Bâz, yy., 1984.
• Kâdî İyâz, Ebü'l-Fazl İyaz b. Musa b. İyaz el-Yahsubi, Ikmalü’l-Mu’lim bi-fevaidi Müslim, Mansura 1998.
• el-Kirmânî, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Yusuf b. Ali, el-Kevakibü’d-derari fi şerhi Sahi- hi’l-Buhari, Kahire 1933.
• el-Kurtûbî, Ebü'l-Abbas Ziyaeddin Ahmed b. Ömer b. İbrâhim, el-Mufhim lima eşkele min telhisi Kitâbi Müslim, Beyrut 1996.
• Mahmud Muhammed Halil, Ebü'l-Meati Nuri, Ahmed Abdürrezzâk İd, Mevsuatu ekvali imam Ah- med b. Hanbel fi ricali’l-hadis ve ilelihi, Alemu’l-Kütüb, Beyrut 1997.
• Ma’mer b. Râşid, Ebû Urve Ma’mer b. Raşid el-Basri es-San’anî, el-Câmi’, (c. 1-2), el-Mektebetu’l- İslâmî, Beyrut 1403.
• el-Madarî, Muhammed b. Ali, Kitabu’l-mu’lim bi fevaidi Müslim, (c. 1-3), Beyrut 1992.
• el-Mizzî, Ebü'l-Haccac Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf, Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl, (c. 1-35), Müessesetü’r-Risale, Beyrut 1980.
• el-Müslim, Ebü'l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi, el-Camiu’s-sahih, Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, Kahire 1955/1374.
• --------, el-Küna ve’l-Esma, (c. 1-2), Medine 1984.
• en-Nevevî, Ebu Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Muri, el-Minhâc şerhi Sahihi Müslim b. Hac- cac, (c. 1-18), Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1392.
• Stearns, Justin K. Infectious Ideas: Contagion in Premodern Islamic and Christian Thought in the Western Mediterranean, The Johns Hopkins University Press, Baltimore 2011.
• --------, “Contagion in Theology and Law: Ethical Considerations in the Writings of Two 14th Cen- tury Scholars of Nasrid Granada”, Islamic Law and Society, 2007, c. 14, sayı: 1, ss. 109-129.
• ed-Dihlevî, Şah Veliyyullah, Hüccetullâhi’l-Bâliğa, çev.: M. Erdoğan, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
• eş-Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlânî, Neylü’l-evtar şerhi münte- ka'l-ahbar, (c. 1-8), Daru’l-Hadis, Mısır 1993.
• et-Tahavî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme Ezdî Hacrî Mısrî, Şerhu Meani’l-asar, Ale- mü’l-Kütüb, Beyrut 1994.
• Taki Osmânî, Muhammed, Tekmile-i Fethi’l-mülhim bi-şerhi Sahihi Müslim İbnü’l-Haccac el-Kuşeyri, Darü’l-Ulum, Karaçi 1422.
• et-Tirmîzî, Ebû İsa Muhamed b. İsa b. Sevre es-Sülemi, es-Sünen, tahk.: Ahmed Muhammed Şakir, (c. 1-5), Mısır 1975.
• el-Ukaylî, Ebû Cafer Muhammed b. Amr b. Musa b. Hammâd, ed-Duafau’l-Kebir, Daru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1984.
• ez-Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Mizanu’l-i’tidal fi nakdi’r- rical, (c. 1-4), Daru’l-Marife, Beyrut 1963.
• --------, el-Muğnî fi’d-duafa, tahk.: Nurettin Itr, (c. 1-2), Halep 1972.
• --------, Tezkiratü’l-Huffaz, (c. 1-4), Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1998.
• ez-Zebîdî, Ebü'l-Feyz Murtaza Muhammed b. Muhammed b. Muhammed, Tâcü'l-arûs min cevâhi- ri'l-Kâmûs, Daru’l-Hidaye, Beyrut, ts.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Cârûllah Mahmud bin Ömer bin Ahmed, el-Faik fi garibi’l-hadis, Daru’l- marife, Lübnan, ts.
• ez-Zerkeşî, Bedruddin, Hz. Aişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler, çev.: Bünyamin Erul, Kitabiyat, Ankara 2000.
• ez-Zürkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdülbaki b. Yusuf, Şerhu’z-Zürkânî ala Muvatta, tahk.: Taha Abdu’r-Rauf Said, Mektebetü’s-Sekafetu’d-Diniyye, Kahire 2003.