Danıştay Kararlarına Göre İmar Planının Yargı Yerince İptal Edilmesinin Yapının Hukuki Durumuna Etkisi – Eleştirel Bir Bakış

Yıl 2018, Cilt: 76 Sayı: 2, 757 - 785, 12.04.2018

Cenk Şahin

Öz

İmar planının yargı yerince iptal edilmesinin, “bu plana dayalı olarak verilen ruhsata uygun bir biçimde inşa edilmiş yapının hukuki durumuna ne yönde etki edeceği meselesi çok sayıda yargısal uyuşmazlığın konusunu teşkil etmiştir. Söz konusu uyuşmazlıkların hallinde, iptal edilen plan ve ruhsata uygun olarak yapılan yapılar bakımından “kazanılmış hak” veya “müesses durum”ların oluşup oluşmadığının tespiti gerekmektedir. Esasen meselenin özü “hukuki güven ve istikrar ilkesi” ile “kamu düzenin tesisi” ve “yargı kararlarının gereğini yerine getirme zorunluluğu” arasındaki dengenin nasıl sağlanması gerektiğine dayanmaktadır. Ne var ki, sözü edilen kavramlara bağlanan hukuksal etki ve sonuçların belirsizliği, doktrinin değişmez kalıplara oturtulacak bir teori oluşturulmasını engellediği gibi, ilgili yargısal içtihatların istikrar kazanmasını da zorlaştırmıştır. İdari yargı, imar planlarının mahkeme kararı ile iptalinin doğurduğu hukuki uyuşmazlıklarda, “idari istikrar”, “kazanılmış hak”, “müesses durum” gibi kavramlara yönelik ilke ve esasları sabit bir uygulama zeminine oturtmaktan kaçınmıştır. Kazanılmış hak veya müesses durumların var olup olmadığının veyahut da nasıl korunmaları gerektiğinin sorgulamasını her bir olayın kendi içinde, ayrı ayrı yapmayı gerekli kılan bu durum, birbiri ile uyumlu olmayan içtihatların ortaya çıkmasına neden olmuş; oldukça dinamik ve değişken bir nitelik arz eden imar uygulamaları bakımındansa aynı konuda farklı kararlar verilmesine kadar varan, ciddi görüş ayrılıklarını beraberinde getirmiştir. Çalışmada, anılan kavramlara dayalı teorik esaslar ve yargı kararları tahlil edilerek, “imar planın iptal edilmesinin, yapı ruhsatının (dava konusu edilmişse) yargı yerince veya (dava konusu edilmese bile) İdarece iptalini gerektirip gerektirmediği”; “her durumda ilgili yapının yıkımına karar verilip verilemeyeceği”; “ruhsat iptali ve yıkım neticesinde ortaya çıkan zararların nasıl ve neye dayalı olarak tazmin edileceği” meseleleri üzerinde durulmuştur. Bu yöndeki değerlendirmeler doğrultusunda, “genel olarak” aşağıda yer verilen sonuçlara ulaşılmıştır: Şayet ilgili ruhsatın tesisi tarihinden itibaren dava açma süresi (veya kimi yargı kararlarında işaret edilen makul süre) geçmiş ve plan iptal edilene kadar, yapı ruhsata uygun bir biçimde inşa edilmiş ise, “idari istikrar” ilkesi uyarınca yapı ruhsatının İdare’ce geri alınamaması ve müesses durum teşkil eden yapı kısımlarının, imar düzeni bakımından “tahammül edilemeyecek” bir durum oluşturmadıkça, korunması gerekir. Buna karşılık, imar planın iptaline yönelik yargı kararı ve gerekçesinden, ilgili yapının varlığına - örneğin, çevrenin, kıyının, kültür ve tabiat varlıklarının, tarım arazilerinin korunması veya yapı güvenliği bakımından - tahammül edilebilmesinin mümkün olmadığı sonucu çıkıyor ise, bu gibi istisnai hallerde, yapı ruhsatının geri alınması ve yapının da yıkılması gerekmektedir. Bu durumda, iyiniyetli yapı sahibinin yapmış olduğu yapının yıkılması neticesinde oluşan zararlarının tazmin edilmesi icap etmektedir. İdari yargı yerinden imar planı yanında bu plana dayalı olarak verilen yapı ruhsatının iptalinin de talep edilmesi durumunda; idari yargıcın, dava konusu işlemin hukuka aykırılığını tespit edip, işlemi geçmişe etkili bir biçimde hukuk düzeninden ayıklaması mümkün ve gereklidir. Bununla birlikte, bu gibi hallerde, mahkemenin iptal kararlarının gerekçesi incelenmeden, iptale yol açan hukuka aykırılığın nasıl ve ne şekilde giderilebileceği, imar planın iptali doğrultusunda yapılacak yeni imar planı ile uyumlu olup olmayacağı tetkik edilmeden, yapının yıkılması yönünde karar alınması, zamansal bakımdan erken - ve bu nedenle - hukuka aykırı olur. İlgili yapının korunup korunmamasında, imar planı ve ruhsatın iptaline yol açan yargı kararının gerekçesi (ve bu gerekçe doğrultusunda yapılacak yeni planın kullanım karar ve koşulları) belirleyici rol oynamalıdır. Yapının korunmasının herhangi bir suretle mümkün olmadığı hallerde, iyiniyetli yapı sahibinin gerçek zararı, hizmet kusuru esasına dayalı olarak tazmin edilmelidir. Bu doğrultuda yapı sahibine, yapının değerinin yanında, durum ve şartlara göre, fiili zarar kalemleri ve yoksun kaldığı kazancının ödenmesi icap etmektedir. 

Anahtar Kelimeler

İmar planı, Yapı ruhsatı, Kazanılmış hak, Yıkım

The Impact of Revocation of Zoning Plans On The Legality of Construction According to the Council of State Jurisprudence – A Critical Evaluation

Öz

The issue as to how revocation of a zoning plan by judicial authorities would affect the status of a building with a construction permit granted as per the same zoning plan has been raised as a matter of discussion in a number of legal disputes. In dealing with such disputes, it is necessary to determine whether a “vested right” or “established status” has been acquired concerning the buildings that were constructed in accordance with the construction permit and the revoked zoning plan. In principle, the issue lies behind how to strike the balance between the “principle of legal certainty” and the “establishment of the public order” / “enforcement of judgements”. Yet, the uncertainty of the legal effects and results linked to these concepts prevented the doctrine from introducing a theory to be placed in constant patterns. Furthermore, it prevented the legal decisions from becoming established precedents. In legal disputes arising from the revocation of zoning plans by judicial decisions, administrative courts have been reluctant to place the principles and concepts of the notions such as “administrative stability”, “vested rights”, “established status” on a sound basis. This situation which - on a case-by-case basis - requires questioning of the existence of the vested rights / established status, or how they should be protected, has led to inconsistent legal precedents which are not compatible with each other; and has also introduced significant differences in legal opinions and accordingly caused inconsistent court decisions that are relevant to highly dynamic and changing zoning practices. In this study, the issues of “whether the cancellation of the zoning plan also requires the revocation of a construction permit (if it has become a subject of a case) by courts or administrative authorities (if it has not become a subject of a case)”; “whether or not a decision for demolishing the relevant building in any case could be granted”; “how and on which criteria the compensation for the damages arising from the revocation of a construction permit and demolishment would be calculated” have been elaborated by analysing theoretical principles and judicial decisions within the frame of the said notions. As such, the following results, “in general”, have been reached: In the event that the legal period of filing a lawsuit starting from the grant date of the relevant permit (or the reasonable time as mentioned in certain legal decisions) has expired but the construction of the building has been completed as per the construction permit by the revocation date of the zoning plan, the agency should not take the construction permit back in accordance with the principle of administrative stability, and protect the part of the buildings presenting an established status unless they qualify as “an unbearable situation” in respect of the zoning order. On the other hand, if the relevant court decision including its reasoning refers to unbearable situation of the relevant building (e.g. concerning protection of environment, coastal areas, cultural and natural assets, agricultural areas or building safety), the building should be demolished, and the construction permit must be revoked. In this case, it is necessary to compensate the bona fide owner of the building for the damages arising from the demolishment of the building. In the event that a plea is made for cancellation of the zoning plan together with revocation of the construction permit granted thereupon, the judge should assess the illegality of the action in question and eliminate the action from the legal order with a retroactive effect, if necessary. That said, in those cases, it would be premature in time and – therefore – illegal to decide on demolishing a building without examining the reasoning of the courts’ revocation decision, without studying how to eliminate the incompliance with law that led to revocation, and whether the building would be in compliance with the zoning plan to be introduced further to the cancellation decision. In deciding on preservation of the relevant building, the reasoning of the judicial decision (and all the terms and conditions of the new zoning plan to be made in line with this reasoning) should play a decisive role. In the cases where it is decided that the protection of the building is not possible, the actual damage of the bona fide owner should be compensated on the basis of the state’s neglect of duty. Accordingly, the building owner should be compensated for the value of the building and also for the actual losses and loss of profit, where necessary. 

Anahtar Kelimeler

Zoning plan, Construction permit, Vested right, Demolishment

Kaynakça

• Akad, Mehmet; Dinçkol, Abdullah; 1982 Anayasası, Madde Gerekçeleri ve Maddelerle İlgili Anayasa Mahkemesi Kararları, Alkım Yayınevi, İstanbul, 1998.
• Ayanoğlu, Taner; Yapı Hukukunun Genel Esasları, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2014.
• Duran, Lutfi; İdare Hukuku Ders Notları, İstanbul Üniversitesi Yayınları, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1982.
• Duran, Lutfi; İdare Hukuku Meseleleri, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1964.
• Gözler, Kemal; Kaplan, Gürsel; İdare Hukuku, Ekin Yayınevi, Bursa, 2016.
• Gözler, Kemal; İdare Hukuku, Cilt II, Ekin Yayınevi, Bursa, 2009.
• Gülan, Aydın; İmar Hukuku (2017-2018 Öğretim Yılı) Ders Notları, (Yayınlanmamıştır).
• Günday, Metin; İdare Hukuku, İmaj Yayınevi, Ankara, 2015.
• Güran, Sait; “İdari İşlem”, Prof. Dr. Hayri Domaniç’e 80. Yaş Günü Armağanı, C. II, Beta Yayınevi, İstanbul, 2001, s. 1275-1285.
• Kara, Seyfettin; Danıştay Kararları Işığında İmar Planı Değişikliği, Yetkin Yayınları, Ankara, 2016.
• Oğurlu, Yücel; İdare Hukukunda Kazanılmış Haklara Saygı ve Haklı Beklentiler Sorunu, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2003. Onar, Sıddık Sami; İdare Hukukunun Umumi Esasları, Akgün Matbaası, İstanbul, 1966.
• Tan, Turgut; İdari İşlemlerin Geri Alınması, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 298, Ankara, 1970.
• Tekinsoy, Ayhan; “İmar Planlarının Hukuksal Niteliği, İmar Planının İptalinin Bu Plana Dayanılarak Verilmiş Ruhsatlar Üzerindeki Etkisi”, Ankara Barosu Dergisi, Yıl: 66, S.2, 2008, s. 46-56.
• Yasin, Melikşah; İmar Hukukunda İdarenin Yıkma Yetkisinin Kullanımının Usul ve Esasları, XII Levha Yayınları, İstanbul, 2009.
• Yayla, Yıldızhan; “Şehircilikte Hukuki Araçlar Üzerine”, Türkiye 12. Dünya Şehircilik Günü Kollokyumu, 16-17-18 Kasım 1988, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi ve Basın Yayın Yüksekokulu Yayınevi, Ankara, 1990, s. 85-88.
• Yayla, Yıldızhan; “Yeni İdari Düzenlemeler Karşısında Evvelce Alınmış Ruhsatların Durumu” Yiğit Okur’a Armağan, Galatasaray Üniversitesi Yayınları, 1998, s. 399-405.