GÖÇ OLGUSUNUN WEBERYAN ANALİZİ: I. DÜNYA SAVAŞI DOĞU VİLAYETLERİ ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 13, 15.01.2019

Sait Yıldırım

Öz

Birinci dünya savaşı sırasında Rus ve Ermenilerin
baskılarından dolayı Doğu Anadolu bölgesindeki Osmanlı halkının büyük bir
bölümü daha güvenilir bölgelere göç etmek zorunda kalmıştır. Göç eden halk, iş,
mülk ve toplumsal düzenlerinden ayrılarak yeni bir yaşam biçimi ve şartlarına
uyum sağlamak zorunda kalmıştır. Yerleşilen bölgelerde sosyal, siyasal ve
ekonomik anlamda uyumsuzluklar ortaya çıkmıştır. Devletin sorunları çözme
çabaları yetersiz kalmıştır. Bu sıkıntılı sürecin dönüşü de yeni toplumsal
sorunları ortaya çıkarmıştır. Göç eden halkın birkaç yıl içerisinde kendi yaşam
alanlarına dönme uğraşı toplumsal düzeni alt üst etmiştir. Bu anlamda göç
olgusu öncesi ve sonrası için toplumsal uyum ve eylem problemleri ortaya
çıkarmıştır. Göç süresince devletin halk üzerindeki kontrolü zayıflamış denetim
mekanizmaları yetersiz kalmıştır. Bahsedilen toplumsal hareketliliği ortaya
çıkaran tarihsel koşullar ve iktidar ilişkileri dikkate alındığında,
nedensellik ilkesine bağımlı sosyolojik bir analize ihtiyaç duyulmaktadır. Bu
çalışmada olduğu gibi çoğunlukla tarihsel ve kültürel araştırmalarda
değerlerden bağımsız bir şekilde toplumsal eylemlerin neden, sonuç ve
etkilerini anlamacı bir biçimde ortaya koyan Max Weber’in metodolojik
perspektifine sıklıkla ihtiyaç duyulmaktadır. Weber’in sosyoloji geleneği
“anlama” ve “nedensellik” boyutuna dikkat çekerek kültür kavramına odaklanan
bir tarihsel yapıya dayanmaktadır. Weber toplumsal eylem ve olguların
gerçekleşmesini tek bir nedene bağlayan kuramsal önermeleri reddetmektir.  Bu kapsamda nedensellik aracılığı ile göç
olgusunun toplumsal yapıdaki etki ve dönüşümleri daha belirgin kılacağı
görülmektedir. Bu kapsamda çalışmanın amacı 1. Dünya savaşı sürecinde doğu
şehirlerindeki göç hareketliliğinin etkilerini tüm yönleri ile sosyolojik
boyutunu Weberyan metodoloji ve kavramsallaştırmalar ile ele almaktır.

Anahtar Kelimeler

Göç, Birinci Dünya Savaşı, Max Weber, Toplumsal Değişme, Uyum

Kaynakça

• Adıgüzel, Y. (2016). Göç Sosyolojisi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Aguirre, B. (1983). Evacuation as Population Mobility: İnternational Journal of Mass Emergencies as Disasters (e-journal), (1983): http://www.ijmed.org/articles/529/download/ (27.03.2018).
• Aker, A. T.(2008). Ruhsal Süreçler Acısından Zorunlu Göç ve Yerinden Edilme. “Zorunlu Göç” İle Yüzleşmek: Türkiye’de Yerinden Edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası. Yayına Hazırlayanlar: Elif Kalaycıoğlu, Elif Ege. 8(30), 64-69.
• Akkayan, T. (1979). Göç ve Değişme. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Balcıoğlu, İ.( 2007). Sosyal ve Psikolojik Açıdan Göç. İstanbul: Elit Kültür Yayınları.
• Coşar, M. (2016): Trabzon’da Muhacirlik Anlatıları, İşgal, Göç ve Muhacirlik, (Der) Ahmet Köksal, İçinde 117-131. Trabzon.
• Çadırcı, M. (1980). Tanzimat'ın İlanı Sırasında Anadolu'da İç Güvenlik: Tarih Araştırmaları Dergisi, 13(24): 45-58.
• Çalık, R., Muzaffer, T.(2006). Birinci Dünya Savaşı Esnasında Anadolu’daki Salgın Hastalıklar ve Ermeniler: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 16: 204-228.
• Duman, Ö. (2016). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Doğu Anadolu’dan Samsun’a Zorunlu Göç ve İskân: Karadeniz İncelemeleri Dergisi 21: 215-224.
• Ekici, S., Tuncel G.(2015). Göç ve İnsan: Birey ve Toplum, 5(9): 9-21.
• George, P.(1970). Types of Migration of the Population According to The Professional and Social Composition of Migrants. Readings in the Sociology of Migration, (Ed) Clifford J. Jansen. İn, 39-49. Oxford.
• Hira, İ.(2000). Max Weber’in Yöntem Anlayışı: Bilgi 2(1): 45-58.
• İpek, N.(1999). Birinci Dünya Savaşı Esnasında Karadeniz ve Doğu Anadolu’da Cereyan Eden Göçler: Omü Eğitim Fakültesi Dergisi 12(1): 161-224.
• İpek, N.(2014). Kaynakların Dilinde Göç Kavramı: Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 9(17): 9-20.
• Kırzıoğlu, F.(1978). Armenya Yukarı Ellerde 2700 Yıllık Türk Varlığı; Ermeniler’in Rus İstilasına Alet Olması ve Mezalimi: XX. Yıl Armağanı Ermeniler Hakkında Makaleler-Derlemeler II: 45-65.
• Lee, E. S.(1966). A Theory of Migration: Demography 3(1): 47-57.
• Okur, M., Göktaş, S. Birinci Dünya Savaşı’nda Bayburt'un İşgali ve Göç: Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 21: 173-184.
• Öğün T.(2004). Unutulmuş Bir Göç Trajedisi Vilayât-ı Şarkiye Mültecileri (1915-1923). Ankara: Babil Yayıncılık.
• Paşa, Talat. 1998: Talat Paşa’nın Hatıraları, İstanbul: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık.
• Petersen, W.(1970). A General Typology of Migration. Readings in the Sociology of Migration. (Ed) Clifford J. Jansen. Headington Hill Hall, İn, 49-69. Oxford.
• Saray, M. (2005). Ermenistan ve Türk – Ermeni İlişkileri, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
• Şihaliyev, E. A.(2005). Ermenilerin Kimliği ve Büyük Ermenistan Efsanesi (Rus ve Ermeni Kaynaklarına Göre): Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 17(17): 1-13).
• Taştan, A. V.(2001). Göç, Sosyal Değişme ve Din: Kuşaklar Açısından Bir Değerlendirme: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11: 76-84.
• Tekelioğlu, İ. 2008: Göç ve Ötesi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekir, S.(2016). Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Rus İşgal Bölgelerinden Yapılan Göçler: Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 16(32): 43-65.
• Tönnies, F.(2000). Gemeinschaft ve Gesellschaft. Şehir ve Cemiyet. (Ed). Ahmet Aydoğan, İstanbul İçinde, 185-218. İstanbul.
• Tümtaş, M. S., Ergun, C.(2016). Göçün Toplumsal ve Mekânsal Yapı Üzerindeki Etkileri: Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 21(4): 1347-1359.
• Türkdoğan, O.(2005). Doğu ve Güneydoğu Kabile – Aşiret Yapısı. İstanbul IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Uluslararası Göç Örgütü,(IOM) (2009). Göç Terimleri Sözlüğü. İsviçre: Uluslararası Göç Örgütü.
• Weber, M.(1949). The Methodology of the Social Sciences. (Çev.) Edward A. Shils ve Henry A. Finch. Illinois. The Free Pres.
• Weber, M.( 2005). Bürokrasi ve Otorite. (Çev.) H. Bahadır Akın. Ankara: Adres Yayınları.
• Weber, M.(2012). Ekonomi ve Toplum. (Çev.) Latif Boyacı. İstanbul: Yarın Yayınları.
• Weber, M.(2014). Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı. (Çev.) Özer Ozankaya. İstanbul. Cem Yayınevi.
• Yalçın, C.(2004). Göç Sosyolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.