30 Ekim 1918’den Ocak 1921’e Teşkilat, Tensîkât ve İcraatlarıyla Türk Jandarması

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 1, 583 - 602, 01.12.2016

İsmail Efe

Öz

Türk devlet teşkilatına jandarma adı tarihte ilk defa, 15 Nisan 1880’de kabul
edilen nizamname ile girdi. 21 Temmuz 1914’de sabit ve seyyar jandarma
olarak iki kısma ayrılan jandarma birlikleri, Birinci Dünya Savaşı yıllarında
çeşitli görevler için farklı birlikler şeklinde teşkilatlandırıldı. Mondros
Mütarekesi, bütün Osmanlı askeri kuvvetinin terhisini emrettiğinden,
çaresizlik içinde bulunan Osmanlı Genelkurmayı, elinde jandarma adı
altında silahlı bir güç bulundurma çabası içine girdi. Buna karşı İtilaf
Devletleri mümessilleri mevcut jandarmayı ya tamamen tasfiye etmek ya da
kendi denetimleri altına almak istiyordu. Zaten Sevr Antlaşması hükümleri
de bunu açıkça ortaya koymaktadır. Bütün umudunu jandarmaya bağlamış
olan hükümet, 15 Mart 1919 tarihli kararname ile jandarmayı Dâhiliye
Nezareti’ne bağladı. 23 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisi’nin
açılmasından sonra kurulan BMM Hükümeti, iç güvenliği sağlayabilmek
için Milli Savunma Bakanlığı bünyesinde Umum Jandarma Kumandanlığı’nı
kurdu. Böylece aynı anda biri İstanbul Hükümeti, diğeri TBMM Hükümeti
emrinde iki Umum Jandarma Komutanlığı bulunuyordu. TBMM İcra
Vekilleri Heyeti, 26 Mayıs 1920’de Milli Müdafaa Vekâleti’ne bağlı olmak
üzere süvari ve piyadeden oluşan “Seyyar Jandarma Müfrezeleri”ni kurdu. İç
asayişi tek elden idare etmek isteyen TBMM Hükümeti, 12 Aralık 1920
tarihinde Umum Jandarma Kumandanlığı ile Emniyet-i Umumiye
Müdüriyeti’ni birleştirerek, Dâhiliye Vekâleti’ne bağlı bir İnzibat Umum
Müdürlüğü kurdu.

Anahtar Kelimeler

Türk Jandarması, Jandarma Teşkilatı, İstanbul Hükümeti İdaresinde Jandarma, TBMM Hükümeti Dönemi Jandarma.

From 30 th October 1918 to January 1920, Turkish Gendarmery and its Corps, Reforms and Operations

Öz

Gendarmery was entered into Turkish state organization at the first time by a regulation accepted in 15th April 1880. In 21st July 1914, gendarmery which was divided into stationary and mobile units was organised as different units for the different duties during the World War First. General Staff of Ottoman Empire, who was in a difficult situation, tried to have an armed force with the name of gendarmery because Armistice of Montrose required that Ottoman armed force had to be discharged. However, representatives of Allied Powers wanted to arrange or take over the present germandery. The provisions of the Treaty of Sevres already indicated it. The government, which totally depended on the gendarmery, bound the gendarmery to Ministry of Interior via an enactment dated 15th March 1919. After Turkish Grand National Assembly was founded, the government ofTurkish Grand National Assembly founded the General Gendermary Commandery within the body of Ministry of National Defence to ensure interior security. There were two General Gendermary Commanderies under the command of İstanbul government and GNA Government of Turkey. Cabinet of GNA of Turkey founded Mobil Gendermary Detachment which consisted of cavalry and infantry under Ministry of National Defence in 26th 1920. GNA Government of Turkey that wanted to manage internal control on its own united General Gendermary Commandery and General Directorate of Military Police in 12th December 1920 and founded General Directorate of Military Police under Ministry of Interior.

Anahtar Kelimeler

Turkish Gendarmery, Corps of Gendarmery, Gendarmery under İstanbul government, Gendarmery during GNA Government of Turkey

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri, Kanunnameler ve Süreli Yayınlar
• ATASE, BDH, K: 1487, D: 2/27, F: 001-06.
• ATASE, BDH, K: 1487, D: 2/27, F: 001-07.
• ATASE, İSH-12, K: 807, G: 171.
• BCA, F:30.0.18.1.1, Yer No:2.22.17 (2)
• BCA, F:30.0.18.1.1, Yer No:2.22.17 (3)
• BCA, F: 30.0.18.1.1, Yer No:2.22.17 (1).
• BCA, F:30.18.1.1, Yer No:1.1.19-1, 19-2.
• BCA, F:30.18.1.1, Yer No:3.18.18.
• BOA, DH. ŞFR, D: 93, V: 174.
• BOA, DH. ŞFR, D: 93, V: 216.
• Ceride-i Resmiye, 25 Nisan 1337, No:105.
• Ceride-i Resmiye, 7 Mart 1337, No: 94.
• Düstur, Tertib-i Sani, C. IX, Evkaf Matbaası, İstanbul 1928.
• Düstur, Tertib-i Sani, C. XI, Evkaf Matbaası, İstanbul 1928.
• HTVD, S. 4, E.U. Basımevi, Ankara 1953.
• TV, 15 Teşrinievvel 1333 (15 Ekim 1917), No: 3030.
• TV, 17 Nisan 1335 (1919), No:3525.
• TV, 18 Mart 1335 (1919) , No: 3499.
• TV, 27 Mart 1335 (1919), No:3507.
• TV, 3 Teşrinisani 1334 (1918), No:3384. Kitap ve Makaleler
• Akşin, Sina; İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, C. I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1998.
• Alyot,Halim; Türkiye’de Zabıta, Kanaat Basımevi, Ankara,1947, s. 463-464.
• Bozdemir, Mevlüt; Türk Ordusunun Tarihsel Kaynakları, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Ankara 1982.
• Budak,H. Ömer; Sevr Paylaşımı, Bilge Yayınevi, Ankara 2001, s.36-37.
• Efe, İsmail Orduda Islahat ve Ordu Müfettişlikleri (1908-1920), Basılmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2015.
• Ener, Kasım; Çukurova Kurtuluş Savaşı’nda Adana Cephesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
• Erim, Nihat; Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarihi Metinleri, C.I, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, TTK Basımevi, Ankara 1953.
• Güneş, İhsan; “1920’de Seyyar Jandarma Müfrezelerinin Kurulması ve Bunların İç Güvenliğin Sağlanmasındaki Rolü”, Birinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri II, Ankara 1983.
• Işık, Hüseyin; Birinci Dünya Savaşında Seyyar Jandarma Birlikleri, Ankara 1999.
• İzzet, Süheyl; Jandarma Teşkilatının Elli Altıncı Sene-i Devriyesi (9/22. 1285/1868, 22 Haziran 1341/1925), İstanbul 1341.
• Jandarma Genel Komutanlığı Tarihi, C. I, Jandarma Genel Komutanlığı Yayınları, Ankara 2002.
• Jandarma Karakollarının Devriye ve Muhabere Hizmetleri Hakkında Talimat, Jandarma Matbaası, 1335.
• Jandarma Mecmuası“Jandarmamızın Mazisi ve Geçirdiği Safahat-ı Islâhiye ve Tensikiye”, S.1, 1 Kanunısani 341.
• Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi, C. II, T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Dairesi Başkanlığı Yayınları, Yayın No:131, İstanbul 2013.
• Peker, Nurettin; 1918-1923 İstiklâl Savaşı’nın Vesika ve Resimleri, Gün Basımevi, İstanbul 1955.
• Sabis, Ali İhsan; Harp Hatırlarım, C. V, Güneş Matbaacılık, Ankara 1951.
• Selvi, Haluk; “İstanbul Hükümetinin Kuva-yı Milliye Hareketini Bölme Teşebbüsü, jandarma Umum Kumandanı Kemal Paşa’nın Batı Anadolu Gezisi ve Sonuçları” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S.44, C.XV.
• Tanör, Bülent; Türkiye’de Kongre İktidarları (1918-1920), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
• Türk İstiklal Harbi, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, C.I, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1992.
• Türk Muahede-i Sulhiyesi ve Mahiyeti Hakikiyesi, Ankara Vilayet Matbaası, Ankara 1336.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, TBMM Hükümeti Dönemi (1920- 1923),Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayını, Ankara 2001.
• Türkmen, Zekeriya; Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920), TTK Yayınları, Ankara 2001.
• Umum Jandarma Kumandanlığı, Jandarmaya Müteallik Kavânin ve Nizâmât ve Mukarrerat, Üçüncü Kitap, Dersaadet Jandarma Matbaası, Dersaadet 1335.
• Umum Jandarma Kumandanlığı, Jandarmaya Müteallik Kavânin ve Nizâmât ve Mukarrerat, Birinci Kitap, Jandarma Matbaası, İstanbul 1335.
• Yavuz, Ünsal; Atatürk, İmparatorluktan Milli Devlete, TTK Yayınları, Ankara 1999.