Yozgat İlinde İki Osmanlı Kalesinin Dünü ve Bugünü Karahisar-ı Behramşah (Müşalim) Kalesi ve Akçakale

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 3, 141 - 164, 23.12.2017

Murat Hanilçe

https://doi.org/10.21551/jhf.353553

Öz

Yozgat’ın
idari yapısı Osmanlı Devleti egemenliği sırasında günümüzden oldukça farklıydı.
Günümüzde Yozgat ili sınırları içerisinde kalan Aydıncık, Çekerek, Kadışehri ve
Akdağmadeni ilçe topraklarının önemli kısmı Sivas sancağına bağlı Zile kazası
sınırlarındaydı. Söz konusu yerleşimler Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde
Dulkadirlilerle Osmanlıların bir kesişme noktası olduğu gibi Osmanlı
Devleti’nin doğu sınırlarına oldukça yakın bir konumdaydı.

Osmanlıların
15 ve 16. yüzyıllarda tuttukları tapu kayıtları ve diğer arşiv belgelerine
göre, bu çalışmaya konu olan iki kaleden birisi aynı zamanda Zile kazasına
bağlı bir nahiye olan Karahisar-ı Behramşah’ta ve diğeri Halka-i Hass
nahiyesindeydi. Karahisar-ı Behramşah’taki kaleye kalede oturan ve Zile zaimi
olan Müşalim oğlu Ali Bey ve sülalesinden dolayı Müşalim kalesi denmekteydi.
Halka-i Hass nahiyesinde bulunan kale Akça Kale adını taşımaktaydı.

Bu
çalışmada, günümüzde Yozgat Akdağmadeni ilçesi sınırlarında kalan Karahisar-ı
Behramşah kalesi ile Kadışehri ilçesi sınırları dâhilinde bulunan Akça Kale’nin
arşiv belgelerine ve mevcut araştırma eserlerine göre tarihi ortaya
konulacaktır. Adı geçen kalelerin günümüzdeki durumu ile ilgili yaptığımız gezi
sonrasında yöre halkından elde edilen bilgiler de değerlendirilecektir. Bu
kaleler hakkında eksik bazı bilgiler bu çalışma ile tamamlanmaya çalışılacaktır.
Çalışmanın sonuç kısmında Yozgat ve çevresindeki Türk kalelerinin Türkiye turizmine
kazandırılması konusunda bazı tespitler ve değerlendirmelere yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Yozgat, kale, Karahisar-ı Behramşah, Akça, Akdağmadeni

Two Ottoman Fortresses in the Borders of Yozgat Province Karahisar-ı Behramşah (Müşalim ) and Akçakale Fortresses

Öz

During the Ottoman Empire governance, Yozgat had a different adminstrative structure than today. Especially, today the important part of Aydıncık, Çekerek, Kadışehri and Akdağmadeni district lands within the boundaries of Yozgat province were at the Zile province which was a sanjak of Sivas.

These regions were in a position very close to the eastern borders of the Ottoman Empire, as it was an intersection point of the Ottomans with the Dulkadirids in the early period of the Ottoman Empire. Among those fortresses The Karahisar-ı Behramşah fortress was also called Müşalim fortress after Müşalimoğlu Ali Bey and his dynasty, Ali Bey who was zaim of Zela. Name of the castle that located at nahiyah of Halka-i Hass was called Akçakale.

In this study, the history of Karahisar-ı Behramşah which is located within the boundaries of Akdağmadeni and Akçakale which is located within the boundaries of Kadışehri districts, will be revealed according to archival documents and other sources. The information obtained from the local people regarding the current situation of the aforementioned fortresses will also be evaluated. Some missing information about these fortresses will be tried to be completed with this study. In the conclusion of the study, some determinations and evaluations will be made about bringing Yozgat and its surrounding Turkish fortresses to Turkish tourism

Anahtar Kelimeler

Yozgat, Fortress, Karahisar-ı Behramşah, Akça, Akdağmadeni, Kadışehri.

Kaynakça

• a.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• b. Tapu Kadastro Arşivi (TKA)
• Abdizade Hüseyin Hüsameddin Efendi, Amasya Tarihi, cilt: 1-4, İstanbul 1327-1330-1925.
• Abdülkadir Özcan, “Cerehor”, TDVİA, cilt: 7, İstanbul 1993, s. 393.
• Abdülkerim Özaydın, “Kadı Burhaneddin Devleti”, TDVİA, cilt: 24, İstanbul 2001, s. 76-77.
• Ahmet Yaşar Ocak, Türk Halk İnançlarında ve Edebiyatında Evliya Menkıbeleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, Ankara 1984.
• Aziz B. Erdeşir-i Esterebadi, Bezm ü Rezm, çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1990.
• Bekir Altındal, Zela’da Zile’ye Tarihi Yolculuk, İstanbul 2011.
• Besim Darkot, “Karahisar”, İslam Ansiklopedisi (İA), cilt: 6, MEB Yayını, İstanbul 1977, s. 276-284.
• “Dizdar”, Türk Ansiklopedisi, cilt: XIII, MEB Yayını, Ankara 1966, s. 396-397.
• Enver Günay, vd., Kayseri ve Çevresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayını, Kayseri 1996.
• Faruk Sümer, “Bozok Tarihine Dair Araştırmalar”, Cumhuriyetin 50. Yıldönümünü Anma Kitabı, Ankara 1974, s. 309-351.
• Hakkı Acun, Bozok Sancağı (Yozgat İli)’nda Türk Mimarisi, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2005.
• Hakkı Yurtlu, Geçmişten Günümüze Akdağmadeni, Ankara 2001.
• İbn-i Bibi, El-Evamirü’l-Alaiye Fi’l-Umuri’l-Alaiye, çev. Mürsel Öztürk, cilt: 1, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1996.
• İsmail Güllü, “Erciyes ve Çevresinde Dini İnanış ve Uygulamalar Şeyh Şaban Köyü Şem’unel Gazi Örneği”, I. Erciyes Sempozyumu (23-25 Ekim 2003) Bildirileri, Kayseri 2004, s. 112-119
• Kâtip Çelebi, Cihannüma (1632), Matbaa-i Amire İstanbul.
• Kemal Göde, Eratnalılar (1327-1381), Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1994.
• Koray Özcan ve Zekiye Yenen, “Anadolu-Türk Kent Tarihine Katkı: Anadolu Selçuklu Kenti (XII. Yüzyılın Başından XIII. Yüzyılın Sonuna Dek), Megaron (2010), 5/2, s.55-66.
• Koray Özcan, “Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Tipolojileri II: Karahisarlar”, Milli Folklör, 2008, Yıl 20, sayı: 77, s. 89-101.
• Lütfi Arslan, H. 963, M. 1556 Tarihli Mufassal Tahrir Defterine Göre Bozok Sancağı’nın Ekonomik ve Demografik Yapısı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2005.
• M. Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, cilt: 2, Milli Eğitim Bakanlığı Yayını, İstanbul 1983.
• Metin Tuncel; “Karahisar ”, TDVİA, cilt: 24, İstanbul 2001, s.416-418.
• Nazmi Sevgen, Anadolu Kaleleri, cilt: 1, Ankara 1960.
• Orhan Kılıç, “Teşkilat ve İşleyiş Bakımından Doğu Hududundaki Osmanlı Kaleleri ve Mevacib Defterleri”, OTAM, Sayı: 31 (Bahar 2012), Ankara 2013, s. 87-128.
• Osman Turan, “Selçuklu Devri Vakfiyeleri III. Celaleddin Karatay, Vakfı ve Vakfiyeleri”, Belleten, cilt: 12, sayı: 45, Ocak 1948, s. 17-171.
• Ömer Yılmaz, “Kadışehri Yöresinde Mevcut Ziyaret Yerlerinin Bölge Halkının Dini, Kültürel ve Psiko-Sosyal Hayatına Etkisi”, I. Uluslar arası Bozok Sempozyumu (05-07 Mayıs 2016) Bildiler, cilt: 3, s.438-453
• __________, Dini ve Folklorik Yönleriyle Kadışehri, Maarif Mektepleri Yayını, Ankara 2017.
• Paul Wittek, “Bizanslılardan Türklere Geçen Yer Adları”, çev. Mihri Eren, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, I, (1969), s. 193-240.
• Salim Koca, “Diyar-ı Rum’un (Roma Ülkesi=Anadolu) “Türkiye” Haline Gelmesinde Türk Kültürünün Rolü”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı: 23 (Bahar 2008), s. 1-53.
• Semavi Eyice, “Kale”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), cilt: 24,İstanbul 2001, s. 234-242.
• Seydi Ali Reis, Miratü’l-Memalik (Ülkelerin Aynası), hzl. Necdet Akyıldız, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul tarihsiz.
• Seydi Ali Reis, Miratü’l-Memalik, İstanbul 1312.
• Süleyman Sırrı Güner, “Osmanlı Musikisi ve Mehter”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 14 (Yaz 2007), s. 109-117.
• Şükrü Eftal Batmaz, “Osmanlı Devleti’nde Kale Teşkilatına Genel Bir Bakış”, OTAM, s ayı:7, 1996, s. 3-9.
• Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara 2006.
• Tuncer Baykara, Türkiye Selçuklularının Sosyal ve Ekonomik Tarihi, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2004.
• Yaşar Öcal, Akdağ Maden-i Hümayunu İşletmesi Örneğinde Osmanlı’da Maden İşletmeleri (1796-1914), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Tokat 2016.
• Yaşar Yücel, Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayını, Ankara 1970.
• Yunus Koç, XVI. Yüzyılda Bir Osmanlı Sancağının İskan ve Nüfus Yapısı, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1989.