THE REUSE OF BYZANTINE SPOLIA IN THE GREEN MOSQUE OF BURSA (BURSA, YEŞİL CAMİ’DE BİZANS DEVŞİRMELERİNİN YENİDEN KULLANIMI)

Yıl 2016, Sayı: 6, 99 - 108, 30.07.2016

Ü. Melda Ermiş

Öz

ABSTRACT

Publications on the Green Mosque, built by Sultan Mehmed I the Çelebi, mention the use of spolia from the Byzantine period but do not give information on the definition or location of these pieces. Therefore, this paper points out the spolia from the Byzantine period used in the Green Mosque, a well-studied topic in the Ottoman architecture and is well known thanks to its inscriptions, and evaluates the pieces.

The Green Mosque of Bursa was built at a time when the Ottoman State had recently evaded invasion by Timur and the following fights for the throne and struggled to prove itself. It is believed the Green Mosque of Bursa was used both as a mosque and an administrative building, and spolia pieces on the way to the mahfil (loge) are significant. No similar type of spolia was used in other parts of the structure. Financial reasons and aesthetic concerns are important factors in the reuse of construction materials from various periods for similar or alternative functions. Aesthetic concerns were not disregarded in the stone works from the Byzantine period used in the Green Mosque of Bursa. However, it was not solely due to aesthetic concerns that these pieces were used. Considering the relationship of the area where the spolia was used with the mahfil and its public attributes, it may be suggested that it was an intentional preference of the Ottoman State and Sultan Mehmed I to use materials from a powerful predecessor empire, the Byzantine so that they could prove themselves.

Stone works from the Byzantine period reused in the Green Mosque are Corinthian and composite capitals, columns and Attic column bases. These stone works, dated to the 5th and 6th centuries, are among widespread examples of the Early Byzantine Period.

Keywords: Bursa, the Green Mosque, Byzantine, architectural sculpture, spolia.

ÖZ

Sultan Çelebi Mehmed tarafından yaptırılan, Yeşil Cami ile ilgili yayınlarda Bizans dönemine ait devşirmelerin kullanıldığından bahsedilmekle birlikte bu parçaların tanımı veya konumlandırılmasıyla ilgili herhangi bir bilgi verilmemektedir. Bu nedenle; Osmanlı mimarisi içinde çok çalışılmış, kitabeleri sayesinde oldukça iyi bilinen bir yapı olan Bursa Yeşil Cami’de kullanılan Bizans dönemine ait devşirme parçalara dikkat çekerek, parçaların değerlendirmesi bu çalışmada ele alınmıştır.

Bursa Yeşil Cami, Osmanlı Devleti’nin Timur istilasından ve sonrasındaki taht kavgalarından yeni kurtulduğu, kendini yeni yeni ispat etmeye çalıştığı bir dönemde inşa edilmiştir. Cami işlevinin yanı sıra bir idari yapı olarak da kullanıldığı düşünülen Bursa Yeşil Cami’de mahfile çıkışta kullanılan devşirme parçalar dikkat çekicidir.  Bu alan haricinde yapının başka hiçbir yerinde bu tarz devşirme parça kullanılmamıştır. Farklı dönemlere ait yapı malzemelerinin aynı veya farklı işlevlerle yeniden kullanılmasında ekonomik nedenler ve estetik kaygılar ön plandadır. Bursa Yeşil Cami’de kullanılan Bizans dönemine ait taş eserlerde estetik kaygılar göz ardı edilmemiştir. Ancak bu parçaların kullanım nedeni salt estetik kaygılar değildir. Devşirme parçaların kullanıldığı alanın, mahfille ilişkisi ve kamusal özelliği göz önünde bulundurulduğunda Osmanlı’nın ve dönemin sultanı I. Mehmed’in kendini kanıtlama arzusuyla kendinden önceki güçlü bir imparatorluğun (Bizans İmparatorluğu’nun) malzemesini kullanması bilinçli bir tercih olmalıdır.

Yeşil Cami’de yeniden kullanılan Bizans dönemi mimari plastik eserleri; korint ve kompozit sütun başlıkları, sütunlar ve attika tipinde sütun kaideleridir.  5. – 6. yüzyıllara tarihlenen bu taş eserler, Erken Bizans döneminin yaygın örnekleri arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler: Bursa, Yeşil Cami, Bizans, mimari plastik, spolia.

 

Anahtar Kelimeler

Bursa, Yeşil Cami, Bizans, mimari plastik, spolia

Kaynakça

• Ayverdi, Ekrem Hakkı. 1972. Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II.Sultan Murad Devri 806-855 (1403-1451), II, Istanbul.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı and İ. Aydın Yüksel. 1976. İlk 250 Senenin Osmanlı Mimarisi, Istanbul.
• Barsanti, Claudia and Alessandra Guiglia. 2010. “Late Roman and Early Byzantine Capitals”, The Sculptures of the Ayasofya Müzesi in İstanbul a Short Guide, Istanbul, 79-99.
• Betsch, William Earl. 1977. The History, Production and Distribution of the Late Antique Capital in Constantinople, University of Pennsylvania, Department of the Art History, PhD Thesis.
• Çetintaş, Sedat. 1949. Türk Mimari Anıtları Osmanlı Devri, Bursada İlk Eserler, Istanbul.
• Çetintaş, Sedat. 1958. Yeşil Cami ve Benzerleri Cami Değildir, Istanbul.
• Deichmann, Friedrich Wilhelm. 1974. Ravenna, Hauptstadt des spätantiken Abendlandes, Kommentar II.1, Wiesbaden.
• Eyice, Semavi. 1962-1963. “İlk Osmanlı Devrinin Dini – İçtimai Bir Müessesesi: Zâviyeler ve Zâviyeli – Camiler”, İktisat Fakültesi Mecmuası, 23 (1-2): 3-80.
• Fıratlı, Nezih. 1955. İstanbul Arkeoloji Müzeleri Seçme Bizans Eserleri Rehberi, Istanbul.
• Gabriel, Albert. 1958. Une Capitale Turque Brousse Bursa, I, Paris.
• Gündüz, Sema. 2011. “Mimariye Yansıyan İmgeler: Önemli Bir Siyasi Kimlik ve Sanatsal Kişilik Olarak I. Mehmed (1413-1421) ve Eserleri”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14 (Spring): 149-172.
• Kapitän, Gerhard. 1969. “The Church Wreck Off Marzamemi”, Archaeology, 22 (2): 122133.
• Kapitän, Gerhard. 1980. “Elementi architettonici per una basilica dal relitto navale del VI secolo di Marzamemi (Siracusa)”, XXVII Corso di Cultura sull’Arte Ravennate e Bizantina, Ravenna, 71-136.
• Kautzsch, Rudolf. 1936. Kapitellstudien, Beiträge zu einer Geschicte des spätantiken Kapitells im Osten vom vierten bis ins siebente Jahrhundert, Berlin.
• Kramer, Joachim. 1998. “Bemerkungen zu den Methoden der Klassifizierung und Datierung frühchristlicher oströmischer Kapitelle”, Spätantike und byzantinische Bauskulptur, Stuttgart, 43-58.
• Mango, Cyril and Ihor Ševčenko, 1973. “Some Churches and Monasteries on the Southern Shore of the Sea of Marmara”, Dumbarton Oaks Papers, 27: 235-277.
• Mendel, Gustave. 1908. Catalogue des Sculptures Grecques, Romaines et Byzantines du Musée de Brousse, Athens.
• Mendel, Gustave. 1966. Catalogue des Sculptures Grecques, Romaines et Byzantines, II, Rome.
• Ötüken, Yıldız. 1996. Forschungen im nordwestlichen Kleinasien: antike und byzantinische Denkmäler in der Provinz Bursa, İstanbuler Mitteilungen Beiheft 41, Tübingen.
• Pralong, Annie. 1993. “Remarques sur les Chapiteaux Corinthiens Tardifs en Marbre de Proconnèse”, L’Acanthe dans la sculpture monumentale de l’Antiquité à la Renaissance, Paris, 133-146.
• Pralong, Annie. 2000. “La Typologie des Chapiteaux Corinthiens Tardifs en Marbre de Proconnèse et la Production d’Alexandrie”, Revue Archéologique, 2000(1): 81-101.
• Pralong, Annie. 2003. “Matériel Archéologique Errant”, La Bithynie au Moyen Âge, Réalités Byzantines, Paris, 9: 225-286.
• Tanman, Baha. 1996. “Bursa’da Osmanlı Mimarisi”, Bursa, Istanbul, 124-142.
• Yalman, Bedri. 1984. Bursa, Istanbul.
• Yosunkaya, Büke. 2007. Bursa ve İznik’deki Erken Dönem Osmanlı Yapılarında Devşirme Malzeme Kullanımı, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Yücel, Erdem. 1965. “Bursa Yeşil Külliyesi”, Arkitekt, Mimarlık Şehircilik, Belediyecilik ve Turizm Dergisi, 35 (318): 31-35.
• Zollt, Thomas. 1994. Kapitellplastik Konstantinopels vom 4. bis 6. Jahrhundert n. Chr., Bonn.