1742-1754 Yıllarında Vergi Tahsilatındaki Usulsüzlüklere Dair Bazı Tespit, Teşhis ve Tahliller: Diyarbakır Vilayeti Örneği

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 21, 673 - 690, 01.08.2019

İbrahim Özgül

https://doi.org/10.29224/insanveinsan.516626

Öz

Diyarbakır
vilayetinde vergi toplama işlemleri sırasında toprak tasarrufu ve ona bağlı
üretim ilişkileri, sosyal zümreler, şahıslar ve yerleşim birimlerinden halk ile
askeri sınıf arasında ortaya çıkan anlaşmazlıklar; Diyarbakır Ahkâm defterleri
incelenerek ve bu konudaki diğer kaynaklardan istifade edilerek ortaya
konulmaya çalışılmıştır. Çalışmamızın konusu olan dönem incelendiğinde Osmanlı
Devlet anlayışının kanun riayeti, kanunların uygulanışı, halkın karşılaştığı
haksızlıkları üst mercilere ve idareye karşı dava hakkı olan reayanın
rahatlıkla şikâyetlerde bulunduğu belirtilmeye çalışılmıştır. Yetkililerin ise
şikâyetleri kanun, adalet ve ahlak prensipleri bağlamında icra etme zorunda
oldukları ve bu konularda sık sık adaletnameler ve fermanlar yayımladığı
gerçeği belirtilmiştir. Vergi düzenini teferruatlı bir şekilde kısım, sınıflar,
zümreleri en ince ayrıntısına kadar kayıt altına alarak ve kayıtlar
doğrultusunda yapılan iş ve işlemlerin suiistimallerin nasıl engellendiğine
vurgu yapılmıştır. Ehli örfün vergi tahsilatı sırasında fazladan vergi tahsili
ile vergi muafiyeti olan zümreleri ve görevlilerden fazla para ve diğer haksız
kazanç elde etme yoluna gidenlere de değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kadı, Sipahi, Reaya, Vergi, Hüküm

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan. Sorularla Osmanlı İmparatorluğu-V, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2007.
• Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi-I, Barış Kitap Basım Yayın Dağıtım, Ankara, 1999.
• Buzpınar, Şit Tufan. “Nakibüleşraf”, DİA. İstanbul, C 32, s. 322-324, 2006.
• Bilge, Sadık Müfit. “XV-XVIII Yüzyıllarda Osmanlı Devletinde Vergi Muafiyeti, www. Academia.edu. 2018.
• Göyünç, Nejat. “Diyarbakır”, DİA. İstanbul, C.9, s. 464-469, 1994.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C. I, Eren Yayınları, İstanbul, 2004.
• Faroqhi, Suraiya. Siyaset ve Ekonomi Arasındaki Yönetici Seçkinler” Eren Yayınları, İstanbul, 2006. (Haz. Halil İnalcık, Donalt Quarteat,.) Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C. II
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren Yayınları, İstanbul, 1996.
• İnalcık, Halil. Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• İnalcık, Halil. “Adaletnâme,” DİA, İstanbul, C.1, s.346-347.1988.
• İnalcık, Halil. Devleti Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. 2011.
• Sahillioğlu, Halil. “Ahkâm Defteri”, DİA, İstanbul, C.1, s.551. 1988.
• Sarıcık, Murat. Osmanlı İmparatorluğu’nda Nakîbü’l-Eşrâflık Müessesesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, İstanbul, 2003.