Dîvâne Mehmed Çelebi’nin Müseddesi ve Müseddese Yapılan Tazminler Üzerine

Yıl 2015, Cilt: 6 Sayı: 1, 189 - 210, 01.12.2015

Mümine Çakır

Öz

Nazire geleneği, Türk Edebiyatı’nın özellikle de Dîvân şiiri geleneğinin ayrılmaz bir parçasıdır. Genç şairlerin kendilerini yetiştirmeleri için gerekli bir yapı olmasının yanı sıra şairliğini ispatlamış şairler için de bir şairlik gösterisidir. Nazirenin bir uzantısı kabul edilen tazmin geleneği de model alınan şiirin bir mısraını veya bir beytini kullanarak nazire yazmaktır. Bu çerçevede Afyon Mevlevîhanesi Şeyhi Semâî mahlaslı Dîvâne Mehmed Çelebi’nin yazdığı bir mütekerrir müseddes, zaman ve mekânı aşarak, 16. asrın önemli şairlerinden Nev’î ve 17. asrın şairlerinden Tebrizli Kavsî tarafından tazmin edilmiştir.Semâî, müseddesinde tasavvufî bir neşveyle ilâhî aşk karşısında âşığın halini, bu yolda çekilen sıkıntıları ve âşığın şikâyetçi olmama durumunu başarılı bir şekilde anlatmıştır. Bu müseddesin tekrar beytinin kullanıldığı tazminlerde ise âşığın halleri, çektiği sıkıntılar ve bundan şikâyetçi olmama durumu model şiirden farklı olarak daha rindane ve maddî bir aşk çerçevesinde anlatılmıştır. Tazminler de en az zemin şiir kadar başarılıdır. Bu makalede şiirlerin muhtevası üzerinde durulacak ve daha sonra da şekil ve muhteva açısından şiirler karşılaştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nazire, Tazmin, Semâî, Nev’î, Kavsî

The Museddes of Divane Mehmed Celebi and the Tazmin on Museddes

Öz

The tradition of nazire (a poetry written by another poet by using the same, rhythm, rhyme and redif in the same way to a poet’s poetry) is an integral part of Turkish Literature especially Divan poetry tradition. It is a necessary structure for younger poets to educate themselves as well as a poesy indicator for the poets who proved their poesy. The tradition of tazmin (quotation) which is accepted as an extension of nazire is writing nazire by using a verse or a couplet of the model poetry. Within this framework, a refrain müseddes (a hex poetry written in the same rhythm) written by Divane Mehmed Celebi with the appellation Semai who was the Sheikh of Afyon Mevlevihouse was quoted by Nev’î, one of the significant poets of the 16th century, and Kavsi of Tabriz, one of the poets of the 17th century beyond the time and space. Semai, with a mystical happiness, had explained the situation of lover against divine love, the suffering on the way and lover’s not complaining situation in his müseddes successfully. Different from the model poetry, the states of lover, suffers, the lover’s not complaining situation was explained more pathetic and within a tangible love framework in the quotations (tazmin) where the refrained couplet was used of this museddes. The Quatations are as successful as the base poetry. In this article, the focus will be on the content of the poems and later the poems will be compared in terms of form and content.

Anahtar Kelimeler

Nazire, Tazmin, Âşık, Semâî, Nev’î, Kavsî

Kaynakça

• Akpınar, Y. (1994). Azerî Edebiyatı Araştırmaları, Dergah Yay.
• Akpınar, Y. “Kavsî Tebrîzî” İslam Ansiklopedisi, TDV Yay, c.25, s. 69-70.
• Araslı, H. (1958). Gövsî Tebrîzî: Seçilmiş Eserleri, Bakı.
• Araslı, H. (1998). Azerbaycan Edebiyatı Tarihi ve Problemleri (Seçilmiş Eserleri 1. cilt) Gençlik, Bakı.
• Azamat, N. “Divane Mehmet Çelebi”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 9, s. 435-437.
• Aziz Devletâbâdî. (1377), Suhanverân-ı Azerbaycan, İntişârât-ı Sütûde, c. II, Tahran.
• Bayram, Ö. (2005). Azerbaycan Sahası Tezkireleri ve Seyyid Azim Şirvânî‟nin Tezkiresi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Cevad Hey‟et. (1358), Azerbaycan Edebiyatı Tarihine Bir Bakış, Tahran.
• Çakır, M. (2008). Kavsî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı (İnceleme- Tenkitli Metin- Dizin), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Çetin, N. (2006). Şiir Çözümleme Yöntemi, Öncü Kitap, Ankara.
• Çevikoğlu, T. (2010). “Mevlevî Âyinleri ve Mevlevî Âyini Geleneğinde Dîvâne Mehmed Çelebi’nin Beyitleri” Uluslararası Sultan Dîvânî ve Mevlevîlik Sempozyumu - Afyonkarahisar 27-29 Mayıs 2010, Afyon Kocatepe Üniversitesi, s. 211-217.
• Çıpan, M. (1993). “Mevlevî Şeyhlerinden Dîvâne Mehmed Çelebi”, Selçuk Üniversitesi 7. Millî Mevlânâ Kongresi, 3-4 Mayıs 1993, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Konya, s. 97- 106.
• Çıpan, M. (2002). Dîvâne Mehmed Çelebi: Afyon Mevlevîhânesi Şeyhi, T.C. Konya Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Konya, s. 62-63.
• Çıpan, M. (2010). “Dîvâne Mehmed Çelebi’nin Edebî- Tasavvufî Şahsiyeti Bakımından “Yâ Rasûlallah” Redifli Gazel/Na’tının Değerlendirilmesi ve Şerh Denemesi”, 1. Uluslararası Sultan Dîvânî ve Mevlevîlik Sempozyumu, 27-29 Mayıs 2010, Afyonkarahisar, s. 1-14.
• Diriöz, M. (1977). Nev‟î, Türkoloji Dergisi, Ankara, c. VII, 83-100.
• Gültekin, İ. (2013). “Nazire Geleneğinden Metinlerarasılığa Üç Şiirin Söyledikleri”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/1: 1511- 1537.
• Kerimov, Paşa. (2005), Gövsî Tebrîzî Divan, Nurlan, Bakı.
• Köksal, F. (2006). Sana Benzer Güzel Olmaz Divan Şiirinde Nazire, Akçağ Yayını, Ankara.
• Kurnaz, C., Çeltik, H. (2013). Divan Şiiri Şekil Bilgisi, Berikan Yayıncılık, Ankara.
• Kurnaz, C. (2007). Osmanlı Şair Okulu, Birleşik Yay., Ankara.
• Macit, M. (1996). Dîvân Şiirinde Ahenk Unsurları, Akçağ Yay., Ankara.
• Mahmud Hidâyet, Gülzâr-ı Câvidân, c.2.
• Mermer, A., Keskin, N. Koç (2005). Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara.
• Muhtaroğlu, V. (1993). Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, Azerbaycan Edebiyatı, c. 1, Kültür Bak., s. 155-156.
• Rieu, C. (1888). Catalogue of the Turkish Manuseripts in the British Muzeum, London.
• Sarı, M., İlgar, Y. (2008). Mevlevî Dîvân Şâiri Semâî Mehmet Çelebi- Hayatı, Edebî Kişiliği ve Eserleri-, Afyonkarahisar Belediyesi Yay.
• Sefercioğlu, N. (1990). Nev‟î Dîvânı‟nın Tahlîli, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• Sefercioğlu, N. “Nev’î”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 33, s. 53-54.
• Seyidov, M. (1963). Gövsî Tebrîzî, Bakı.
• Tahirü‟l-Mevlevî (1973). Edebiyat Lugati, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• Tulum, M., Tanyeri, M.A. (1977). Nev‟î Divan (Tenkidli Basım), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul.