TÜRK BOĞAZLARININ ÖNEMİ VE MONTRÖ SÖZLEŞMESİ İLE SAĞLANAN DENGE REJİMİ

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 2, 36 - 47, 22.12.2016

Hacer Zorlu Uğur

Öz

İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı’nı kapsayan Boğazlar, jeopolitik ve jeokültürel bir köprü niteliğiyle dünyanın en önemli deniz yollarından biridir. Jeopolitik ve jeostratejik özelliğinin yanı sıra sahip oldukları askerî, siyasî, ekonomik önem de Boğazları en önemli su yollarından birisi yapmaktadır. Asya ve Avrupa’yı coğrafi olarak ayıran Türk Boğazları Karadeniz’e kıyısı bulunan devletlerin ana giriş-çıkış kapısıdır ve bu kapının güvenliği Türkiye kadar Karadeniz’e kıyıdaş devletler içinde önemlidir. Bu önemleri sebebiyle dünya siyasetini etkileyen boğazlar, bölgeye egemen olmak isteyen güçlü devletlerin de dikkatini çekmektedir. 1453’de İstanbul’un fethiyle, Osmanlı İmparatorluğunun boğazlarda kurduğu hâkimiyet 19.yüzyıl’ın ilk yarısına kadar devam etmiştir. 1774 Küçük Kaynarca antlaşması ile yabancı devletlerin ticaret gemileri ilk defa bir takım kurallar çerçevesinde İstanbul Boğazından geçebilme hakkını elde etmişlerdir. 1809’da imzalanan “Kale-i Sultaniye (Çanakkale) Antlaşması”yla da Boğazların iki taraflı antlaşmalarla düzenlendiği dönem başlamıştır. 1936 yılında imzalanan Montrö Sözleşmesi ile ilke olarak “Boğazlar’dan denizden geçiş ve gidiş-geliş serbestliği” kabul edilmiştir. Soğuk Savaş’ın sona ermesi ve 1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılması ile jeopolitik ve jeostratejik dengeler de değişmiş, oluşan bölgesel değişikliklerle başta ABD olmak üzere büyük devletlerin bölgeye ilgileri artmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Boğazları, Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye Cumhuriyeti, Lozan Boğazlar Sözleşmesi

Kaynakça

• Armaoğlu, Fahir (1991), ‘’20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914- 1990) ‘’, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara Birsel, Cemil (1948), “Sovyet Rusya−Türk Notaları Aydınlığında Türk Boğazları”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.14, Sayı 1- 2, İstanbul, ss.1–23
• Bostan, İdris (2000), ‘’Osmanlı İmparatorluğu Döneminde İstanbul Boğazı’ndan Geçişin Tabi Olduğu Kurallar’’ Marmara Denizi 2000 Sempozyumu Bildiriler Kitabı, B. Öztürk, M. Kadıoğlu ve H. Öztürk (ed.),TÜDAV, Yayın No: 5, İstanbul, ss.1- 8
• Caşın, Mesut Hakkı (2000) “Dünya Deniz Ulaşımında Marmara Denizi ve Türk Boğazlarının XXI. Yüzyılda Değişen Stratejik Vizyonu”,Marmara Denizi 2000 Sempozyumu Bildiriler Kitabı, B. Öztürk, M. Kadıoğlu ve H. Öztürk (ed.), TÜDAV, Yayın No: 5, İstanbul, ss.112-135
• Doğru, Sami (2013) ‘’Türk Boğazları’nın Hukuki Statüsü: Sevr ve Lozan’dan Montrö’ye Geçiş’’, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı:2, İzmir, ss.123- 169
• Koçer, Gökhan (2007), “Karadeniz’in Güvenliği: Uluslararası Yapılanmalar ve Türkiye”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, C. 1, Sayı: 1, Ankara, ss.195- 2017
• Kurumahmut, Ali (2006), Montrö Sözleşmesi, Türk Boğazları ve Karadeniz, TÜDAV Yayınları, İstanbul Öğüt, Selman (2014), ‘’Kanal İstanbul Projesi’nin Uluslararası Hukuk Açısından Değerlendirilmesi ’’, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt:10,Sayı:38, İstanbul, ss.119- 153
• Ökten, Kazım (2008), ‘’Montreux Boğazlar Sözleşmesi’’, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne
• Pazarcı, Hüseyin ( 2015),Uluslararası Hukuk, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara
• Şener, Bülent (2014), “Türk Boğazları'nın Geçiş Rejiminin Tarihi Gelişimi ve Hukuki Statüsü”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl: 7, Sayı: XVII, ss. 467-493.
• Şener, Bülent (2015), ‘’ Tarihsel Boyutlarıyla Boğazlar’ın Jeopolitik ve Jeostratejik Önemi’’, Karadeniz Teknik Üniversitesi İİBF Uluslararası İlişkiler Bölümü, The Journal of Academic Social Science Studies, Sayı: 35, ss. 327- 349 Tarhanlı, Turgut (2000), Türk Boğazları’nda Denge Rejimi: Hukuki ve Yapısal bir Değerlendirme, Marmara Denizi 2000 Sempozyumu Bildiriler Kitabı, B. Öztürk, M. Kadıoğlu ve H. Öztürk (ed.), TÜDAV Yayın No: 5,İstanbul, ss.9- 29
• Tosun, Hüseyin (1994), “Montrö Boğazlar Sözleşmesi ‘’(Boğazlar Sorununda Son Aşama), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Cilt 4, Sayı: 13 (1994), ss.87–112
• Zengin, Eyüp (2013), ‘’ Türk Boğazları’nda Geçiş Rejimi ve Türkiye’nin Boğazlardan Geçişi Düzenleme Yetkisi’’, Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, Sayı:2(2),Çankırı,ss.41-56.
• http://cavsamdergi.karatekin.edu.tr /Makaleler/394902060_makale-3son.pdf (29.03.2016)