Modelling the productivity of Anatolian black pine plantations in Turkey

Yıl 2016, Cilt: 66 Sayı: 1, 159 - 172, 01.01.2016

Şükrü Güner Aydın Çömez Kürşad Özkan Rıza Karataş Nejat Çelik

https://doi.org/10.17099/jffiu.18731

Öz

Türkiye’deki karaçam ağaçlandırmalarının verimlilik modellemesi

Özet: Bu çalışma, Anadolu karaçamı (Pinus nigra Arnold. subsp. pallasina (Lamb.) Holmboe) ağaçlandırmalarının gelişimi ile yetişme ortamı özellikleri arasındaki ilişkileri belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla farklı bakı, yükselti, yamaç konumu, eğim ve bonitet sınıfından toplam 118 alandan örnekleme yapılmıştır. Her örnek alanda meşcere üst boyunda bulunan bir ağaç kesilmiş ve toprak çukuru açılarak ayrılan horizonlardan toprak örnekleri alınmıştır. Laboratuvarda toprak örneklerinin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri belirlenmiştir. Örnek alanlardaki ağaçların üst boy değerleri ile anakaya, toprak, iklim ve fizyografik faktörler arasındaki ilişkiler korelasyon analizi, aşamalı regresyon analizi ve regresyon ağacı yöntemleri ile değerlendirilmiştir. Örnek alanlardaki ağaçların üst boy değerleri ile fizyografik yetişme ortamı faktörlerinden yükselti, eğim ve yamaç konumu; iklim özelliklerinden yıllık yağış ve en kurak ayın yağış miktarı; anakayalardan mikaşist, gnays ve dasit; toprak özelliklerinden solum derinliği (mutlak toprak derinliği) arasında önemli ilişkiler bulunmuştur. Karaçam ağaçlandırmalarının boy gelişimi aşamalı regresyon analiziyle % 34,7 ve regresyon ağacı yöntemi ile % 54,4 oranında açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Karaçam, ağaçlandırma, bonitet endeksi, yetişme ortamı özellikleri

Modelling the productivity of Anatolian black pine plantations in Turkey

Abstract: This study was carried out to determine the relationships between height growth (site index) of Anatolian black pine (Pinus nigra Arnold. subsp. pallasina (Lamb.) Holmboe) and site factors of the plantation areas in Turkey. Data were collected from 118 sample plots by taking into consideration the variations of aspect, altitude, slope position, slope degree and site class. A representative tree for the productivity and soil samples were taken at each sample plot. Some chemical and physical properties of soil samples were determined in the laboratory. The relationships between site index values of the trees and site factors including parent material, soil, climate and topography were examined by using correlation, stepwise regression and regression tree analysis. Significant linear relations were found between site index of black pine and site factors being altitude, slope degree, slope position, annual rainfall, precipitation amount in the most drought month, solum depth and bedrock including granite, mica schist and dacite. Explanation variance percentage on the site index of black pine was found 54.4% by using regression tree analysis whereas explained variance become 34.7% by stepwise regression analysis.

Keywords: Anatolian black pine, plantation, site index, environmental factors

Received (Geliş tarihi): 06.032015 - Revised (Düzeltme tarihi): 26.03.2015 -   Accepted (Kabul tarihi): 27.03.2015

To cite this article: Güner, Ş.T., Çömez, A., Özkan, K., Karataş, R., Çelik, N., 2016. Türkiye’deki karaçam ağaçlandırmalarının verimlilik modellemesi. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University 66(1): 159-172. DOI: 10.17099/jffiu.18731

Anahtar Kelimeler

-

Türkiye’deki karaçam ağaçlandırmalarının verimlilik modellemesi

Öz

Bu çalışma, Anadolu karaçamı (Pinus nigra Arnold. subsp. pallasina (Lamb.) Holmboe) ağaçlandırmalarının gelişimi ile yetişme ortamı özellikleri arasındaki ilişkileri belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla farklı bakı, yükselti, yamaç konumu, eğim ve bonitet sınıfından toplam 118 alandan örnekleme yapılmıştır. Her örnek alanda meşcere üst boyunda bulunan bir ağaç kesilmiş ve toprak çukuru açılarak ayrılan horizonlardan toprak örnekleri alınmıştır. Laboratuvarda toprak örneklerinin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri belirlenmiştir. Örnek alanlardaki ağaçların üst boy değerleri ile anakaya, toprak, iklim ve fizyografik faktörler arasındaki ilişkiler korelasyon analizi, aşamalı regresyon analizi ve regresyon ağacı yöntemleri ile değerlendirilmiştir. Örnek alanlardaki ağaçların üst boy değerleri ile fizyografik yetişme ortamı faktörlerinden yükselti, eğim ve yamaç konumu; iklim özelliklerinden yıllık yağış ve en kurak ayın yağış miktarı; anakayalardan mikaşist, gnays ve dasit; toprak özelliklerinden solum derinliği (mutlak toprak derinliği) arasında önemli ilişkiler bulunmuştur. Karaçam ağaçlandırmalarının boy gelişimi aşamalı regresyon analiziyle % 34,7 ve regresyon ağacı yöntemi ile % 54,4 oranında açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karaçam, ağaçlandırma, bonitet endeksi, yetişme ortamı özellikleri

Kaynakça

• Aertsen, W., Kint, V., Orshoven, J., Özkan, K., Muys, B., 2010. Comparison and ranking of different modelling techniques for prediction of site index in Mediterranean mountain forests. Ecological Modelling 221(8): 1119-1130.
• Akgündüz, A.S., 2000. Türkiye’de Yağış, Sıcaklık ve Nem Verilerinin Klimatolojik Analizi Raporu. T.C. Başbakanlık, Devlet Meteoroloji işleri Genel Müdürlüğü, Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı, DMİ Yayın No: 2000/07, Ankara.
• Anşin, R., Özkan, Z.C., 1993. Tohumlu Bitkiler. Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 167/19, Trabzon.
• Anonim, 1989. Türkiye’nin Yağış Rejimi. T.C. Başbakanlık, Devlet Meteoroloji işleri Genel Müdürlüğü, Zirai Meteoroloji ve İklim Rasatları Daire Başkanlığı, TUMAK Projesi, Ankara.
• Anonim, 2000. Kastamonu, Balıkesir, Dursunbey, Kütahya, Tavşanlı, Simav, Eskişehir, Mihalıççık, Sivrihisar, Emirdağı, Dinar ve Çay meteoroloji istasyonlarına ait iklim verileri. Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Anonim, 2014. Türkiye Orman Varlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı Yayın No: 115, Ankara.
• Corona, P., Scotti, R., Tarchiani, N., 1998. Relationship between environmental factors and site index in Douglas-fir plantations in central Italy. Forest Ecology and Management 110: 195-207.
• Çepel, N., Dündar, M., Günel, A., 1977. Türkiye’nin Önemli Yetişme Bölgelerinde Saf Sarıçam Ormanlarının Gelişimi İle Bazı Edafik ve Fizyografik Etmenler Arasındaki İlişkiler. Tübitak Yayınları, Yayın No: 354/65, Ankara.
• Çepel, N., Dündar, M., 1980. Bolu- Aladağ Orman Ekosistemlerinde Sarıçam’ın (Pinus sylvestris L.) Boy Artımı ile Reliyef ve Toprak Özellikleri Arasındaki İlişkiler. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 30(1): 129-140.
• Daşdemir, İ., 1992. Türkiye’deki Doğu Ladini (Picea orientalis L. Carr.) Ormanlarında Yetişme Ortamı Faktörleri– Verimlilik İlişkisi. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Yayın No: 64, Ankara.
• Davis, P. H., 1965. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Volume 1, Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. Dtreg, 2015. DTREG predictive modeling software. https://www.dtreg.com/ (Ziyaret tarihi: 16 Şubat 2015)
• Ercanlı, İ., Günlü, A., Altun, L., Başkent, E.Z., 2008. Relationship between site index of oriental spruce [Picea orientalis (L.) Link] and ecological variables in Maçka, Turkey. Scandinavian Journal of Forest Research 23: 319- 329.
• Eruz, E., 1984. Balıkesir Orman Başmüdürlüğü Bölgesindeki Saf Karaçam Meşcerelerinin Boy Gelişimi ile Bazı
• Edafik ve Fizyografik Özellikler Arasındaki İlişkiler. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 3244/368, İstanbul.
• Fırat, F., 1972. Orman Hasılat Bilgisi, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 166, İstanbul
• Genç, M., 2004. Silvikültürün Temel Esasları. Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 44, Isparta.
• Gulsoy, S., Suel, H., Celik, H., Ozdemir, S., Ozkan, K., 2014. Modelling site productivity of Anatolian black pine stands in response to site factors in Buldan District, Turkey. Pakistan Journal of Botany 46(1): 213-220.
• Gülçur, F., 1974. Toprağın Fiziksel ve Kimyasal Analiz Metodları, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 1970/201, İstanbul.
• Güner, Ş.T., 2006. Türkmen Dağı (Eskişehir, Kütahya) Sarıçam (Pinus sylvestris ssp. hamata) Ormanlarının Yükseltiye Bağlı Büyüme Beslenme İlişkilerinin Belirlenmesi. Anadolu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Eskişehir.
• Güner, Ş.T., Çömez, A., Karataş, R., Çelik, N., 2011a. Eskişehir ve Afyonkarahisar İllerindeki Anadolu Karaçamı (Pinus nigra Arnold. subsp. pallasina (Lamb.) Holmboe) Ağaçlandırmalarının Gelişimi ile Bazı Yetişme Ortamı Özellikleri Arasındaki İlişkiler. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Toprak ve Ekoloji Araştırmaları Enstitüsü Müdürlüğü Yayın No: 434/4, Eskişehir.
• Güner, Ş.T., Özkan, K., Çömez, A., Çelik, N., 2011b. İç Anadolu Bölgesi’nde Anadolu karaçamının (Pinus nigra subsp. pallasiana) verimli olabileceği potansiyel alanların odunsu gösterge türleri. Ekoloji 20(80): 51-58.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M.T., 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.
• Günlü, A., Yılmaz, M., Altun, L., Ercanlı, İ., Küçük, M., 2006. Artvin Genya Dağı Bölgesinde Saf Doğu Ladini (Picea orientalis (L) Link.) Meşcerelerinin Verimliliği ile Bazı Edafik ve Fizyografik Faktörler Arasındaki İlişkiler. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi A(1): 1-10.
• Irmak, A., 1954. Arazide ve Laboratuvarda Toprağın Araştırılması Metodları. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 599/27, İstanbul.
• Irmak, A., 1970. Orman Ekolojisi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 599/27, İstanbul.
• İzbırak, R., 1968. Türkiye Jeomorfografik Haritası, Harita Genel Müdürlüğü Matbaası, Ankara.
• Kalay, Z., 1989. Trabzon Orman Bölge Müdürlüğü Mıntıkasında Saf Doğu Ladini (Dorukağaç) (Picea orientalis (L.) LINK.) Büklerinin Gelişimi ile Bazı Toprak Özelliklerinin ve Fizyografik Etmenlerin Arasındaki İlişkilerin Denel Olarak Araştırılması. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Doçentlik Tezi, Trabzon.
• Kalıpsız, A.K., 1994. İstatistik Yöntemler. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 3835/427, İstanbul.
• Kantarcı, M.D., 2000. Toprak İlmi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 4261/462, İstanbul.
• Kantarcı, M.D., 2005. Orman Ekosistemleri Bilgisi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 4594/488, İstanbul.
• Karataş, R., Arslan, M., Güner, Ş.T., Çömez, A., Özkan, K., 2013. Göller Bölgesindeki Doğal Yayılış Alanlarında Kasnak Meşesinin (Quercus vulcanica Boiss. And Heldr. Ex Kotschy) Boy gelişimi ile Yetişme Ortamı Özellikleri Arasındaki İlişkiler. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Orman Toprak ve Ekoloji Araştırmaları Enstitüsü Müdürlüğü Yayın No: 9/5, Eskişehir.
• Konukcu, M., 2001. Ormanlar ve Ormancılığımız. DPT Yayınları, Yayın No: 2630, Ankara.
• Moisen, G.G., Frescino, T.S., 2002. Comparing five modelling techniques for predicting forest characteristics. Ecological Modelling 157: 209-225.
• Özdamar, K., 2002. Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi-1. Kaan Kitabevi, Eskişehir
• Özel, H.B., Ertekin, M., Tufanoğlu, G.Ç., 2010. Devrek-Akçasu Yöresindeki Karaçam (Pinus nigra Arnold. ssp. pallasiana (Lamb.) Holmboe) ve Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Ağaçlandırmalarında Boy Artımı ile Bazı İklim Faktörleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Ecological Life Science 5(4): 376-389.
• Özkan, K., 2004. Beyşehir Gölü havzası’nda Anadolu karaçamının (Pinus nigra Arnold) yayılışı ile fizyografik yetişme ortamı faktörleri arasındaki ilişkiler. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi A(2): 30-47.
• Özkan, K., Gülsoy, S., Mert, A., 2008. Interrelations between height growth and site characteristics of Pinus nigra Arn. ssp. pallasiana (Lamb.) Holmboe. J. The Malaysian Forester 71: 9-16.
• Özkan, K., Gülsoy, S., 2009. Effect of environmental factors on the productivity of crimean pine (Pinus nigra ssp. pallaciana) in Sutculer, Turkey. Journal of Environmental Biology 30(6): 965-970.
• Özyuvacı, N., 1999. Meteoroloji ve Klimatoloji, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 4196, İstanbul.
• Pamir, H.N., Erentöz, C., 1975. 1/500000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası Ankara Paftası, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• Polat, S., Polat, O., Kantarcı, M.D., Tüfekçi, S., Aksay, Y., 2014. Mersin Kadıncık Havzası’ndaki sedir (Cedrus libani A. Rich.) ve karaçam (Pinus nigra Arnold.) ağaçlandırmalarının boy gelişimi ile bazı yetişme ortamı özellikleri arasındaki ilişkiler. Ormancılık Araştırma Dergisi 1(1): 22-37.
• Romanyà, J., Vallejo, V.R., 2004. Productivity of Pinus radiata plantations in Spain in response to climate and soil. Forest Ecology and Management 195: 177-189.
• Saatçioğlu, F., 1976. Silvikültür I, Silvikültürün Biyolojik Esasları ve Prensipleri, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 2187/222, İstanbul.
• Saraçoğlu, Ö., 1989. Değişik Yaşlı Göknar Meşcerelerinde Bonitet ve Yetişme Ortamı Özellikleri Arasında İkili İlişkiler, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 39(2): 122-138.
• Sevgi, O., 2003. Bayramiç İşletmesi’nde (Kaz Dağları) Karaçam’ın (Pinus nigra Arnold.) Yükseltiye Göre Beslenme Büyüme İlişkileri. İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Sevgi, O., Tecimen, H.B., 2009. Physical, chemical and pedogenetical properties of soils in relation with altitude at Kazdagı upland black pine forests. Journal of Environmental Biology 30(3): 349-354.
• Tutin, T.G., Burges, N.A., Chater, A.O., Edmondson, J.R., Heywood, V.H., Moore, D.M., Valentine, D.H., Walters, S.M., Webb, D.A., 1993. Flora Europaea, Second Edition Volume 1, Psilotaceae to Platanaceae, Cambridge University Press, Cambridge, England.
• Vidaković, M., 1991. Conifers Morphology and Variation. Grafički zavod Hrvatske, Zagreb.
• Yavuz, H., Mısır, N., Mısır, M., 2004. Karaçam Ağaçlandırmalarına İlişkin Büyüme Modelleri, Proje No: TOGTAG – 2747, Trabzon.
• Yılmaz, M., 2005. Doğu Karadeniz Bölümü Saf Doğu Kayını Ekosistemlerinde Kimi Ortam Etmenlerinin Kayının Gelişimine Etkileri Üzerine Araştırmalar. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Trabzon.
• Yücel, E., 1995. Ehrami Karaçamın Doğal Yayılışı ve Ekolojik Özellikleri. Anadolu Üniversitesi Fen Fakültesi Yayınları, Yayın No: 847/2, Eskişehir.
• Yucel, E., 2000. Ecological properties of Pinus nigra ssp. pallasiana var. seneriana. Silvea Genetica 49: 264-277.
• Zech, W., Çepel, N., 1972. Güney Anadolu’daki Bazı Pinus brutia Meşcerelerinin Gelişimi ile Toprak ve Relief Özellikleri Arasındaki İlişkiler. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 1753/191, İstanbul.