Ses Sembolizmi ve Ses-Anlam Uyumunun Farklı Bir Sınıflandırma Denemesi

Yıl 2017, Cilt: 57 Sayı: 57, 17 - 27, 28.12.2017

Didem Akyıldız Ay

https://doi.org/10.26561/iutded.369143

Öz

Ses sembolizmi, ses ve anlam arasında sistematik bir ilişkinin olduğu varsayıldığı bir

disiplindir. Konunun çekirdeğinde dil ile dil dışı ses veya görüngü arasındaki ilişkiler

üzerinde durulur ve sözcük-anlam-dil dışı ses/görüngü arasındaki bağın uzlaşımsal

olup olmadığı irdelenir. Ses sembolizmi konusu, birçok bilim dalının ilgilendiği

ve katkıda bulunduğu kapsamlı bir konu olmakla birlikte konuyla ilgilenen

araştırmacıların konuya bakış açılarında tam bir birlik sağlanamamasından dolayı

aynı zamanda karmaşık bir konudur denilebilir.

Dil araştırmalarında ve psikolojinin bilişsel, davranışsal gibi çeşitli alt bilim

dallarında araştırmaların daha da yoğunlaştığı ses sembolizmiyle ilgili, birbirleriyle

zaman zaman iç içe geçen birtakım alt konu başlıkları yer almaktadır. Bu çalışmada,

ses sembolizmi konusunun diğer diller üzerinde yapılmış çalışmalardaki verilerden

yola çıkılarak, onomatopeia, phonesthemes, size symbolism ve shape symbolism

gibi Türkçede henüz terimsel tam karşılıklarını bulamadığımız alt konu başlıkları

hakkında bilgi verilecektir. Daha sonra ise dildeki sesbirimlerin zihinde beliren

anlam üzerindeki etkilerinin esas alındığı üç ayrı kategoriden bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ses sembolizmi, yansıma sözcükler, doğal uyum, çağrışımsal uyum, ahenksel uyum, ahenksel uyum

Sound Symbolism and an Attempt on A Different Classification of Sound-Meaning Relationship

Öz

Sound symbolism describes the discipline of a hypothesized systematic correspondence between sound and meaning. At the core of the subject, the relationship between linguistic and nonlinguistic sound or phenomena is discussed, and whether the connection is conventional among word-meaning-nonlinguistic sound/phenomenon is scrutinized. Sound symbolism is a comprehensive subject which many disciplines are interested in and contribute to, and it is also complex, because its researchers have not been able to reach consensus on the subject.
There are several subtitles about sound symbolism, which sometimes engage with one another, on which linguistics studies and various psychology subdisciplines, such as cognitive or behavioral, concentrate. In this study, information will be provided about the subtitles that have no terminological equivalent in Turkish, such as onomatopoeia, phonesthemes, size symbolism and shape symbolism, based on the data obtained from the studies of sound symbolism in other languages. Later, we will mention three different categories where the effects of phonemes in language are grounded in the mind’s meaning.

Anahtar Kelimeler

Sound Symbolism, onomatopeic words, natural harmony, associative harmony, melodic harmony, melodic harmony

Kaynakça

• ABELİN, Åsa, “Studies in Sound Symbolism”, Gothenburg Monographs in Linguistics, 17. Doctoral Dissertation. Göteburg University, Department of Linguistics, Sweden 1999.
• ADIYAMAN, Ceyda, “Türkçede Ses ve Anlam İlişkisi Üzerine Bir İnceleme”, III. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 16-18 Aralık, İzmir, 2010, s. 17-26 http://web.deu.edu.tr/ilyas/ftp/bildirikitabi.pdf (Erişim tar. 27.07.2016 14:16)
• ANDERSON, Earl R., A Grammar of Iconism, Fairleigh Dickinson University Press, Place of publication: Madison, NJ 1998.
• BATI, U., ÜNAL TEREK, G. “Marka Adları Üzerine Dilbilimsel ve Kavramsal Bir İnceleme: Türk Reklamcılık Ortamlarında Marka Adı Yaratım Süreçleri ve Stratejileri”, Marmara İletişim Dergisi, Cilt 17, Temmuz-Yaz, 2010, s.228-254.
• BLOOMFIELD, Leonard, Language, George Allen-Unvin Ltd. London 1933.
• DEMİRCAN, Ömer, “Türkçe Yansımaların Özüne Doğru”, IX. Dilbilim Kurultayı, 25-27 Mayıs 1995.s.175-191. http://dad.boun.edu.tr/article/view/5000129423/0 (Erişim tar. 06.06.2016 15:08)
• DEMİRCAN, Ömer, “Türkçede Nedenli Göstergeler: Yansımalarda Anlamlama”, VII. Uluslararası Türk Dilbilimi Konferansı Bildirileri, 7-9 Ağustos 1996, Ankara, 1997, s.191-206. http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/demircan_01.pdf (Erişim tar. 08.06.2016 20:54)
• DEMİRCAN, Ömer, Türkçenin Ses Dizimi, Der Yay., 3. Basım, İstanbul 2009.
• DURMUŞ, Mitat, “Sesbirim-Anlambirim Arasındaki İlişkiler Düzeyi ve Melih Cevdet Anday’ın Şiirlerinde Sesbirimsel Yinelemeler”, Hürriyet Gösteri, S. 278. Mart 2006, s.76-80.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican, “Türk Dilinde Ek-Ses İlişkisi”, Makaleler, (Yay. Haz.: Ekrem Arıkoğlu), Akçağ Yay., Ankara, 2007 s. 340-346. [39. PIAC (16-21 Haziran 1995, Szeged Macaristan)’ta okunan bildiri/ ayrıca; Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1997, TDK Yay. Ankara 200, s.41-47]
• JENDRASCHEK, Gerd, “Semantic and Structural Properties of Turkish Ideophones”, Turkic Languages, 2001, 5. s. 88-103.
• HİNTON, L., NİCHOLS, J., OHALA, J.John, ‘Introduction: Sound symbolic processes’, in L. Hinton, J. Nichols, J.J. Ohala (eds) Sound symbolism, Cambridge University Press. Cambridge 1994, s. 1-12.
• IDO, Shinji Ghaeyri, “Turkish Mimetic Word Formation”, Asian and African Studies, 8. 1. 1999, s. 67-73.
• IMAİ, Mutsumi, KİTA, Sotaro, NAGUMO, Miho; OKADA, Hiroyuki, “Sound symbolism facilitates early verb learning”, Cognition, 2008, S. 109, s. 54-65.
• Karahan, Leyla, “Tekrar Gruplarında Ünlü Düzeni-Anlam İlişkisi Üzerine Düşünceler”, Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun Armağanı (Editör: Ekrem Arıkoğlu). Akçağ Yay., Ankara 2008, s. 140-148.
• KAPLAN, Hasan, “Harften Sese, Harften Görüntüye Bâkî’de Ses-Ahenk-Görüntü”, TÜBAR, XXXVI, Güz, 2014.
• KIRAN, Zeynel, Dilbilim Akımları. (2. Baskı). Onur Yay., Ankara 1996.
• KOVİC, V.; PLUNKETT, K.; WESTERMANN, G., “The Shape of words in the brain”, Cognition, Jan., 2010.
• KÖHLER, Wolfgang, Gestalt Psychlogy, (ilk basım 1929), New York, Ny. Liveright 1992
• MAGNUS, Margaret, Gods in the Word: Archetypes in the Consonants. CreateSpace 2010.
• OGDEN, Charles Kay; RİCHARDS Ivor A., The Meaning of Meaning, Harvest/Harcourt Brace World Inc., (ilk basım 1923), Newyork 1946.
• OHALA, John J.,“Sound Symbolism”, Proc. 4th Seoul International Conference on Linguistics [SICOL], 11-15 Aug. 1997, s. 98-103.
• SAUSSURE, F. de, Genel Dilbilim Dersleri. (çev. Berke Vardar), Multilingual Yay., İstanbul 1998.
• SHİBATANİ, Masayoshi, The Languages of Japan, Cambridge: Cambridge University Press 1990.
• SVANTESSON, Jan-Olof, “Sound Symbolism: the role of Word sound in Meaning”, WIREs Cognitive Scinece, Wiley Periodicals, Mar., 2017, s.1.. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28328102
• TSUR, Reuven, “Size-Sound Symbolism Revisited”, Journal of Pragmatics 38., 2006, s. 905-924.
• TOKLU, Osman, Dilbilime Giriş. (6. Baskı). Akçağ Yay., Ankara 2015.
• ULLMANN, Stephen, Semantics, An Introduction to the Science of Meaning, Oxford Basıl Blackwell, London 1972.
• VARDAR, Berke, Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri, Multilingual Yay., İstanbul 2001.
• YAYLAGÜL, Özen, Göstergebilim ve Dilbilim. Hece Yay., Ankara 2015.
• ZÜLFİKAR, Hamza, Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 1995.