Dârüşşafaka dergisinin bilim, düşünce ve eğitim hayatımıza katkıları

Yıl 2016, Cilt: 17 Sayı: 2, 56 - 114, 01.06.2016

Bilal Yurtoğlu

Öz

Dârüşşafaka dergisinin bilim, düşünce ve eğitim hayatımıza katkıları
Darüşşafaka, Cemiyet-i Tedrîsiye-i İslâmiye tarafından yetim Müslüman
çocukları okutmak için 1873 yılında İstanbul’da kurulmuş bir okuldur. Bu
okulun mezunlar cemiyeti, II. Meşrutiyet’in ilanından sonra, Darüşşafaka
adlıyla aylık bir popüler bilim dergisi yayımlamaya başlamıştır. Dergi, 14
Haziran 1909 ─ 14 Mayıs 1910 tarihleri arasında İstanbul’da 12 sayı olarak
yayınlanmıştır. Derginin amacı, okuyucuları matematik ve doğa bilimlerindeki
yeni gelişmeler konusunda bilgilendirmektir. Dârüşşafaka’nın tarihiyle ilgili
önemli bilgi ve belgeler de içeren dergide 10 farklı yazar tarafından kaleme
alınmış toplam 38 makale yer almıştır. Makalelerin büyük çoğunluğu bilim,
felsefe ve eğitim konusuyla ilgilidir. Yazarları arasında Salih Zeki ve Mehmed
İzzet gibi dönemin önemli akademisyenleri bulunmaktadır. Bu çalışmada, söz
konusu makaleler incelenmiş, içerdikleri görüşler tespit edilmiştir. Derginin
matematik ve doğa bilimlerini merkeze alan bir bilim anlayışı olduğu
görülmektedir. Dergiyi çıkaranların XIX. yüzyılın ikinci yarısından sonra bilimlerdeki gelişmelerden esinlenerek Batı dünyasında ortaya çıkan çeşitli
felsefelerin etkisini taşıdıkları dikkat çekmektedir. Derginin yazarları, bilimin,
Osmanlı modernleşmesinin vazgeçilmez bir parçası olduğunu
vutgulamaktadırlar. Dergideki yedi makalesinden, Salih Zeki’nin değişik
konular hakkındaki görüşlerini öğrenmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Dârüşşafaka okulu, Osmanlı modernleşmesi, Cemiyet-i Tedrisiye-i İslâmiye, Dârüşşafaka Mezûnîn Cemiyeti, Salih Zeki, Mehmed İzzet

Dârüşşafaka journal and its contribution to the discourse in science and education in Turkey

Öz

The Cemiyet-i Tedrîsiye-i İslâmiye (Society for Islamic Education),
aiming to educate Muslim orphans, created in 1873 in Istanbul, a charity high
school named the Darüşşafaka. Following the proclamation of the Second
Constitution in 1908, the Alumni Association of the school (Dârüşşafaka
Mezûnîn Cemiyeti), started the publication of Darüşşafaka, a monthly popular
science journal. Only 12 issues were published between 14 June 1909 and 14
May 1910. Its main goal was to inform the readers about the new developments
in mathematics and the natural sciences. The journal also contained important
information about the history of Darüşşafaka school and included 38 articles
written by 10 different authors. The majority of the articles were about the
science, philosophy and education. Some writers of the journal such as Salih
Zeki and Mehmed İzzet were well-known Ottoman scholars. The present article
introduces the articles published in the Darüşşafaka journal and evaluates the
opinions of their authors. The journal makes mathematics and natural sciences
its central issue. The publishers, inspired by the devolopments in science in the
West, were fully aware of the importance of science education in the
modernisation of the country and they were highly influenced by the various
philosophies of the second half of the 19th century. The articles of Salih Zeki
discloses his personal views in various issues such as education, civilisation,
modernisation.

Anahtar Kelimeler

Darüşşafaka high school, Ottoman modernization, Cemiyet-i Tedrisiye-i İslâmiye, Dârüşşafaka Mezûnîn Cemiyeti, Salih Zeki, Mehmed İzzet.

Kaynakça

• Adıvar, A. Adnan, Bilim ve Din (İlim ve Din), İstanbul 1980. Asimov, Isaac, Bilimler ve Buluşlar Tarihi, Çeviren: Elif Topçugil, Ankara 2006.
• Dârüşşafaka, 1 Haziran 1325, (Kostantiniye 1327), Sayı 1; 1 Temmuz 1325, (Kostantiniye 1327), Sayı 2; 1 Ağustos 1325, (Kostantiniye 1327), Sayı 3; 1 Eylül 1325,
• (Kostantiniye 1327), Sayı 4; 1 Teşrînievvel 1325, (Kostantiniye 1327), Sayı 5; 1 Teşrînisânî 1325, (Kostantiniye 1327), Sayı 6; Kânûnıevvel 1325, (Kostantiniye 1327),
• Sayı 7; Kânûnısânî 1325, (Kostantiniye 1327), Sayı 8; 1 Şubat 1325, (Kostantiniye 1328), Sayı 9; 1 Mart 1326, (Kostantiniye 1328), Sayı 10; 1 Nisan 1326, (Kostantiniye 1328), Sayı 11; 1 Mayıs 1326, (Kostantiniye 1328), Sayı 12.
• Demir, Remzi, Philisophia Ottomanica Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Türk Felsefesi, Cilt 3, Ankara 2007.
• Duman, Hasan, Arap Harfli Süreli Yayınlar Toplu Kataloğu 1828-1928, İstanbul 1986
• Etker, Şeref, “Salih Zeki Bey-Üç Boyutlu Bir Biyografi İçin”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları Salih Zeki Özel Sayısı, VII/1, 2005, s.137-154.
• Günergun, Feza, “Salih Zeki ve Astronomi: Rasathane-i Âmire Müdürlüğü’nden 1914
• Tam Güneş Tutulmasına”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları: Salih Zeki Özel Sayısı, VII/1, 2005, s. 97-122.
• Günergun, Feza, ”Matematiksel Bilimlerde İlk Türkçe Dergi: Mebahis-i İlmiye (1867- 69),” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, VIII/2, 2007, s. 1-42.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, “Osmanlı Eğitim ve Bilim Kurumları”, Osmanlı Medeniyeti Tarihi, Ed. E. İhsanoğlu, 2 Cilt, İstanbul 1999, s. 297-322.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin & Şeşen, Ramazan & Bekar, M. Serdar & Gündüz, Gülcan & Bulut, Veysel, Osmanlı Tabii ve Tatbiki Bilimler Literatürü Tarihi, Ed. E. İhsanoğlu, 2 Cilt, İstanbul 2006.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin & Şeşen, Ramazan & İzgi, Cevad, Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi, 2 Cilt, İstanbul 1999.
• Katip Çelebi, Kitâb-ı Cihânnümâ, (Tıpkıbasım) I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2009.
• Kocaman, Meltem, “Dârüşşafaka’da Fizik Eğitiminin Başlangıcı”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XIV/2, 2013, s. 87-117.
• Mehmet İzzet, Mehmed Esad, Osman Nuri ve Ali Kami, Darüşşafaka - Türkiye’de İlk Halk Mektebi [1.bs Cemiyyet-i Tedrisiyye-i Islamiye, Istanbul, Evkâf-ı İslamiyye Matbaası 1927; 2.bs. 1948] yay. haz. Mehmet Kanar, Darüşşafakalılar Derneği, Istanbul
• 2000. Ayrıca bkz.http://www.darussafaka.org/hakkimizda/cemiyet/tarihce Namık Kemal, Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri, Bütün Makaleleri 1, Haz.: Nergis Yılmaz Aydoğdu-İsmail Kara, İstanbul 2005.
• Öner, Necati, Klasik Mantık, Ankara 1986.
• Özen, Mustafa Nihat, Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1941. Saraç, Celal, Salih Zeki Bey Hayatı ve Eserleri, Yay. Haz. Yeşim Işıl Ülman, İstanbul 2001.
• Tevfîk, Rızâ, Mufassal Kâmûs-ı Felsefe, 2 Cilt Matbaa-i Âmire İstanbul 1330.
• Uçman, Abdullah, Rıza Tevfik’in Şiirleri ve Edebî Makaleleri Üzerine Bir Araştırma, İstanbul 2004.
• Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul 2005. Yurtoğlu, Bilal, Katip Çelebi, Ankara 2009.
• Yurtoğlu, Bilal, “Fenn Gazetesindeki Bilimsel Makaleler ve Salih Zeki’nin Dârülfünûn’daki Birinci Konferansı”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XVII/1, 2015, s. 42-85