TANZİMAT SONRASI OSMANLI TOPLUMUNUN TÜKETİM KALIPLARINDA MEYDANA GELEN DEĞİŞİMİN DÖNEMİN ROMANLARI BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 2, 1 - 19, 26.12.2017

Derviş Tuğrul Koyuncu Muhammet Ali Tiltay

Öz

Tanzimat’ın ilanı sonrasında Osmanlı toplumundaki Batılılaşma hareketleri bireylerin tüketim biçimlerine de yansımıştır. Dönemin eserlerine konu olan tüketim biçimlerindeki değişim farklı yazarlar tarafından eleştirel bir biçimde ele alınmıştır. Bu çalışma, Tanzimat sonrası Osmanlı toplumunun tüketim kalıplarında meydana gelen değişimi dönemin romanları üzerinden incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada nitel analiz yöntemlerinden tematik analiz kullanılarak ilk dönem romanlarından beş tanesi değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda, (1) Yiyecek ve İçecek (2) Tütün ve Alkol Tüketimi (3) Giyim ve Aksesuar (4) İkametgâh ve Ev Yaşamı (5) Ulaşım ve Araç Kullanımı (6) Eğitim (7) Eğlenme ve Dinlenme olmak üzere tüketim kalıplarındaki değişimi yansıtan yedi temaya ulaşılmıştır. Gösterişçi tüketim teorisinden yola çıkarak Batılılaşma olgusunun tüketimle ilgili hangi alanlarda daha yoğun ele alındığına dair sonuçlar bu temalar bağlamında tartışılmıştır. Çalışmanın sınırlılıkları ve ileri araştırmalara yönelik öneriler de ayrıca sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Osmanlı Toplumu, Tüketim Kalıpları, İktisadi Değişim, İnsan İlişkileri, Romanlar

EVALUATION OF THE TRANSFORMATION IN THE OTTOMAN SOCIETY’S CONSUMPTION PATTERNS AFTER THE TANZIMAT PERIOD IN THE CONTEXT OF ERA NOVELS

Öz

After the declaration of Tanzimat, Westernization movements in the Ottoman society redounded on
individuals’ consumption patterns. Different authors addressed the
change in the consumption patterns subjected to literal works of the era critically.
This study aims to analyze; the change took place in consumption patterns of the
Ottoman society during the post-Tanzimat era through novels of the period. Five
of first-period novels evaluated by using thematic analysis, which is
a qualitative analysis method. As a result of
the research, seven themes, which reflect the change in consumption patterns,
including (1) Food and Beverage (2) Consumption of Tobacco and Alcohol (3)
Clothing and Accessory (4) Residence and Domestic Life (5) Transportation and
Driving Vehicle (6) Education (7) Entertainment and Recreation were found out.
Based on the conspicuous consumption theory, results about in which areas
related to the consumption the fact of Westernization addressed more intensely discussed.
Limitations of the study and implications for further research presented additionally.   

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Ottoman Society, Consumption Patterns, Economic Change, Human Relations, Novels

Kaynakça

• Abadan, Y. (2004). “Tanzimat Fermanını Tahlili”, Tanzimat - Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, 2. Baskı, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Açıkalın, S. ve Erdoğan, L. (2005). “Veblen’ci Gösteriş Amaçlı Tüketim”, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 4(7), 1-18.
• Ahmet Mithat Efendi (2013). Felatun Bey ile Rakım Efendi, İstanbul: Şule Yayınları.
• Alver, A. (2013). “Ahmet Mithat’ın Mesâil-i Muğlȃka Romanındaki Gayrımüslim Karakterlerin Analizi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(1), 721-733.
• Arslan, N. (2011). “Osmanlı ve Rus Toplumlarında Medeniyet Değişmesi: Bihruz’lar ve Oblomov’lar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 18(1), 47-80.
• Belge, M. (2016). Step ve Bozkır: Rusça ve Türkçe Edebiyatta Doğu-Batı Sorunu ve Kültür, İstanbul, İletişim Yayınları Braun, V. ve Clarke, V. (2006). “Using Thematic Analysis in Psychology”, Qualitative Research in Psychology, 3, 77-101.
• Brummett, P. (2003). İkinci Meşrutiyet Basınında İmge ve Emperyalizm 1908-1911, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Chaudhuri, H. R. ve Majumdar, S. (2006). “Of Diamonds and Desires: Understanding Conspicuous Consumption from a Contemporary Marketing Perspective”, Academy of Marketing Science Review, 11, 1-18.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni, (Çev. Ed. M. Bütün ve S. B. Demir), Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Çakır, H. (1999). “Basın Yoluyla Osmanlıda Tüketim Toplumu Yaratma Çabaları”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 9, 41-49.
• Çakır, H. (2004). “Türkçe Basında İlk “Marka” Rekabeti”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı, 16(1), 27-36.
• Çakmakcı, S. (2014). “Gösterişçi Tüketim Bağlamında İki ‘Alafranga Züppe’ Tipi: Bihruz Bey ve Felatun Bey”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, (9)9, 335-350.
• Demiryürek, M. (2005). “Tanzimat Sonrası Türk Edebiyatinda Değişen Kadın-Erkek Görünümleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 39, 19-45.
• Exertzoglou, H. (2003). “The Cultural Uses of Consumption: Negotiating Class, Gender, and Nation in The Ottoman Urban Centers During the 19th Century”, International Journal of Middle East Studies, 35(1), 77-101.
• Gawrych, G. W. (2010). “Şemseddin Sami, Women and Social Conscience in Late Ottoman Empire”, Middle Eastern Studies, 46(1), 97-115.
• Genç, M. (2013). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Gibbs, G. (2008). Analyzing Qualitative Data, London: Sage.
• Güleç, C. (2015). “Thorstein Veblen ve Gösterişçi Tüketim Kavramı”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 38(1), 62-82. Hanioğlu, Ş. (1992). ‘’Batılılaşma’’, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt.5, 148-149
• İnalcık, H. (2014a). “Sened-i İttifak ve Gülhane Hattı Hümayunu”, Tanzimat - Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, 2. Baskı, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnalcık, H. (2014b). “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler”, Tanzimat - Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, 2. Baskı, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karpat, K. (2011). Osmanlı’dan Günümüze Edebiyat ve Toplum, 2. Baskı, İstanbul, Timaş Yayınları.
• Mardin, Ş. (1969). “Power, Civil Society and Culture in the Ottoman Empire”, Comparative Studies in Society and History, 11(3), 258-281.
• Mardin, Ş. (1994). Türk Modernleşmesi, Makaleler, (Der. M. Türköne ve T. Önder), 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları. Moran, Berna (2012). Türk Romanına Eleştirel Bakış, 26. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Nabizade Nazım (2005). Zehra, Ankara, Akçağ, Yayınları.
• Namık Kemal (2014). İntibah, 4. Baskı, İstanbul, Say Yayınları.
• Orçan, M. (2004). Osmanlı’dan Günümüze Modern Türk Tüketim Kültürü, Ankara: Kadim Yayınevi.
• Ortaylı, İ. (2010). “Tanzimat Adamı ve Toplumu”, Osmanlı Düşünce Dünyası ve Tanzimat Seçme Eserler IV, 2. Baskı, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özdemir, N. (2007). “Osmanlı Tüketim Kültürü, Eğlence ve Yazılı Medya İlişkisi”, Millî Folklor, 19(73), 2-22.
• Öztürkler Özdemir, G. (2015). “Kıskançlığın Romanı “Zehra” da Yapı”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 4(11), 129-139.
• Pamuk, Ş. (2008). “Bağımlılık ve Büyüme: Küreselleşme Çağında Osmanlı Ekonomisi, 1820-1914”, Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Patton, M.Q. (1990). Qualitative Evaluation and Research Methods, Beverly Hills, CA: Sage.
• Quataert, D. (1997). “Clothing Laws, State, and Society in the Ottoman Empire, 1720-1829”, International Journal of Middle East Studies, 29(3), 403-425.
• Recaizade Mahmut Ekrem (2008) Araba Sevdası, 2. Baskı, Ankara, Akçağ Yayınları.
• Saldana, J. (2009). The Coding Manual for Qualitative Researchers, London: Sage.
• Sandikci, Ö. ve Ger, G. (2005). “Aesthetics, Ethics, and the Politics of the Turkish Headscarf”, Clothing as Material Culture, (Ed. S. Kuechler ve D. Miller), London, Berg, s. 61–82.
• Sandikci, Ö. ve Ger, G. (2010). “Veiling in Style: How Does a Stigmatized Practice Become Fashionable?”, Journal of Consumer Research, 37(1), 15-36.
• Şemsettin Sami (2015). Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, 2. Baskı, İstanbul, Say Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (2008a). Türkiye İktisat Tarihi, 8. Baskı, İstanbul, Dergâh Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (2008b), İslam İktisadına Giriş, 2. Baskı, İstanbul, Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2003). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 10. Baskı, İstanbul, Çağlayan Yayınevi.
• Timur, T. (1996). Osmanlı ve Batılılaşma: Osmanlı Çalışmaları İlkel Feodalizmden Yarı Sömürge Ekonomisi, 2. Baskı, Ankara, İmge Yayınevi.
• Torlak, Ö. (2000). Tüketim: Bireysel Eylemin Toplumsal Dönüşümü, İstanbul: İnkılab Yayınları,
• Torlak, Ö. (2007). “Tüketicilerin Değişen Hayat Tarzları”, (Der. Ö. Torlak, R. Altunışık ve Ş. Özdemir), Yeni Müşteri, İstanbul, Hayat Yayınları, s.137-160.
• Torlak, Ö. ve Uzkurt, C. (2007). “Kültürel Etkileşim ve Yeni Tüketici”, (Der. Ö. Torlak, R. Altunışık ve Ş. Özdemir), Yeni Müşteri, İstanbul, Hayat Yayınları, s. 93-110.
• Türk Dil Kurumu (2017). Güncel Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts, 21.05.2017.
• Türkdoğan, O. (1996). Sosyal Şiddet ve Türkiye Gerçeği, İstanbul, Timaş Yayınları.
• Uçman, A. (2014). “Tanzimat’tan Sonra Edebiyat ve Siyaset, Nâmık Kemal ve Ziya Paşa Örneği”, Türkiyat Mecmuası, 24(1), 113-128.
• Varlı, A. ve Özbay, R. D. (2011). “İstanbul'da Perakende Ticareti, Tüketim Mal ve Hizmetler Piyasası (1840–1909)”, Uluslararası 9. Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi Bildirileri, 2411-2426
• Veblen, T. (2005). Aylak Sınıfın Teorisi, (Çev: Z. Gültekin ve C. Atay), İstanbul: Babil Yayınları.
• Yin, R. K. (2009). Case Study Research: Design and Methods, 4. Baskı, London, Sage.
• Zorlu, A. (2003). “Batılı Bir Yaşam Tarzı Olarak Tüketim: Türkiye’de Tüketim Ürünlerinin ve Kültürünün Tarihi Gelişimi”, Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar Dergisi, http://www.sdergi.hacettepe.edu.tr/zorlucerceve.htm, Erişim Tarihi: 27.01.2017
• Zorlu, A. (2007). “Türk Modernleşmesi Sürecinde Servet-İ Fünûn Dergisinin Giyim, Kuşam, Süslenme Kültürünün Değişimine Katkıları”, 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 1471-1491.
• “Şemsettin Sami”, http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/30185/001640537010.pdf?sequence=3, 05.9.2017.