İslâm Öncesi Arap Yarımadasında Bir Kültür Merkezi: Cüreş

Yıl 2015, Cilt: 14 Sayı: 27, 23 - 49, 30.06.2015

Cahid Kara

https://doi.org/10.14395/huifd.74723

Cited By: 1

Öz

Yemen bölgesinin Hicaz sınırıyla birleştiği noktada yer alan Cüreş antik dönemde Çin ve Hindistan’dan deniz yoluyla gelen dünya ticaret yollarının üzerinde yer almaktadır. Dünya coğrafyasındaki jeopolitik konumu şehrin ekonomik ve sosyo-kültürel açılardan dış dünya ile bağlantılarını ifade etmektedir. İkinci olarak, şehirde üretilen kızıl tüylü develeri, el-Hazf adlı koyunları ve Cüreşî namıyla meşhur üzümleri şehre yarımadada hayvancılık ve tarım sektöründe haklı bir şöhret kazandırmıştır. Tüm bunların yanında mancınık imalatının yapılması kültürel gelişim bakımdan şehrin ulaştığı gelişmişlik seviyesini göstermektedir. Son dönemlerde gerçekleştirilen arkeolojik buluntular da Cüreş’in Aden’den başlayıp Kızıldeniz sahili boyunca kuzeye doğru uzanan kervan yolu üzerindeki şehrin önemli yerleşim merkezlerinden biri olduğunu ortaya koymuştur. Tüm bu bilgiler İslâm Tarihi alan araştırmacıları için ilgili dönemi aydınlatmaya yardımcı olurken aynı zamanda İslâmî araştırmalarda Kur’an ve sünnetin anlaşılma ve yorumlamasına da belli oranda katkıda bulunacağına inanıyoruz.

Anahtar Kelimeler

Cüreş, İslâm Öncesi Dönem, Arkeoloji, Yeğûs, Mancınık, Deri Tabaklama

A Civilization Center in the Pre-Islamic Era: Jurash

Öz

Jurash in which was located on the border between Hijaz and Yemen was located on the point of world trade routes coming from China and Indiain the ancient time. That means doors of the city were open to the World in terms of economy, social and cultural communitions. Secondly, through red-haired camels, sheeps called al-Hadhf and grapes called al-Jurashan Jurash had a rightful reputation in the peninsula. In addition, producing catapulte is to indicate that the city had a significant development level regarding to culturel development. Furthermore, recently held archaeological finds have revealed that Jurash was one of the most important settlements on the caravan route extending along with the Red Sea to the North. While all of given information in the article would partly uncover to enlighten the relevant period for researchers studying on, it would also give contrubition to comprehension and interpretation of the Qur’an and sunnah at a certain rate

Anahtar Kelimeler

Jurash, pre-Islamic period, archaeology, Yaghûth, catapult, leather tanning

Kaynakça

• Âlûsî Ebü’l-Meâlî Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî b. Abdillâh b. Mahmûd, Bülûğu’l-ereb fî ma’rifeti ahvâli’l-Arab, tash.: Muhammed Behcet el-Eserî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut 2009.
• Aynî Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed, Umdetü’l- kārî fî şerhi sahîhi’l-Buhârî, tash.: Abdullâh Mahmûd Muhammed Ömer, Beyrut 2001.
• Bekrî, Abdullah b. Abdilaziz, Mu’cem me’sta’cem, tahk.: Mustafa es-Sakkâ, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1983.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Câbir, Fütûhu’l-buldân, neşr.: Rıdvan Muhammed Rıdvan, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiye, Beyrut 1991.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Câbir, Ensâbu’l-eşrâf, tahk.: S.Zekkâr-R.Zerkâyî, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1996.
• Bozkurt, Nebi, “Deri”, DİA, İstanbul 1994, c. 9, ss. 174-175.
• Bozkurt, Nebi, “Mancınık”, DİA, Ankara 2003, c. 27, ss. 564-567.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî, el-Câmiu’s-sahîh, tahk.: Muhammed Fuâd Abdülbâkî ve diğerleri, Kahire 1980.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb, el-Beyân ve’t-tebyîn, tahk.: Hasen es-Sendûbî, Dâru İhyâi’l-Ulûm, Beyrut 1993.
• Cevad Ali, el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm, yy. Bağdat 1993.
• Çağatay, Neşet, İslam’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1963.
• Çağrıcı, Mustafa, “İslâm’dan Önce Araplarda Din”, DİA, İstanbul 1991, c. 3, ss. 316-321.
• Darkot, Besim, “Arabistan”, İA, Eskişehir 1997, c. 1, ss. 472-481.
• Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, Sünen-i Ebî Davûd, haz.: Sıdkî Cemîl el-Attâr, Beyrut 2005.
• Ebü’l-Fidâ’ el-Melikü’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâil b. Alî b. Mahmûd el-Eyyûbî, Takvîmü’l-büldân, tahk.: J.T.Reinaud ve M.G. de Slane, Dâru Sâdır, Paris 1940.
• Fayda, Mustafa, İslâmiyetîn Güney Arabistan’a Yayılışı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayın- ları, Ankara 1982.
• Excavating Jurash, http://www.miami.edu/index.php/features/excavating_jurash/ 20.08.2014
• Al-Ghamedi, AbdulKareem A.S.,”Analytical Study of Pottery Samples from the Archeological Site of Jurash, South West Saudi Arabia” Journal of King Saud University, Vol.8, Art (2), Riyadh 1996, 407-447.
• Graf David F., [with Salem Tairan], “Jurash, Cite Caravanière Sur la Route de l’encens,” L’Archéo Thema, Revue d’archéologie et d’histoire 9 (juillet -août), 25-29.
• Halaçoğlu, Yusuf, Asîr, DİA, İstanbul 1991, c. 3, ss. 482-484.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Nûrüddîn Alî b. Burhâniddîn İbrâhîm b. Ahmed, es-Sîretü’l-Halebiyye, yy. 1229.
• Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, çev.: Salih Tuğ, İrfan Yayımcılık, İstanbul 1993.
• Hamidullah, Muhammed, el-Vesâiku’s-siyâsiyye, Dâru’n-Nefâis, Beyrut 1985.
• Harman, Ömer Faruk, “Yegûs”, DİA, İstanbul 2013, c. 40, ss. 388-389.
• Hemdânî, el-Hasen b. Ahmed b. Ya’kûb, Sıfatü cezîreti’l-Arab, tahk.: Muhammed b. Ali el-Ekvâ’, Mektebetü’l-İrşâd, San’a 1990.
• Hitti, Philip, History of The Arabs, Palgrave, New York 2002.
• İbn Düreyd, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hasen, el-İştikâk, tahk.: Abdüsselâm Muhammed Harun, el-Mektebetü’l-Hâncî, Mısır, ts.
• İbn Habîb, Muhammed (245/859), Kitâbu’l-muhabber, tahk.: Eliza Lichten-Stadter, Dâru’n-Nevâdir, Beyrut, ts.
• İbn Havkal, Ebu’l-Kâsım, Kitabu sûreti’l-Arz, tahk.: M. J. De Geoje, Dâru Sâdır, Leiden 1938.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî, Cemheretü ensâbi’l-Arab, tahk.: E. Levi Provençal, Dâru’l-Meârif, Kahire 1948.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik, es-Sîretü’n-Nebeviyye, tahk.: Mustafa es-Sakkâ ve diğerle- ri, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, ts.
• İbn Hurdâzbeh, Ebu’l-Kâsım Ubeydullah b. Abdillah, el-Mesâlik ve’l-memâlik, tahk.: M. J. De Geoje, Dâru Sâdır, Leiden 1889.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, el-Meârif, tahk.: Servet Ukkâşe, el-Hey’etü’l- Mısriyyetü’l-Âmmetü li’l-Kitâb, Kahire 1992.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed, Lisânü’l-Arab, tash.: Emin Muhammed Abdulvahhab – Muhammed es-Sâdık el-Ubeydî, Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1999.
• İbn Sa’d, Muhammed, et-Tabakâtü’l-kübrâ, Riyad Abdullah Abdulhadi, Beyrut 1996.
• İbnü’l-Kelbî Hişâm b. Muhammed b. es-Sâib, Kitâbu’l-esnâm, tahk.: Ahmed Zeki Paşa, Matbaatu Dâri’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire 1995.
• İbnü’l-Kelbî Hişâm b. Muhammed b. es-Sâib, Nesebu Maad ve’l-Yemeni’l-kebîr, tahk.: Nâcî Hasan, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1988.
• İdrîsî, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed b. Abdillah b. İdrîs, Nüzhetü’l-Müştâk fi İhtirâki’l- Âfâk, Kahire, ts.
• İstahrî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed el-Fârisî, Kitâbü’l-mesâlik ve’l-memâlik, tahk.: M. J. De Goeje, Dâru Sâdır, Leiden 1927.
• Jeffrey, Arthur, The Foreign Vocablary of The Quran, Orientel Institute, Baroda 1938.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî, Subhu’l-a’şâ fî sınâ’ati’l-inşâ, el-Matbaatü’l- Emîriyye, Kahire 1922.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî, Nihâyetü’l-ereb fî ma’rifeti ensâbi (kabâili)’l-Arab, tahk.: İbrâhim el-Ebyârî, Dâru’l-Kitâbi’l-Lübnânî, Beyrut 1980.
• Kallek, Cengiz, “Hubâşe”, DİA, İstanbul 1988, c. 18, ss. 264-265.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh, el-Câmi li-Ahkâmi’l-Ķur’ân, ta’lik: Muhammed İbrahim el-Hafnâvî ve Mahmûd Hâmid Osman, Dârü’l-Hadis, Kahire 1996.
• Mahmudov, Elşad, Sebepleri ve Sonuçları Açısından Hz. Peygamber’in Savaşları, İSAM Yayınları, İs- tanbul 2010.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî, el-Muvatta’, tahk.: Muham- med Mustafa el-A’zamî, y.y. 2004.
• Mukaddesî, Şemsüddin Ebu Abdillah Ahmed b. Ebî Bekr, Ahsenü’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-ekâlîm, tahk.: M. J. De Goeje, Dâru Sâdır, Leiden 1906.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-Sahîh, tahk.: Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• The National Museum Guide, Riyad 2011.
• Önkal, Ahmet, “Cüreş”, DİA, İstanbul 1993, c. 8, s. 137.
• Özaydın, Abdülkerim, “Arap”, DİA, İstanbul 1991, c. 3, ss. 321-324.
• Sand, Shlomo, The Invention of the Jewish People, Verso, New York 2009.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerim b. Muhammed, el-Ensâb, tak.: Abdullah Ömer el-Bârudî, Dâru’l- Cinân, Beyrut 1988.
• Şâmî, Muhamed b. Yusuf, Sübülü’l-hüdâ ve’r-raşâd, tahk.: Mustafa Abdülvahid, Dârü’l-Kütüb, Kahi- re 1997.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’l-rusul ve’l-mülûk, tahk.: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Dâru’l-Meârif, Kahire, ts.
• al-Thenayian, Mohammed bin A. Rashed, An Archaeological Study of the Yemeni Highland Pilgrim Route Between San’a and Mecca, A Thesis Presented to the University of Durham, 1993, online: http://etheses.dur.ac.uk/1618/ (erişim 20.08.2014).
• Togan, Zeki Velidi, Tarihte Usul, Enderun Kitabevi, İstanbul 1985.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer, Kitâbu’l-Meğâzî, tahk.: Marsden Jones, el-Müessesetü’l-A’lâ li’l- Metbûât, Beyrut 1966.
• Yâkût el-Hamevî Şehâbüddin Ebu Abdillah, Mu’cemu’l-buldân, Dâru Sâdır, Beyrut 1995.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk, Tâcu’l- arûs, tahk.: Abdülkerim Azbâvî, Mektebetü Hükümeti’l-Kuveyt, Kuveyt 1979.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, el-Keşşâf, tahk.: Muhammed Abdüsselam Şâhîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut 2009.
• Zübeyr b. Bekkâr b. Abdillâh el-Kureşî, Ebû Abdillâh, Cemheretü nesebi Ķureyş ve ahbâruhâ, tahk.: Abbâs Hânî el-Cerrâh, Beyrut 2010. EKLER
• Cüreş bölgesinden bir manzara110
• 2008 ve 2009 yılları arasında gerçekleştirilen
• kazılar sonucu ortaya çıkartılan kalenin haritası111
• 110 Graf, “Jurash”, 27.
• 111 Graf, “Jurash”, 28.
• Cüreş antik şehir kalıntıları112
• 112 www.panoramio.com/photo/58325017, 58304947, 58322211, 58321554 (erişim: 20.08.2014)