YEMEN’DE BİR OSMANLI-ARAP ŞEHRİ: SAN’A

Yıl 2017, Sayı: 30, 333 - 354, 29.12.2017

Yasemin Barlak

Öz

Arap yarımadasının güneydoğusunda yer alan, Romalıların “Arabia Felix”
(Talihli Arabistan), Arapların ise “el-Yemen es-Saîd” (Mutlu Yemen) adını
verdikleri Yemen, çok eski devirlere kadar uzanan tarihi ile ün kazanmış bir
coğrafyanın adıdır. Bir kısım rivayetlere göre, Kur’an’da özellikle mamurluğu
ile tanıtılan ve “Ülkeler içinde benzeri yaratılmamış, sütunlar sahibi İrem”
olarak ifade edilen meşhur İrem şehrinin bu bölgede bulunduğu belirtilmektedir.
Ma’înliler,  Sebeliler ve Himyerîler gibi büyük
medeniyetlere ev sahipliği yapan bölgenin, geçmişten gelen köklü kültürünü ve
tarihî yapılarını bu güne kadar canlı bir şekilde ayakta tutmayı başaran San’a
şehri, günümüz dünyası için orijinal kalmış örnek şehirlerden biridir. Denizden
yaklaşık 2200 metre yükseklikte bulunan ve tarihteki ilk apartmanlara sahip
şehir olarak ifade edilen San’a, günümüze kadar ulaşan özgün mimarisi ile
görenlere hayranlık veren bir tarih şehri olma özelliği taşımaktadır. Yemen’in
Osmanlı hâkimiyetine girmesinden sonra vilayet merkezi olarak kullanılan San’a,
mimari yapıları ve zengin kültürü ile yüzlerce yıllık Yemen’deki Osmanlı
idaresinin izlerini üzerinde barındırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

San’a Tarihi, Yemen’de Türkler, San’a’da Osmanlı Eserleri, Tarihî Şehirler, San’a

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri BOA A.MKT.MHM 451/8, 28 M 1290 (27 Mart 1873). BOA Y. PRK. AZJ 44/68, 28 RA 1320 (4 Temmuz 1902). BOA Y.EE 8/19, 11 S 1325 (26 Mart 1907). Salnameler Yemen Salnamesi, Muharriri: Hamid Vehbi, Birinci Defa, h.1298 (1880/1881). Yemen Salnamesi, Muharriri: Hamid Vehbi, İkinci Defa, h. 1299 (1881/1882). Yemen Salnamesi, Dokuzuncu defa, Vilayet Matbaası, h. 1313 (1895/1896). Yemen Salnamesi, yy. ty. Tetkik Edilen Eserler ve Araştırmalar Ahmed Raşid, Târîh-i Yemen ve San’a, II, ty. yy. Barlak, Hasan, Dinî ve Siyasî Yönden Osmanlı Devleti İdaresinde Hicaz (1876-1909), Basılmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 2013. Barlak, Yasemin, Dinî ve Siyasî Yönden Osmanlı Devleti İdaresinde Yemen (1872-1909), Basılmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 2013. Beydânî, İman Muhammed Avad, San’a fî Kitâbâti el-Müerrihîn ve Cuğrafiyyîn el-Müslimîn Fî el-Karn el-Hicrî er-Râbiğ, h.100-400, Dâru’s-Sekâfeti’l-Arabiyye, eş-Şârika 2001. Bilge, Mustafa L., “San’a”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2009, XXXVI, 8-90. Boran, Ali, “Osmanlı Dönemi Kale Mimarisi”, Osmanlı, ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, X, 347-363. Çağatay, Neş’et ,“Samîler-araplar ve Güney arabistan Devletleri” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV, Sayı: III-IV, 1955. Demir, Mahmut, Mehmet Emin Özafşar, “Vehb b. Münebbih”, DİA, 2012, XLII, 608-610. Dîneverî, Ebû Hanife Ahmed b. Dâvud, Ahbâru’t-Tıvâl, thk. Abdü’l-Mun’im Âmir, Dâru’l-Haya, Kahire 1960. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, II, İlmî Müşavir ve Redaktör: Hakkı Dursun Yıldız, Kombassan Yayınları, Konya 1994. Doktor İbrahim Abdüsselam Paşa, Yemen Seyahatnamesi ve Bitkisel Coğrafyası, Pan Yayıncılık, İstanbul 2008. Ehiloğlu, Zeki, Yemende Türkler, Kardeş Matbaası, yy. ty. Fayda, Mustafa, İslâmiyetin Güney Arabistan’a Yayılışı, AÜİFY, Ankara 1982. _____ “Fil Vak’ası”, DİA, 1996, XIII, 70-71. Gökalp, Yusuf, Zeydîlik ve Yemen’de Yayılışı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2006. Hasan Kadri, Yemen ve Hayatı, yy. h. 1327 (1909/1910). Hitti, Philip K. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, çev: Salih Tuğ, İFAV Yayınları, İstanbul 2011. Hüseyin eş-Şeyh, el-Arab Kable’l-İslam, Dâru’l-Ma’rife, İskenderiye 1993. İbn Hişam, es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, III. bs. I, Beyrut 1410/1990. Kazancı, Ahmet Lütfi, “Ebrehe”, DİA, 1994, X, 79-80. Mahmut Nedim Bey, Arabistan’da Bir Ömür Son Yemen valisinin hatıraları veya Osmanlı İmparatorluğu Arabistan’da nasıl yıkıldı?, Derleyen: Ali Birinci, İsis Yayınları, İstanbul 2001. Muhammed Ebu Zehra, İslâm’da Siyasi İtikadî Ve Fıkhi Mezhepler Tarihi, mütercimler: Hasan Karakaya, Kerim Aytekin, Hisar Yayınevi, İstanbul t.y. Mehmed Memduh, Miftah-ı Yemen, Matbaatü Hayriye ve Şürekâsı, İstanbul h. 1330 (1911/1912). Nüveyrî, Şihabüddîn Ahmed bin Abdülvehhab, Nihâyetü’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb, thk. Müfîd Kumeyha, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, XIII, Beyrut 2004. Öğüt, Salim, “Ferve b. Müseyk” DİA,1995, XII, 415. Özey, Ramazan, Dünya Denkleminde Ortadoğu Coğrafyası, Aktif Yayınevi, Genişletilmiş IV. bs. İstanbul 2009. Râzî, Ebü'l-Abbâs Ahmed b. Abdullah Muhammed, Târîhu Medîneti San’a, thk. Hüseyin b. Abdullah l-Umrî, Dâru’l-Fikr, III. bs. Beyrut 1409/1989. Rüşdî, Yemen Hâtırası, Matbaayı Osmâniyye, Dersaadet, h. 1327 (1909/1910). Sahillioğlu, Halil, “Yemen’in 1599-1600 Yılı Bütçesi” (Yusuf Hikmet Bayur Armağanı 1985’den ayrıbasım), TTK Yayınları, Ankara 1985. Serjeant, R. B. İslâm Şehri, Çev: Elif Topçugil, İz Yayınları, II. bs. İstanbul 1997. Siverek Mebusu Nureddin Bey, Yemen Layihası, Matbaa-yı Âmire, İstanbul h. 1327 (1909/1910). Strothmann, R. “Zeydîye” İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, Eskişehir 1997, XIII, 549-551. Şehristânî, Ebu’l Feth Muhammed b. Abdi’l Kerim b. Ebi Bekr Ahmet, el-Milel ve’n-Nihâl, Dâru’l-Muûfe, II. bs. II, Beyrut 1390/1975. Tanrıkut, Asaf, Yemen Notları, Güzel Sanatlar Matbaası, Ankara 1965. Tomar, Cengiz, “Yemen (Tarih)”, DİA, 2013, XLIII, 401-406. Utku, Nihal Şahin, Kızıldeniz, Çöl, Gemi ve Tacir, Klasik Yayınları, İstanbul 2012. Yavuz, Hulûsi, Yemen’de Osmanlı İdâresi ve Rumûzî Târihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, I, Ankara 2003. ______, Kâbe ve Haremeyn İçin Yemen’de Osmanlı Hâkimiyeti (1517-1571), Serbest Matbaası, İstanbul 1984. Yeşilyurt, Yahya, Medeniyetler Beşiği Kadim bir Osmanlı Ülkesi Yemen, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2011. Zeydan, Corci, el-Arab Kable’l-İslam, Matbaatü Hilal, II. bs. Mısır 1922. Zühdî, Mir’âtü’l-Yemen, Kader Matbaası, İstanbul h. 1328 (19810/1911).