TRAKYA YARIMADASI’NIN JEOMORFOMETRİK ÖZELLİKLERİ

Yıl 2018, Sayı: 1, 87 - 98, 15.10.2018

Emre Özşahin İlker Eroğlu

Öz

Jeomorfometri, yeryüzünün topoğrafyasına ait özellikleri çeşitli türden ölçümler sayesinde matematiksel veya istatistiksel yöntemlerle açıklamaya çalışan analitik-kartoğrafik bir yaklaşımdır. Yerbilimleri alanında artan teknik imkânlar ve CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) tekniklerinin yaygınlaşması sayesinde önem kazanan bu yaklaşım, topoğrafyanın dijital sunumunu oluşturan SYM (Sayısal Yükseklik Modeli) sayesinde daha pratik bir şekilde uygulanmaktadır. Böylece hem somut verilere ulaşılmakta hem kaliteli ve güvenilir sonuçlar elde edilmekte hem de analitik yorumlar yapılabilmektedir. Bu çalışmada, daha detaylı ve yeni bir perspektiften Trakya Yarımadası’nın jeomorfometrik özelliklerinin ana çizgileriyle açıklanması amaçlanmıştır. Çalışma, hem Avrupa’nın ve Türkiye’nin jeomorfolojik özelliklerinin anlaşılmasına, hem de Trakya Yarımadası’nın jeomorfolojik oluşum ve gelişimine önemli katkılar sunmaktadır. Çalışma kapsamında, topoğrafyanın anlaşılmasına yönelik olarak yükselti, eğim, yarılma derecesi, hipsometrik eğri ve integral gibi başlıca morfometrik analizler ve amaca göre belirlenen indis hesaplamaları kullanılmıştır. Bu bağlamda yapılan analizler, CBS tekniklerine dayalı olarak 5 m çözünürlüğündeki SYM kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Bu maksatla yararlanılan SYM, özellikle ulusal literatürdeki jeomorfometri çalışmalarında şu ana kadar kullanılmış en yüksek çözünürlüklü veri setidir. Ayrıca çalışmanın analiz çıktıları, gerekli görülen alanlarda arazi çalışmalarıyla kontrol edilmiştir. Jeomorfometrik analiz sonuçlarına göre yükselti farkının 1031 m olduğu Trakya Yarımadası, 155.68 m ortalama yükseltiye ve % 3.7 ortalama eğime sahip düz ve düze yakın topoğrafya özellikleri göstermektedir. Ayrıca iç bükey bir hipsometrik eğrinin varlığına yol açan topoğrafik koşullar, 0.15 hipsometrik integral değeriyle olgun bir karakterdedir. Bu bulgular, Trakya Yarımadası’nın jeomorfometrik özellikleri bakımından Türkiye genelinden ve Anadolu Yarımadası’ndan oldukça farklı olduğuna işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Jeomorfometri, Topoğrafya, Trakya Yarımadası

Geomorphometric Features of Thrace Peninsula

Öz

Geomorphometry is an analytical-cartographic approach that tries to explain the features concerning the topography of earth through mathematical and statistical methods by various measurements. Gaining importance in recent years because of increased technical facilities and GIS (Geographic Information Systems) techniques becoming widespread in earth sciences, this approach has a more practical application thanks to DEM (Digital Elevation Model), providing the digital presentation of topography. In this way, concrete findings are reached; quality and sound results are obtained; and analytical interpretations can be made. The purpose of this study is to outline the geomorphometric features of the Thracian Peninsula from a more elaborated and new perspective. The study makes important contributions to understanding both the geomorphologic features of Europe and Turkey and the geomorphologic formation and development of the Thracian Peninsula. Within the scope of the study, main morphometric analyses including elevation, slope, incision level, hypsometric curve, and integral were made, and index calculations fit for the purpose were carried out to understand the topography of the area. Such analyses were conducted by use of 5 m resolution DEM based on GIS techniques. DEM, used for the said purpose, is the highest resolution dataset used so far in geomorphometric studies, especially in those conducted in Turkey. The analysis results obtained in the study were checked with field surveys conducted in the areas where they were considered necessary. According to the geomorphometric analysis results, the Thracian Peninsula, where rise is 1031 m, has smooth and close to smooth topographic features with an average elevation of 155.68 m and an average slope of 3.7%. In addition, topographic conditions, leading to the existence of a concave hypsometric curve, have a mature character with a hypsometric integral value of 0.15. These findings show that the Thracian Peninsula is quite different from Turkey as a whole and the Anatolian Peninsula in terms of geomorphometric features.

Anahtar Kelimeler

Geomorphometry, Topography, Thrace Peninsula

Kaynakça

• Ahmed, S. A., Chandrashekarappa, K. N., Raj, S. K., Nischitha, V., & Kavitha, G. (2010) Evaluation of morphometric parameters derived from ASTER and SRTM DEM: a study on Bandihole sub-watershed basin in Karnataka. The J. of the Indian Society of Remote Sensing, 38, pp. 227-238.
• Altın, B.N. (2000) Trakya’da yerşekillerinin Neotektonik dönem jeomorfolojik gelişimleri. İç: S. Doğaner, ed. 2000. 28. Coğrafya Meslek Haftası (10-12 Haziran 1998, Edirne), Geçmişte, Günümüzde ve Gelecekte Trakya, İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Coğrafya Meslek Haftaları Serisi: 2, s.53-71.
• Ardel, A. (1956) Marmara Bölgesinde Coğrafi Müşahedeler. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 4(7), s. 1-16.
• Ardel, A. (1957) Trakya’nın Jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, 17, s. 152-158.
• Ardel, A. (1960) Marmara Bölgesi’nin yapı ve reliefi. Türk Coğrafya Dergisi, 20, s. 1-22.
• Atalay, İ. (2017) Türkiye Jeomorfolojisi. 2. bsk. İzmir: Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri.
• Bekaroğlu, E. (2013) Jeomorfolojide Temel Araştırma Yöntemleri. Onikinci Bölüm. İç: Y. Arı, İ. Kaya, eds. 2013. Coğrafya Araştırma Yöntemleri. Balıkesir: Coğrafyacılar Derneği Yay. s. 343-367.
• Bilgin, T. (1957a) Türkiye’nin yüzölçümü. Türk Coğrafya Dergisi, 17, s. 138-142.
• Bilgin, T. (1957b) Türkiye’nin arz ettiği kütlevi durumun tetkiki hakkında bir not. Türk Coğrafya Dergisi, 17, s. 145-151.
• Chaput, E. (1974) Türkiye’de Jeolojik ve Jeomorfolojik Tetkik Seyahatleri. Translated from French by A. Tanoğlu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınlarından No: 324, Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Neşriyatı No: 11.
• Chorley, R.J. (1957) Climate and Morphometry. Journal of Geology, 65, pp. 628-638.
• Cürebal, İ. & Erginal, A.E. (2007) Mıhlı Çayı Havzası’nın jeomorfolojik özelliklerinin jeomorfik indislerle analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6(19), s. 126-135.
• Das, S., Patel, P.P. & Sengupta, S. (2016) Evaluation of different digital elevation models for analyzing drainage morphometric parameters in a mountainous terrain: a case study of the Supin-Upper Tons Basin, Indian Himalayas. Das et al. SpringerPlus, 5, s. 1544.
• Dönmez, Y. (1990) Trakya’nın bitki coğrafyası. 2. bsk. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 3601, Coğrafya Enstitüsü Yay. No: 51.
• Elibüyük, M. & Yılmaz, E. (2010) Türkiye’nin coğrafi bölge ve bölümlerine göre yükselti basamakları ve eğim grupları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(1), s. 27-55.
• Erinç, S. Kurter, A. Eroskay, O. & Mater, B. (1985) Batı Anadolu ve Trakya Uygulamalı Jeomorfoloji Haritası 1/500.000. Ankara: TÜBİTAK TBAG Proje No. 593.
• Erinç, S. (1993) Türkiye Fiziki Coğrafyasının Ana Çizgileri. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülten, 10, s. 1-10.
• Erol, O. (1983) Türkiye’nin genç tektonik ve jeomorfolojik gelişimi. Jeomorfoloji Der., 11, s. 1-22.
• Erol, O. (1989) Türkiye Jeomorfolojisi, Türkiye’nin Jeomorfolojik Evrimi ve Bugünkü Genel Jeomorfolojik Görünümü. İstanbul: Basılmamış Ders Notu.
• Ertek, A. (2011) Jeomorfolojik birimlerine göre Trakya’nın jeomorfolojisi. İç: D. Ekinci, ed. 2011. Fiziki Coğrafya Araştırmaları; Sistematik ve Bölgesel. İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları No: 5. s. 585-591.
• Koç, T., & Kesmen, E. (2010) Türkiye’nin morfometrik özellikleri. İç: M. A. Özdemir, ed. 2010. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu – 2010 (Prof. Dr. Oğuz EROL Onuruna). Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları, s.104-105.
• Koç, T. (2013) Türkiye’nin morfometrik özellikleri. İç: E. Öner, ed. 2013. Prof. Dr. İlhan Kayan’a Armağan kitabı. İzmir: Ege Üniversitesi yayınları Edebiyat Fakültesi Yayın No: 18, s.433-467.
• Kurter, A., Sungur, K. A., Gözenç, S., Uzel, T., Kıran, H., & Selçuk, M. (1985) Trakya’nın yüzölçümü ve yükselti basamakları. İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 2, s. 45-57.
• Lague, D., Crave, A., & Davy, P. (2003) Laboratory experiments simulating the geomorphic response to tectonic uplift. Journal of Geophysical Research: Solid Earth, 108 (B1), pp. 3-20.
• Mark, D. M., & Smith, B. (2004) A science of topography: from qualitative ontology to digital representations. In: M.P. Bishop & J. F. Shroder, eds. 2004. Geographic Information Science and Mountain Geomorphology. Chichester, England: Springer–Praxis, pp. 75-97.
• Montgomery, D.R., & Brandon, M.T. (2002) Topographic controls on erosion rates in tectonically active mountain ranges. Earth and Planetary Sci. Letters, 201, pp. 481-489.
• Oakes, H. (1958) Türkiye Toprakları. İzmir: Türk Ziraat Mühendisleri Birliği Yayın No: 18.
• Özdemir, H. (2011) Havza morfometrisi ve taşkınlar. İç: D. Ekinci, ed. 2011. Fiziki Coğrafya Araştırmaları; Sistematik ve Bölgesel. İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları No: 5, s. 507-526.
• Özşahin, E. (2015). Hoşköy Deresi Havzası’nın (Tekirdağ) jeomorfometrik özellikleri. The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS), International Journal of Social Science, 33(1), s. 99-120.
• Phillips, J.D. (2006) Evolutionary geomorphology: thresholds and nonlinearity in landform response to environmental change. Hydrology and Earth System Sciences Discussions, 3(2), pp. 365-394.
• Phillips, J.D. (2009) Changes, perturbations, and responses in geomorphic systems. Progress in Physical Geography, 33(1), pp.17-30.
• Pike, R.J. (2000) Geomorphometry-diversity in quantitative surface analysis. Progress in Physical Geography, 24(1), pp. 1-20.
• Pike, R.J. (1995) Geomorphometry-progress, practice, and prospect. Zeitschrift für Geomorphologie, Supplementband, 101, pp. 221–238.
• Qiu, H., Cui, P., Regmi, A. D., Hu, S., Zhang, Y., & He, Y. (2017) Landslide distribution and size versus relative relief (Shaanxi Province, China). The Bulletin of Engineering Geology and the Environment, 10064, pp. 1-12.
• Rasemann, S., Schmidt, J., Schrott, L., & Dikau, R. (2004) Geomorphometry in mountain terrain. In: Bishop, M.P., Shroder, J.F. (Eds.), GIS & Mountain Geomorphology. Springer, Berlin, pp. 101–145.
• Smith, G.S. (1935) The relative relief of Ohio. Geographical Review, 25, pp. 274-284.
• Strahler, A.N. (1952) Hypsometric (Area-Altitude) Analysis of Erosional Topography. Geological Society of America Bulletin, 63, pp. 1117-1142.
• Strahler, A.N. (1973) Akaçlama havzalarının jeomorfoloji incelemelerinde nicel çözümlemeler (Translator: Arpat, E., Güner, Y.). Jeomorfoloji Dergisi, 5, s. 103-118.
• Summerfield, M.A. & Hulton, N.J. (1994) Natural controls of fluvial denudational rates in major world drainage basins. Journal of Geophysical R., 99 (B7), pp. 13871-13883.
• Tanoğlu, A. (1947) Türkiye’nin irtifa kuşakları. Türk Coğrafya Dergisi, 9-10, s. 37-63.
• Tobler, W.R. (1976) Analytical cartography. The American Cartographer, 3 (1), pp. 21–31.
• Tobler, W.R. (2000) The development of analytical cartography - a personal note. Cartography and Geographic Information Science, 27(3), 189-194.
• Tunçdilek, N. (1969) Türkiye Eğim Haritası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No: 56.
• Tunçdilek, N. (1985) Türkiye’de Reliyef Şekilleri ve Arazi Kullanımı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 3279, Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yay. No: 3.