Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

دروس التفسير بـــ"دار الفنون" في الفترة الانتقالية بين الدولة العثمانية والجمهورية التركية

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 1, 238 - 215, 12.06.2019
https://doi.org/10.34082/islamiilimler.563411

Öz

بدأت مناقشة المدارس الدينية مع حركات التغريب في الدولة
العثمانية وتم البدء في إنشاء مؤسسة تعليمية عالية بديلة للمد
ارس في الربع الأخير من
القرن التاسع عشر، وكانت هناك ثلاث محاولات من 1845م حتي 1881م فشلت في تأسيس "دَار
الفُنُون" (ال
جامعة). كانت "دار الفنون الشَّاهَانَه (الملكية)"
دار الفنون الأولى التي أسست في عام 1900م، وكانت مستمرة من حيث التنظيم والهيكل
العلمي، هذه الدار أيضا هي دار الفنون الأولى التي تشمل فرعًا يوفر التعليم الديني
"العلوم العالية الدينية". وهنا دار الفنون الأخرى التي لديها فرع مماثل
هي؛ "دار الفنون العثمانية" و"دار الفنون إِسْطَنْبُول". ومن
الملاحظ أن جميع هذه الفروع لها دورة للتفسير في المناهج الدراسية، وتم تحديد ساعة
الدورة الأسبوعية على أنها ثلاثة ساعات. مَنَاسْتِرْلِي إِسْمَاعِيل حَقِّي، وكَرَجِي
سَعِيد، وبَرْغَامَالِي أَحْمَد جَوْدَتْ وآ
سِتَانَلِي مَصْطَفى شَوْكَتْ هم
المعلمون الذين ألقوا محاضرات عن التفسير. أخذ المعلمون في دروس التفسير بعين
الاعتبار السور والآيات المختارة وتفسيرها باللغة التركية وكانوا يستفيدون بكتب
مختلفة في التفسير ويلقون الضوء في التوجه نحو منهج التفسير الحالي. وأعقب
الموضوعات المتعلقة بتاريخ التفسير على حسب أصول الطبقات مع أسماء التفاسير

Kaynakça

  • آتَاىْ، حسين؛ التعليم العالي عند العثمانية، إسطنبول، مطبعة دركاه، 1983. إحسان أُوغْلُو، أكمل الدين؛ مادة "دار الفنون"، الموسوعة الإسلامية التركية (وقف الديانة التركي)، أَنْقَرَة، 1993. إحسان أُوغْلُو، أكمل الدين؛ "مدخل في تاريخ دار الفنون (2) - في محاولة ثانية: دار الفنون السلطانية"، مؤسسة تاريخ الترك - بَلَّتَنْ، ج: 57، العدد: 218، أنقرة، 1993. إحسان أُوغْلُو، أكمل الدين؛ "مدخل في تاريخ دار الفنون: محاولتان أوليتان"، مؤسسة تاريخ الترك - بَلَّتَنْ، الجلد: 54، العدد: 210، أنقرة 1990. إحسان أُوغْلُو، أكمل الدين؛ دار الفنون: بؤرة حداثة الثقافة في الدولة العثمانية، إسطنبول، مركز دراسات إسلام تاريخ الثقافة والحضارة، 2010. أَرْ، حميد؛ الأساتذة والكُتّاب المجموعة لكلية الإلهيات دار الفنون إسطنبول، إسطنبول، مركز دراسات العلوم الاجتماعية، 1993. أَرْ، حميد؛ مدارس دار الخلافة أثناء انتقال من المدرسة إلى المكتب، إسطنبول، مطعة رغبة، 2003. آرْسْلَانْ، علي؛ "التأسيس الثاني لدار الفنون إسطنبول كلية الإلهيات: انتقال المدارس من القيم العالي إلى كلية الإلهيات دار الفنون"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. أَرْسْلَانْ، علي؛ "إنشاء مجلس كلية الإلهيات في دار الفون و ضباطها الأوائل (1911-1912)"، مجلة تعليم القيم، ج: 5، العدد: 13، حزيران 2007. آرْسْلَانْ، علي؛ من دار الفنون إلى الجامعة، إسطنبول، منشورات بيت الكتاب، 1995. أَرْقِنْ، عثمان؛ تاريخ تعاليم الترك، إسطنبول، مطبعة الأثر، 1977. أُوجَالْ، مصطفى؛ "فترة تدريس كلية الإلهيات بدار الفنون ومنهجها وأمثلة على شهادة التخرج"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. أُوكْلَمْ، نَجْدَتْ؛ إصلاح دار الفنون في زمن أتا ترك، بَورْنُوَا، مطبعة جامعة أقَه، 1973. آيْهَانْ، خالص؛ مادة "كلية الإلهيات"، الموسوعة الإسلامية التركية (وقف الديانة التركي)، أَنْقَرَة، 2000. بَرْغَامَالِي جَوْدَتْ، تاريخ التفسير، إسطنبول، مطبعة دار الفنون، 1340/1924. بِـرِنْجِي، علي؛ عدة أشخاص من مجهولي المشاهير، إسطنبول، مطبعة دركاه، 2001. بِلْمَنْ، عمر نَاصُوحِي؛ تاريخ التفسير الكبير و طبقات المفسرين، إسطنبول، منشورات روضة، 2008. جَالِشْكَانْ، محمد سَلْمَان؛ "المؤلفات والسيرة الذاتية لمانسالي زاده حافظ شوكت أفندي من مدرسي ’التفسير وتاريخ التفسير‘ في دار الفنون"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. جَانْكَايَا، مُجَلِّدْ أُوغْلُو علي؛ تاريخ الملكية الجديدة والملكيون: كتاب شرف الملكية، أنقرة، مطبعة مَارْسْ، 1969. الجريدة العلمية: النسخة فوق العادة في إصلاح المدارس، 27 أيلول 1330. الجريدة العلمية، السنة: 2، العدد: 15، رمضان 1333. خطيب أُوغْلُو، م. طاهر؛ تاريخ جامعات تركيا، أنقرة، مطبعة سَلْوِي، 1998. دُولَن، أَمْرَه؛ "تعليم العلوم الإسلامية في دار الفنون من العثمانية إلى الجمهورية"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. سَلْجُوقْ، مصطفى؛ "ضباط مجلس دار الفنون كلية الإلهيات"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. شَامْلِي، علي عثمان؛ مَنَاسْتِرْلِي إِسْمَاعِيل حَقِّي مفسرا (رسالة الماجستير غير مطبوع)، إزمير. الجامعة دوقوز أيلول - معهد العلوم الاجتمائية، 2016. صُوفُو أُوغْلُو، مَحْمَدْ؛ مدخل في التفسير، إسطنبول، منشورات جَاغْرِي، 1981. عُنَاتْ، فَائِكْ رشيد؛ النظر التاريخي إلى توسع النظام التعليمي التركي، أنقرة، مطبعة التعليم الأهلي، 1964. عَيْنِي، مَحْمَدْ عَلِي؛ تاريخ دار الفنون (الجامعة)، إعداد: مَتِين حاصِرْجِي، إسطنبول، منشورات بينار، 1995. قُونْقُورْ، مَوْلُود؛ "أول مدرس التفسير في دار الفنون كلية الإلهيات بَرْغَامَالِي أَحْمَد جَوْدَتْ"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. كُوكْكِرْ، بلال وعَصْرِي، صَافِينَازْ؛ "أثر التقاليد العرف والتغريب في تعليم القرآن وتفسيره المدارس العثمانية و دار الفنون"، مجلة الفكر الديني، السنة: 2، العدد: 6، 2005. مَارْدِنْ، أبو العُلَا؛ دروس الحضور، إسطنبول، مطبعة إسماعيل آكْقُونْ، 1966. مصطفى شَوْكَتْ؛ خلاصة الفرائض، درسعادة، مطبعة نجم الاستقلال، 1331. مَنَاسْتِرْلِي إِسْمَاعِيل حَقِّي، أحكام شهر الصيام، درسعادة، 1309. مَنَاسْتِرْلِي إِسْمَاعِيل حَقِّي، تفسير سورة يس، إسطنبول، 1897. يَاوُوزْ، صالح صَابْرِي؛ مادة "مَنَاسْتِرْلِي إِسْمَاعِيل حَقِّي"، الموسوعة الإسلامية التركية (وقف الديانة التركي)، أَنْقَرَة، 2003. يِلْدِيزْ، صَاقِبْ؛ مادة "بَرْغَامَالِي جَوْدَتْ"، الموسوعة الإسلامية التركية (وقف الديانة التركي)، أنقرة، 1992.
  • Kaynakça Arslan, Ali. “Darülfünun İlahiyat Fakültesi Fakülte Meclisi’nin Kurulması ve İlk Meclis Zabıtları (1911-1912)”. Değerler Eğitimi Dergisi 5/13 (Haziran 2007): 9-36. Arslan, Ali. “İstanbul Darülfünunu İlahiyat Fakültesi'nin İkinci Defa Kuruluşu: Medreselerin Yüksek Kısmından Darülfünun İlahiyat Fakültesine Geçiş”. Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 93-103. İstanbul: 2010. Arslan, Ali. Darülfünun’dan Üniversite’ye. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1995. Atay, Hüseyin. Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1983. Ayhan, Halis. “İlâhiyat Fakültesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22: 70-72, Ankara: 2000. Aynî, Mehmet Ali. Daru’l-fünûn (üniversite) Tarihi. hazırlayan: Metin Hasırcı. İstanbul: Pınar Yayınları, 1995. Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakatü’l-Müfessirîn. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008. Birinci, Ali. Tarihin Gölgesinde Meşâhir-i Meçhuleden Birkaç Zât. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2001. Cerîde-i İlmiyye, Sene: 2, Sayı: 15, Ramazan 1333. Ceride-i İlmiyye: Islah-ı Medaris’e Dair Nüsha-i Fevka’l-âde, 27 Eylül 1330. Çalışkan, Muhammed Selman. “Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi Tefsir ve Tefsir Tarihi Müderrislerinden Manisalızâde Hafız Mustafa Şevket Efendi’nin Hayatı ve Eserleri”, 287-306. İstanbul, Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Çankaya, Mücellidoğlu Ali. Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler: Mülkiye Şeref Kitabı. Ankara: Mars Matbaası, 1969. Dölen, Emre. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Darülfünun’da İlâhiyat Öğretimi”. 105-123. İstanbul: Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Er, Hamit. İstanbul Darülfünûnu İlâhiyat Fakültesi Mecmuası Hoca ve Yazarları. İstanbul: Sosyal Bilimler Araştırma Merkezi, 1993. Er, Hamit. Medreseden Mektebe Geçiş Sürecinde Darülhilafe Medreseleri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003. Ergin, Osman. Türk Maarif Tarihi I-II. İstanbul: Eser Matbaası, 1977. Gökkır, Bilal-Asri Safinaz. “Kur’an ve Tefsir Öğretiminde Gelenek ve Batılılaşmanın İzleri Osmanlı Medrese ve Darülfünunları”. Muhafazakar Düşünce Dergisi 2/6 (Güz 2005): 121-140. Güngör, Mevlüt. “İstanbul Dârulfünûn İlahiyat Fakültesinin İlk Tefsir Hocası Bergamalı Ahmed Cevdet Bey”. 365-384. İstanbul: Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Hatiboğlu, M. Tahir. Türkiye Üniversite Tarihi. Ankara: Selvi Yayınevi, 1998. İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Dârulfünûn Tarihçesine Giriş: İlk İki Teşebbüs”. Türk Tarih Kurumu, Belleten 54/210 (Ankara 1990): 699-738. İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Dârulfünûn Tarihçesine Giriş (II) - İkinci Teşebbüs: Dârulfünûn-ı Sultani”, Türk Tarih Kurumu, Belleten 57/218 (Ankara 1993): 201-239. İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Dârülfünun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8: 521-525. Ankara: 1993. İhsanoğlu, Ekmeleddin. Darülfünun: Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı. İstanbul: İslam Tarih Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2010. Mardin, Ebül'ula. Huzur Dersleri. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, II-III. Cilt (1966). Öcal, Mustafa. “Daru'l-Fünûn İlahiyat Fakültesinin Öğretim Süresi Ders Programı ve Mezuniyet Belgesi Örnekleri”. 183-205. İstanbul: Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Öklem, Necdet. Atatürk Döneminde Darülfunun Reformu. Bornova: Ege Üniversitesi Matbaası, 1973. Selçuk, Mustafa. “Darülfünun İlahiyat Fakültesi Meclis Zabıtları”. 207-214. İstanbul: Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Sofuoğlu, Mehmed. Tefsîre Giriş. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981. Şamlı, Ali Osman. Manastırlı İsmail Hakkı’nın Tefsirciliği (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016. Unat, Faik Reşit. Türk Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1964. Yavuz, Salih Sabri. “Manastırlı İsmâil Hakkı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 27: 563-567. Ankara: 2003. Yıldız, Sâkıb. “Bergamalı Cevdet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 5: 495. Ankara: 1992.

TAFSEER COURSES AT THE DĀR-AL-FUNŪN IN THE TRANSITION PERIOD FROM THE OTTOMAN EMPIRE TO THE TURKISH REPUBLIC

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 1, 238 - 215, 12.06.2019
https://doi.org/10.34082/islamiilimler.563411

Öz

Along with the westernization movements in the
Ottoman Empire, madrasahs were discussed and the establishment of an
alternative higher education institution to the madrasa was initiated in the
last quarter of the 19th century. There were three attempts to establish
dār-al-funūn (university) from 1845 to 1881 but failed. Dār-al-funūn Shāhānah
(monarchy, royalty) was the first dār-al-funūn in 1900, which was continuous in
terms of organization and scientific structure. This dār-al-funūn is also the
first dār-al-funūn which also includes a shu‘bah (faculty) that provides
religious education (Ulūm-ı Āliye-i Dīniyye). The other dār-al-funūns which
have a similar faculty are Dār-al-funūn-ı Osmānī (Ottoman) and Istanbul
Dār-al-funūn. It is seen that all of these faculties have Tafseer course in the
curriculum, and the weekly course hour is determined as three. Manastirli Ismail
Hakki, Kereci Said, Bergamalı Ahmed Cevdet and Asitaneli Mustafa Şevket were
the teachers who entered the course of Tafseer in dār-al-funūns. In the Tafseer
courses, various surahs were interpreted in Turkish by the teacher with the use
of tafseer books and the aspects facing the present were mentioned. The
subjects related to the history of tafseer were given by following the tabakāt
method. In addition, information about the books of tafseer was told

Kaynakça

  • آتَاىْ، حسين؛ التعليم العالي عند العثمانية، إسطنبول، مطبعة دركاه، 1983. إحسان أُوغْلُو، أكمل الدين؛ مادة "دار الفنون"، الموسوعة الإسلامية التركية (وقف الديانة التركي)، أَنْقَرَة، 1993. إحسان أُوغْلُو، أكمل الدين؛ "مدخل في تاريخ دار الفنون (2) - في محاولة ثانية: دار الفنون السلطانية"، مؤسسة تاريخ الترك - بَلَّتَنْ، ج: 57، العدد: 218، أنقرة، 1993. إحسان أُوغْلُو، أكمل الدين؛ "مدخل في تاريخ دار الفنون: محاولتان أوليتان"، مؤسسة تاريخ الترك - بَلَّتَنْ، الجلد: 54، العدد: 210، أنقرة 1990. إحسان أُوغْلُو، أكمل الدين؛ دار الفنون: بؤرة حداثة الثقافة في الدولة العثمانية، إسطنبول، مركز دراسات إسلام تاريخ الثقافة والحضارة، 2010. أَرْ، حميد؛ الأساتذة والكُتّاب المجموعة لكلية الإلهيات دار الفنون إسطنبول، إسطنبول، مركز دراسات العلوم الاجتماعية، 1993. أَرْ، حميد؛ مدارس دار الخلافة أثناء انتقال من المدرسة إلى المكتب، إسطنبول، مطعة رغبة، 2003. آرْسْلَانْ، علي؛ "التأسيس الثاني لدار الفنون إسطنبول كلية الإلهيات: انتقال المدارس من القيم العالي إلى كلية الإلهيات دار الفنون"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. أَرْسْلَانْ، علي؛ "إنشاء مجلس كلية الإلهيات في دار الفون و ضباطها الأوائل (1911-1912)"، مجلة تعليم القيم، ج: 5، العدد: 13، حزيران 2007. آرْسْلَانْ، علي؛ من دار الفنون إلى الجامعة، إسطنبول، منشورات بيت الكتاب، 1995. أَرْقِنْ، عثمان؛ تاريخ تعاليم الترك، إسطنبول، مطبعة الأثر، 1977. أُوجَالْ، مصطفى؛ "فترة تدريس كلية الإلهيات بدار الفنون ومنهجها وأمثلة على شهادة التخرج"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. أُوكْلَمْ، نَجْدَتْ؛ إصلاح دار الفنون في زمن أتا ترك، بَورْنُوَا، مطبعة جامعة أقَه، 1973. آيْهَانْ، خالص؛ مادة "كلية الإلهيات"، الموسوعة الإسلامية التركية (وقف الديانة التركي)، أَنْقَرَة، 2000. بَرْغَامَالِي جَوْدَتْ، تاريخ التفسير، إسطنبول، مطبعة دار الفنون، 1340/1924. بِـرِنْجِي، علي؛ عدة أشخاص من مجهولي المشاهير، إسطنبول، مطبعة دركاه، 2001. بِلْمَنْ، عمر نَاصُوحِي؛ تاريخ التفسير الكبير و طبقات المفسرين، إسطنبول، منشورات روضة، 2008. جَالِشْكَانْ، محمد سَلْمَان؛ "المؤلفات والسيرة الذاتية لمانسالي زاده حافظ شوكت أفندي من مدرسي ’التفسير وتاريخ التفسير‘ في دار الفنون"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. جَانْكَايَا، مُجَلِّدْ أُوغْلُو علي؛ تاريخ الملكية الجديدة والملكيون: كتاب شرف الملكية، أنقرة، مطبعة مَارْسْ، 1969. الجريدة العلمية: النسخة فوق العادة في إصلاح المدارس، 27 أيلول 1330. الجريدة العلمية، السنة: 2، العدد: 15، رمضان 1333. خطيب أُوغْلُو، م. طاهر؛ تاريخ جامعات تركيا، أنقرة، مطبعة سَلْوِي، 1998. دُولَن، أَمْرَه؛ "تعليم العلوم الإسلامية في دار الفنون من العثمانية إلى الجمهورية"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. سَلْجُوقْ، مصطفى؛ "ضباط مجلس دار الفنون كلية الإلهيات"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. شَامْلِي، علي عثمان؛ مَنَاسْتِرْلِي إِسْمَاعِيل حَقِّي مفسرا (رسالة الماجستير غير مطبوع)، إزمير. الجامعة دوقوز أيلول - معهد العلوم الاجتمائية، 2016. صُوفُو أُوغْلُو، مَحْمَدْ؛ مدخل في التفسير، إسطنبول، منشورات جَاغْرِي، 1981. عُنَاتْ، فَائِكْ رشيد؛ النظر التاريخي إلى توسع النظام التعليمي التركي، أنقرة، مطبعة التعليم الأهلي، 1964. عَيْنِي، مَحْمَدْ عَلِي؛ تاريخ دار الفنون (الجامعة)، إعداد: مَتِين حاصِرْجِي، إسطنبول، منشورات بينار، 1995. قُونْقُورْ، مَوْلُود؛ "أول مدرس التفسير في دار الفنون كلية الإلهيات بَرْغَامَالِي أَحْمَد جَوْدَتْ"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. كُوكْكِرْ، بلال وعَصْرِي، صَافِينَازْ؛ "أثر التقاليد العرف والتغريب في تعليم القرآن وتفسيره المدارس العثمانية و دار الفنون"، مجلة الفكر الديني، السنة: 2، العدد: 6، 2005. مَارْدِنْ، أبو العُلَا؛ دروس الحضور، إسطنبول، مطبعة إسماعيل آكْقُونْ، 1966. مصطفى شَوْكَتْ؛ خلاصة الفرائض، درسعادة، مطبعة نجم الاستقلال، 1331. مَنَاسْتِرْلِي إِسْمَاعِيل حَقِّي، أحكام شهر الصيام، درسعادة، 1309. مَنَاسْتِرْلِي إِسْمَاعِيل حَقِّي، تفسير سورة يس، إسطنبول، 1897. يَاوُوزْ، صالح صَابْرِي؛ مادة "مَنَاسْتِرْلِي إِسْمَاعِيل حَقِّي"، الموسوعة الإسلامية التركية (وقف الديانة التركي)، أَنْقَرَة، 2003. يِلْدِيزْ، صَاقِبْ؛ مادة "بَرْغَامَالِي جَوْدَتْ"، الموسوعة الإسلامية التركية (وقف الديانة التركي)، أنقرة، 1992.
  • Kaynakça Arslan, Ali. “Darülfünun İlahiyat Fakültesi Fakülte Meclisi’nin Kurulması ve İlk Meclis Zabıtları (1911-1912)”. Değerler Eğitimi Dergisi 5/13 (Haziran 2007): 9-36. Arslan, Ali. “İstanbul Darülfünunu İlahiyat Fakültesi'nin İkinci Defa Kuruluşu: Medreselerin Yüksek Kısmından Darülfünun İlahiyat Fakültesine Geçiş”. Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 93-103. İstanbul: 2010. Arslan, Ali. Darülfünun’dan Üniversite’ye. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1995. Atay, Hüseyin. Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1983. Ayhan, Halis. “İlâhiyat Fakültesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22: 70-72, Ankara: 2000. Aynî, Mehmet Ali. Daru’l-fünûn (üniversite) Tarihi. hazırlayan: Metin Hasırcı. İstanbul: Pınar Yayınları, 1995. Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakatü’l-Müfessirîn. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008. Birinci, Ali. Tarihin Gölgesinde Meşâhir-i Meçhuleden Birkaç Zât. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2001. Cerîde-i İlmiyye, Sene: 2, Sayı: 15, Ramazan 1333. Ceride-i İlmiyye: Islah-ı Medaris’e Dair Nüsha-i Fevka’l-âde, 27 Eylül 1330. Çalışkan, Muhammed Selman. “Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi Tefsir ve Tefsir Tarihi Müderrislerinden Manisalızâde Hafız Mustafa Şevket Efendi’nin Hayatı ve Eserleri”, 287-306. İstanbul, Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Çankaya, Mücellidoğlu Ali. Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler: Mülkiye Şeref Kitabı. Ankara: Mars Matbaası, 1969. Dölen, Emre. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Darülfünun’da İlâhiyat Öğretimi”. 105-123. İstanbul: Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Er, Hamit. İstanbul Darülfünûnu İlâhiyat Fakültesi Mecmuası Hoca ve Yazarları. İstanbul: Sosyal Bilimler Araştırma Merkezi, 1993. Er, Hamit. Medreseden Mektebe Geçiş Sürecinde Darülhilafe Medreseleri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003. Ergin, Osman. Türk Maarif Tarihi I-II. İstanbul: Eser Matbaası, 1977. Gökkır, Bilal-Asri Safinaz. “Kur’an ve Tefsir Öğretiminde Gelenek ve Batılılaşmanın İzleri Osmanlı Medrese ve Darülfünunları”. Muhafazakar Düşünce Dergisi 2/6 (Güz 2005): 121-140. Güngör, Mevlüt. “İstanbul Dârulfünûn İlahiyat Fakültesinin İlk Tefsir Hocası Bergamalı Ahmed Cevdet Bey”. 365-384. İstanbul: Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Hatiboğlu, M. Tahir. Türkiye Üniversite Tarihi. Ankara: Selvi Yayınevi, 1998. İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Dârulfünûn Tarihçesine Giriş: İlk İki Teşebbüs”. Türk Tarih Kurumu, Belleten 54/210 (Ankara 1990): 699-738. İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Dârulfünûn Tarihçesine Giriş (II) - İkinci Teşebbüs: Dârulfünûn-ı Sultani”, Türk Tarih Kurumu, Belleten 57/218 (Ankara 1993): 201-239. İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Dârülfünun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8: 521-525. Ankara: 1993. İhsanoğlu, Ekmeleddin. Darülfünun: Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı. İstanbul: İslam Tarih Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2010. Mardin, Ebül'ula. Huzur Dersleri. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, II-III. Cilt (1966). Öcal, Mustafa. “Daru'l-Fünûn İlahiyat Fakültesinin Öğretim Süresi Ders Programı ve Mezuniyet Belgesi Örnekleri”. 183-205. İstanbul: Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Öklem, Necdet. Atatürk Döneminde Darülfunun Reformu. Bornova: Ege Üniversitesi Matbaası, 1973. Selçuk, Mustafa. “Darülfünun İlahiyat Fakültesi Meclis Zabıtları”. 207-214. İstanbul: Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Sofuoğlu, Mehmed. Tefsîre Giriş. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981. Şamlı, Ali Osman. Manastırlı İsmail Hakkı’nın Tefsirciliği (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016. Unat, Faik Reşit. Türk Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1964. Yavuz, Salih Sabri. “Manastırlı İsmâil Hakkı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 27: 563-567. Ankara: 2003. Yıldız, Sâkıb. “Bergamalı Cevdet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 5: 495. Ankara: 1992.

OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E GEÇİŞ DÖNEMİNDE DÂRULFÜNÛN’DA TEFSİR DERSLERİ

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 1, 238 - 215, 12.06.2019
https://doi.org/10.34082/islamiilimler.563411

Öz

Osmanlı’daki batılılaşma hareketleri ile
birlikte medreseler tartışılmaya başlanmış ve medreseye alternatif bir yüksek
eğitim kurumunun tesisine 19. asrın son çeyreğinde girişilmiştir. 1845’ten
1881’e kadar üç başarısız dârulfünûn (üniversite) girişimi olmuştur. Teşkilat
ve ilmi yapısı itibariyle süreklilik arzeden ilk dârulfünûn 1900’de açılan
Dârulfünûn-ı Şâhâne’dir. Bu dârulfünûn aynı zamanda dini eğitim veren bir
şubeyi (Ulûm-ı Âliye-i Dîniyye) de bünyesinde barındıran ilk dârulfünûndur.
Benzer bir şubeye yer veren diğer dârulfünûnlar Dârulfünûn-ı Osmânî ve İstanbul
Dârulfünûnu’dur. Tüm bu şubelerin ders programında Tefsir dersinin yer aldığı,
haftalık ders saatinin ise üç olarak belirlendiği görülmektedir. Manastırlı
İsmail Hakkı, Kereci Said, Bergamalı Ahmed Cevdet ve Âsitâneli Mustafa Şevket
dârulfünûnlarda tefsir dersini veren hocalardır. Tefsir derslerinde, seçilen
herhangi bir sûre muhtelif tefsirlerden istifade ile hoca tarafından Türkçe
olarak yorumlanmakta günümüze bakan yönleri ile ele alınmaktaydı. Tefsir
tarihine müteallik konular ise tabakat usûlü takip edilerek literatür bilgisi
ile verilmekteydi.




Kaynakça

  • آتَاىْ، حسين؛ التعليم العالي عند العثمانية، إسطنبول، مطبعة دركاه، 1983. إحسان أُوغْلُو، أكمل الدين؛ مادة "دار الفنون"، الموسوعة الإسلامية التركية (وقف الديانة التركي)، أَنْقَرَة، 1993. إحسان أُوغْلُو، أكمل الدين؛ "مدخل في تاريخ دار الفنون (2) - في محاولة ثانية: دار الفنون السلطانية"، مؤسسة تاريخ الترك - بَلَّتَنْ، ج: 57، العدد: 218، أنقرة، 1993. إحسان أُوغْلُو، أكمل الدين؛ "مدخل في تاريخ دار الفنون: محاولتان أوليتان"، مؤسسة تاريخ الترك - بَلَّتَنْ، الجلد: 54، العدد: 210، أنقرة 1990. إحسان أُوغْلُو، أكمل الدين؛ دار الفنون: بؤرة حداثة الثقافة في الدولة العثمانية، إسطنبول، مركز دراسات إسلام تاريخ الثقافة والحضارة، 2010. أَرْ، حميد؛ الأساتذة والكُتّاب المجموعة لكلية الإلهيات دار الفنون إسطنبول، إسطنبول، مركز دراسات العلوم الاجتماعية، 1993. أَرْ، حميد؛ مدارس دار الخلافة أثناء انتقال من المدرسة إلى المكتب، إسطنبول، مطعة رغبة، 2003. آرْسْلَانْ، علي؛ "التأسيس الثاني لدار الفنون إسطنبول كلية الإلهيات: انتقال المدارس من القيم العالي إلى كلية الإلهيات دار الفنون"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. أَرْسْلَانْ، علي؛ "إنشاء مجلس كلية الإلهيات في دار الفون و ضباطها الأوائل (1911-1912)"، مجلة تعليم القيم، ج: 5، العدد: 13، حزيران 2007. آرْسْلَانْ، علي؛ من دار الفنون إلى الجامعة، إسطنبول، منشورات بيت الكتاب، 1995. أَرْقِنْ، عثمان؛ تاريخ تعاليم الترك، إسطنبول، مطبعة الأثر، 1977. أُوجَالْ، مصطفى؛ "فترة تدريس كلية الإلهيات بدار الفنون ومنهجها وأمثلة على شهادة التخرج"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. أُوكْلَمْ، نَجْدَتْ؛ إصلاح دار الفنون في زمن أتا ترك، بَورْنُوَا، مطبعة جامعة أقَه، 1973. آيْهَانْ، خالص؛ مادة "كلية الإلهيات"، الموسوعة الإسلامية التركية (وقف الديانة التركي)، أَنْقَرَة، 2000. بَرْغَامَالِي جَوْدَتْ، تاريخ التفسير، إسطنبول، مطبعة دار الفنون، 1340/1924. بِـرِنْجِي، علي؛ عدة أشخاص من مجهولي المشاهير، إسطنبول، مطبعة دركاه، 2001. بِلْمَنْ، عمر نَاصُوحِي؛ تاريخ التفسير الكبير و طبقات المفسرين، إسطنبول، منشورات روضة، 2008. جَالِشْكَانْ، محمد سَلْمَان؛ "المؤلفات والسيرة الذاتية لمانسالي زاده حافظ شوكت أفندي من مدرسي ’التفسير وتاريخ التفسير‘ في دار الفنون"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. جَانْكَايَا، مُجَلِّدْ أُوغْلُو علي؛ تاريخ الملكية الجديدة والملكيون: كتاب شرف الملكية، أنقرة، مطبعة مَارْسْ، 1969. الجريدة العلمية: النسخة فوق العادة في إصلاح المدارس، 27 أيلول 1330. الجريدة العلمية، السنة: 2، العدد: 15، رمضان 1333. خطيب أُوغْلُو، م. طاهر؛ تاريخ جامعات تركيا، أنقرة، مطبعة سَلْوِي، 1998. دُولَن، أَمْرَه؛ "تعليم العلوم الإسلامية في دار الفنون من العثمانية إلى الجمهورية"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. سَلْجُوقْ، مصطفى؛ "ضباط مجلس دار الفنون كلية الإلهيات"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. شَامْلِي، علي عثمان؛ مَنَاسْتِرْلِي إِسْمَاعِيل حَقِّي مفسرا (رسالة الماجستير غير مطبوع)، إزمير. الجامعة دوقوز أيلول - معهد العلوم الاجتمائية، 2016. صُوفُو أُوغْلُو، مَحْمَدْ؛ مدخل في التفسير، إسطنبول، منشورات جَاغْرِي، 1981. عُنَاتْ، فَائِكْ رشيد؛ النظر التاريخي إلى توسع النظام التعليمي التركي، أنقرة، مطبعة التعليم الأهلي، 1964. عَيْنِي، مَحْمَدْ عَلِي؛ تاريخ دار الفنون (الجامعة)، إعداد: مَتِين حاصِرْجِي، إسطنبول، منشورات بينار، 1995. قُونْقُورْ، مَوْلُود؛ "أول مدرس التفسير في دار الفنون كلية الإلهيات بَرْغَامَالِي أَحْمَد جَوْدَتْ"، كتاب بحوث المؤتمر دار الفنون كلية الإلهيات (18-19 نوفمبر 2009)، إسطنبول، 2010. كُوكْكِرْ، بلال وعَصْرِي، صَافِينَازْ؛ "أثر التقاليد العرف والتغريب في تعليم القرآن وتفسيره المدارس العثمانية و دار الفنون"، مجلة الفكر الديني، السنة: 2، العدد: 6، 2005. مَارْدِنْ، أبو العُلَا؛ دروس الحضور، إسطنبول، مطبعة إسماعيل آكْقُونْ، 1966. مصطفى شَوْكَتْ؛ خلاصة الفرائض، درسعادة، مطبعة نجم الاستقلال، 1331. مَنَاسْتِرْلِي إِسْمَاعِيل حَقِّي، أحكام شهر الصيام، درسعادة، 1309. مَنَاسْتِرْلِي إِسْمَاعِيل حَقِّي، تفسير سورة يس، إسطنبول، 1897. يَاوُوزْ، صالح صَابْرِي؛ مادة "مَنَاسْتِرْلِي إِسْمَاعِيل حَقِّي"، الموسوعة الإسلامية التركية (وقف الديانة التركي)، أَنْقَرَة، 2003. يِلْدِيزْ، صَاقِبْ؛ مادة "بَرْغَامَالِي جَوْدَتْ"، الموسوعة الإسلامية التركية (وقف الديانة التركي)، أنقرة، 1992.
  • Kaynakça Arslan, Ali. “Darülfünun İlahiyat Fakültesi Fakülte Meclisi’nin Kurulması ve İlk Meclis Zabıtları (1911-1912)”. Değerler Eğitimi Dergisi 5/13 (Haziran 2007): 9-36. Arslan, Ali. “İstanbul Darülfünunu İlahiyat Fakültesi'nin İkinci Defa Kuruluşu: Medreselerin Yüksek Kısmından Darülfünun İlahiyat Fakültesine Geçiş”. Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 93-103. İstanbul: 2010. Arslan, Ali. Darülfünun’dan Üniversite’ye. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1995. Atay, Hüseyin. Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1983. Ayhan, Halis. “İlâhiyat Fakültesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22: 70-72, Ankara: 2000. Aynî, Mehmet Ali. Daru’l-fünûn (üniversite) Tarihi. hazırlayan: Metin Hasırcı. İstanbul: Pınar Yayınları, 1995. Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakatü’l-Müfessirîn. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008. Birinci, Ali. Tarihin Gölgesinde Meşâhir-i Meçhuleden Birkaç Zât. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2001. Cerîde-i İlmiyye, Sene: 2, Sayı: 15, Ramazan 1333. Ceride-i İlmiyye: Islah-ı Medaris’e Dair Nüsha-i Fevka’l-âde, 27 Eylül 1330. Çalışkan, Muhammed Selman. “Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi Tefsir ve Tefsir Tarihi Müderrislerinden Manisalızâde Hafız Mustafa Şevket Efendi’nin Hayatı ve Eserleri”, 287-306. İstanbul, Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Çankaya, Mücellidoğlu Ali. Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler: Mülkiye Şeref Kitabı. Ankara: Mars Matbaası, 1969. Dölen, Emre. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Darülfünun’da İlâhiyat Öğretimi”. 105-123. İstanbul: Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Er, Hamit. İstanbul Darülfünûnu İlâhiyat Fakültesi Mecmuası Hoca ve Yazarları. İstanbul: Sosyal Bilimler Araştırma Merkezi, 1993. Er, Hamit. Medreseden Mektebe Geçiş Sürecinde Darülhilafe Medreseleri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003. Ergin, Osman. Türk Maarif Tarihi I-II. İstanbul: Eser Matbaası, 1977. Gökkır, Bilal-Asri Safinaz. “Kur’an ve Tefsir Öğretiminde Gelenek ve Batılılaşmanın İzleri Osmanlı Medrese ve Darülfünunları”. Muhafazakar Düşünce Dergisi 2/6 (Güz 2005): 121-140. Güngör, Mevlüt. “İstanbul Dârulfünûn İlahiyat Fakültesinin İlk Tefsir Hocası Bergamalı Ahmed Cevdet Bey”. 365-384. İstanbul: Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Hatiboğlu, M. Tahir. Türkiye Üniversite Tarihi. Ankara: Selvi Yayınevi, 1998. İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Dârulfünûn Tarihçesine Giriş: İlk İki Teşebbüs”. Türk Tarih Kurumu, Belleten 54/210 (Ankara 1990): 699-738. İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Dârulfünûn Tarihçesine Giriş (II) - İkinci Teşebbüs: Dârulfünûn-ı Sultani”, Türk Tarih Kurumu, Belleten 57/218 (Ankara 1993): 201-239. İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Dârülfünun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8: 521-525. Ankara: 1993. İhsanoğlu, Ekmeleddin. Darülfünun: Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı. İstanbul: İslam Tarih Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2010. Mardin, Ebül'ula. Huzur Dersleri. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, II-III. Cilt (1966). Öcal, Mustafa. “Daru'l-Fünûn İlahiyat Fakültesinin Öğretim Süresi Ders Programı ve Mezuniyet Belgesi Örnekleri”. 183-205. İstanbul: Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Öklem, Necdet. Atatürk Döneminde Darülfunun Reformu. Bornova: Ege Üniversitesi Matbaası, 1973. Selçuk, Mustafa. “Darülfünun İlahiyat Fakültesi Meclis Zabıtları”. 207-214. İstanbul: Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu (18-19 Kasım 2009) Tebliğleri, 2010. Sofuoğlu, Mehmed. Tefsîre Giriş. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981. Şamlı, Ali Osman. Manastırlı İsmail Hakkı’nın Tefsirciliği (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016. Unat, Faik Reşit. Türk Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1964. Yavuz, Salih Sabri. “Manastırlı İsmâil Hakkı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 27: 563-567. Ankara: 2003. Yıldız, Sâkıb. “Bergamalı Cevdet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 5: 495. Ankara: 1992.
Toplam 2 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Arapça
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Muhammed Selman Çalışkan 0000-0001-6287-7738

Yayımlanma Tarihi 12 Haziran 2019
Yayımlandığı Sayı Yıl 2019 Cilt: 14 Sayı: 1

Kaynak Göster

ISNAD Çalışkan, Muhammed Selman. “دروس التفسير بـــ‘دار الفنون’ في الفترة الانتقالية بين الدولة العثمانية والجمهورية التركية”. İslami İlimler Dergisi 14/1 (Haziran 2019), 238-215. https://doi.org/10.34082/islamiilimler.563411.

30505
İslami İlimler Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.