Selçuklular Devrinde Kent İskânı ve Mahalleler

Yıl 2014, Cilt: 5 Sayı: 1, 67 - 88, 01.12.2014

Ahmet Akşit

Öz

Bu çalışmada Selçuklu devri mahalleleri ve kent iskânına dair bazı hususlar ele alınmıştır. Mahallelerin kuruluşu, gelişimi, sayısı, nüfusu, sosyo ekonomik özellikleri, etnik ve dini durumu yöneticileri ve donanımı araştırmanın alt başlıklarını oluşturmaktadır

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Şehir, Mahalle

City Settlement and Districts during Seljuk Empire

Öz

In this paper, some respects of city settlement and districts in Seljuk time have been studied. The structure of the districts, their development, amount in number, population, socio-economic features, ethnic and religious positions, administrators and facilities all constitute subheadings.

Anahtar Kelimeler

Seljuks, City, Neighborhood

Kaynakça

• Abul-Farac, Abu’l-Farac Tarihi, (çev. Ö.Rıza Doğrul), C.II, Ankara 1987, TTK Yayınları.
• Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, I, İstanbul 1995, Cem Yayınevi.
• Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, (çev. Mürsel Öztürk), Ankara, 2000, TTK Yayınları.
• Akşit, Ahmet, “Selçuklular Devrinde Kayseri Şehrinin Nüfus ve Etnik Durumu”, I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu (11-12 Nisan 1996), Kayseri 1997, s.3-12.
• Akşit, Ahmet, “Kayseri Şehrinin Fiziki Dokusunda Cami ve Mescidlerin Yeri”, XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Kayseri’de Bilim ve Din Sempozyumu (30-31 Mayıs 1996), Kayseri 1998, s.81-84.
• Akşit, Ahmet, “Selçuklular Devrinde Kayseri Şehrinin Fiziki Yapısı”, II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (16-17 Nisan 1998), Kayseri 1998, s.33-45.
• Akşit, Ahmet, “Kayseri’de Sur Dışı İskan Külük / Gülük Mahallesi”, III. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (06-07 Nisan 2000), Kayseri 2000, s.1-5.
• Akşit, Ahmet, “Selçuklulardan Osmanlılara Geçiş Sürecinde Kayseri Şehrinin Nüfusu”, Türk Kültürü, S.451 (2000), s.689-692.
• Akşit, Ahmet, “Cacaoğlu Vakfiyesine Göre Kırşehir’de İskan ve Mahalleler”, 60. Yılında İlim ve Fikir Adamı Prof. Dr. Kazım Yaşar Kopraman’a Armağan, Ankara 2003, s.119-128.
• Akşit, Ahmet, “Niğde’nin Selçuklular Devrindeki Nüfusuna Dair”, TarihAraştırmaları Dergisi, XXIII / 36 (2004), s.1-5.
• Akşit, Ahmet, “Selçuklular Devrinde Niğde’nin Fiziki Yapısı”, Niğde TarihiÜzerine, İstanbul 2005, s.25-32.
• Aktüre, Sevgi, “16. Yüzyıl Öncesi Ankara’sı Üzerine Bilinenler”, Tarihİçinde Ankara, Ankara 1984, s.1-47.
• Andreasyan, H.D., Polonyalı Simeon’un Seyahatnamesi (1608-1619), İstanbul 1984, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak. Yayınları.
• Barkan, Ö. Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğu'nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I. İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”, Vakıflar Dergisi, II (1942),s.279-386.
• Baykara, Tuncer, Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Ankara 1985, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Baykara, Tuncer, “Türklerde ve Anadolu’da Şehir Hayatı”, Tarihte Türk Devletleri, C.I, Ankara 1987, s.397-406.
• Baykara, Tuncer, “Saha Araştırmalarının Selçuklu Tarihi Bakımından Ehemmiyeti”, Fırat Üniversitesi Tarih Metodolojisi ve Türk Tarihinin Meseleleri Kolokyumu (21-26 Mayıs 1984), Elazığ 1990, s.243-245.
• Baykara, Tuncer, “Bir Selçuklu Şehri Olarak Antalya”, Antalya IV. Selçuklu Semineri (Bildiriler), Antalya 1993, s.38-43.
• Baykara, Tuncer, “Ulu Camii. Selçuklu Şehrinde İskânı Belirleyen Bir Kaynak Olarak”, Belleten, LX / 227 (1996), s.33-57.
• Baykara, Tuncer, “Selçuklular Devrinde İğdişlik Kurumu”, Belleten, LX / 229 (1997), s.681-693.
• Baykara, Tuncer, “Batı Anadolu’da Bir Peçenek Beği: Kızıl Beğ”, Belleten, LXII / 235 (1999), s.735-745.
• Baykara, Tuncer, Türkiye Selçuklularının Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul 2004, IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Bayram, Mikail, Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu, Konya 1991.
• Bayram, Mikail, Şeyh Evhadü’d-Din Hâmid El-Kirmânî ve Menâkıb- Nâmesi, İstanbul 2005, Kardelen Yayınları.
• Bayram, Mikail, Sadru’d-din-i Konevî Hayatı Çevresi ve Eserleri, İstanbul 2012, Hikmetevi Yayınları.
• Bayram, Sadi-Karabacak, A. Hamdi, “Sahib Ata Fahrü’d-din Ali’nin Konya İmaret ve Sivas Gökmedrese Vakfiyeleri”, Vakıflar Dergisi, XIII (1981), s.31-61.
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, (çev. Erol Üyepazarcı), İstanbul 2000, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çayırdağ, Mehmet, “Kayseri'de Kitabelerinden XV. ve XVI. Yüzyıllarda Yapıldığı Anlaşılan İlk Osmanlı Yapıları”, Vakıflar Dergisi, S.XIII (1981), s.531-582.
• Çayırdağ, Mehmet, “Kayseri’de Zamanımıza Kadar Gelememiş Olan Bazı Mühim Tarihi Binalar”, IX. Türk Tarih Kongresi (21-25 Eylül 1981), C.II, Ankara 1985, s.717-728.
• Çayırdağ, Mehmet, “Kayseri’de XIV ve XV. Yüzyıllarda İki Emir Ailesi Emir Zahireddin Mahmud ve Emir Şeyh Çelebi”, Kayseri Tarihi Araştırmaları, Kayseri 2001, s.191-211.
• Çayırdağ, Mehmet, “Kayseri’de Tekke ve Tarikatlar”, Kayseri Tarihi Araştırmaları, Kayseri 2001, s.358-363
• Çayırdağ, Mehmet, “Kayseri’nin Eski Mahalle Fırınları”, Kayseri Tarihi Araştırmaları, Kayseri 2001, s.379-382.
• Darkot, Besim, “Niğde”, İA, IX,s.253-256.
• Demir, Mustafa, Türkiye Selçukluları ve Beylikler Devrinde Sivas Şehri, Sakarya 2005, Sakarya Kitabevi.
• Demirci, Mustafa, “Anadolu Selçuklularında Şehirlerin Yönetimi”, Anadolu Selçuklu Şehirleri ve Uygarlığı Sempozyumu (7-8 Ekim 2008), Konya 2009, s.163-178.
• Eflâkî, Ariflerin Menkıbeleri, (çev. Tahsin Yazıcı), C.II, İstanbul 1987, Remzi Kitabevi.
• Erdoğan, Emine, “Tahrir Defterlerine Göre Ankara Şehri Yerleşmeleri”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, VI / 1 (2005), s.249-262.
• Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, IV (1984), s.69-78.
• Ergenç, Özer, XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara 1995, Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları.
• Faroqhi, Suraiya, Orta Halli Osmanlılar, (çev. Hamit Çalışkan), İstanbul 2009, Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Gökbilgin, Tayyib, “XVI. Asır Başlarında Kayseri Şehri ve Livası”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Z. V. Toğan’a Armağan, İstanbul 1950- 1955, s.93-108.
• Göney, Süha, Şehir Coğrafyası I, İstanbul 1995, İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Göyünç, Nejat, “Hane Deyimi Hakkında”, İÜ Tarih Dergisi, S.32 (1979), s.331-348.
• İbn Bibi, El-Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye, (çev. Mürsel Öztürk), C.I-II, Ankara 1996, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Jennnings, R.J., “Urban Population in Anatolia in the Sixteenth Century: a Study of Kayseri, Karaman, Amasya, Trabzon and Erzurum”, İnternational Journal of Middle East Studies, VII / 1 (1976), s.21-57.
• Karpuz, Haşim, “Konya’nın Selçuklu Kent Dokusu ve Son Yıllarda Yok Olan Anıtları”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, C.II, Konya 2001, s.1-9.
• Kayaoğlu, İsmet, “Rahatoğlu ve Vakfiyesi”, Vakıflar Dergisi, XIII (1981), s.1-15.
• Koca, Salim, Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1211-1220), Ankara 1997, TTK Yayınları.
• Koç, Yunus, “Anadolu Selçukluları Döneminde Türkiye’de Yerleşme ve Nüfus”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, C.I, Ankara 2006, s.241-247.
• Konyalı, İ. Hakkı, Abideleri ve Kitabeleri İle Konya Tarihi, Konya 1964.
• Köymen, M. Altay, “Türkiye Selçuklularına Dair Yeni Bir Kaynak: El- Veledu'ş-Şefik”, Belgeler, XV / 19 (1993), s.1-22.
• Kuban, Doğan, “Anadolu-Türk Şehri Tarihi Gelişmesi Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler”, Vakıflar Dergisi, VII (1968), s.53-73.
• Kucur, Sadi S., “Selçuklu Şehir Tarihi Açısından Sivas Gök Medrese (Sahibiye Medresesi) Vakfiyesi”, Anadolu Selçuklu Şehirleri ve Uygarlığı Sempozyumu (7-8 Ekim 2008), Konya 2009, s.337-349.
• Kuzucular, Kani, “Amasya Kentinin Erken Türk Dönemi Sonunda Oluşan Fiziksel Yapısının İrdelenmesi”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, C.II, Konya 2001, s.61-82.
• Metin, Tülay, Türkiye Selçukluları Devrinde Malatya, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2010.
• Mevlânâ, Fîhi Mâfih, (çev. Meliha Ülker Tarıkahya), İstanbul 1985, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Muşmal, Hüseyin, “1640-1650 Yılları Arasında Konya’da Sosyal ve Ekonomik Hayata Dair Bazı Tespitler”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.20 (2006), s.201-232.
• Neşri, Kitâb-ı Cihan-nümâ (Neşrî Tarihi), C.I, yay. Faik Reşit Unat-Mehmet A Köymen, Ankara 1987, TTK Yayınları.
• Ocak, A. Yaşar, “Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, XII (1978), s.247-270.
• Oral, M. Zeki, “Anadolu’da Sanat Değeri Olan Ahşap Minberler Kitabeleri ve Tarihçeleri”, Vakıflar Dergisi, V (1962), s.23-77.
• Öney, Gönül, Ankara Arslanhane Camii, Ankara 1990, Kültür Bakanlığı Yay.
• Önge, Mustafa, “Alâeddin Keykubad Dönemi İmar Faaliyetlerinden Konya Şehir Surları Hakkında Karşılaştırmalı ve Sayısal Değerlendirmeler”, I. Alâeddin Keykubat ve Dönemi Sempozyumu Bildirileri (6-7 Kasım 2008), Konya 2010, s.289-301.
• Özcan, Koray, “Anadolu-Türk Kent Tarihinden Bir Kesit: Selçuklu Döneminde Anadolu-Türk Kent Model(ler)i”, bilig, S.38, (2006), s.161-184.
• Özcan, Koray, “Anadolu’da Erken Dönem Türk Kent Morfolojisi Selçuklu Başkenti Konya”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, IV / 19 (2011), s.176-189.
• Özcan, Koray-Yenen, Zekiye, “Anadolu-Türk Kent Tarihine Katkı: Anadolu Selçuklu Kenti (XII. Yüzyılın Başından XIII. Yüzyılın Sonuna Dek)”, Megaron, V / 2 (2010), s.55-66.
• Özdemir, Rıfat, “Ankara (Osmanlı Devri)”, DİA, III, s.204-209.
• Özırmak, Yasemin D., Tahrir ve Evkaf Defterlerine Göre Kayseri Vakıfları, Kayseri 1992, Kayseri Vakıflar Bölge Müdürlüğü Yayınları.
• Özkarcı, Mehmet, Niğde’de Türk Devri Mimarisi, Ankara 2001, TTK Yayınları.
• Parmaksızoğlu, İsmet, İbn Batuta Seyahatnamesinden Seçmeler, İstanbul 1986, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Savaş, Saim, “Tokat’ta Hoca Sünbül Zaviyesi”, Vakıflar Dergisi, XXIV (1994), s.199-208.
• Somuncu, Mehmet, “Kayseri Şehrinin Kuruluşu ve Gelişmesi”, Ankara Üniversitesi Türk Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S.4 (1995), s.127-146.
• Sümer, Faruk, Yabanlu Pazarı, İstanbul 1985, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Şahin, İlhan, “Osmanlı Devrinde Kırşehir’in Sosyal ve Demografik Tarihi (1485-1584)”, Türk Kültürü ve Ahilik. XXI. Ahilik Bayramı Sempozyumu Tebliğleri (13-15 Eylül 1985), İstanbul 1986, s.227-233.
• Şimşirgil, Ahmet, “XVI. Yüzyılda Amasya Şehri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XI (1996), s.77-109.
• Tanyeli, Uğur, Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.- 15. Yüzyıl), İstanbul 1987, İstanbul Teknik Üni. Mimarlık Fakültesi Yay.
• Tarım, Cevat Hakkı, Kırşehir Tarihi Üzerinde Araştırmalar I, Kırşehir 1938, Kırşehir Vilayet Matbaası.
• Temir, Ahmet, Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur el Din’in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi, Ankara 1989, TTK Yayınları.
• Tuncel, Metin, “Karaman”, DİA, C.24, s.444-447.
• Turan, Osman, “Selçuk Devri Vakfiyeleri I-Şemseddin Altun-Aba Vakfiyyesi ve Hayatı”, Belleten, XI / 42 (1947), s.197-237.
• Turan, Osman, “Selçuklu Devri Vakfiyeleri III, Celaleddin Karatay Vakıfları ve Vakfiyeler”, Belleten, XII / 45 (1948), s.17-173.
• Turan, Osman, “II. İzzeddin Keykavus’a Aid Bir Temlik-nâme”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Zeki Velidi Toğan’a Armağan, İstanbul 1950-1955, s.157-176.
• Turan, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, Ankara 1998, TTK Yayınları.
• Turan, Osman, “Süleyman-şah”, İA, XI, 201-219.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1996, Boğaziçi Yayınları.
• Tuş, Muhittin, Sosyal ve Kültürel Açıdan Konya, Konya 2007, Tablet Yayınları.
• Urfalı Mateos, Urfalı Mateos Vekayinamesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), çev. H. D. Andreasyan, Ankara 1987, TTK Yayınları.
• Uysal, Osman, “Ankara Arslanhane Camii Üzerine Bazı Tespitler”, VII. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri (30 Nisan-2 Mayıs 1998), Konya 1998, s.207-225.
• Uzun, Ahmet, “Osmanlı Devleti’nde Şehir Ekonomisi ve İaşe”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, III / 6 (2005), s.211-235.
• Ünal, Mehmet Ali, “Tahrir Defterlerine Göre Sinop Şehri”, Osmanlı Devri Üzerine Makaleler-Araştırmalar, Isparta 1999, s.268-276.
• Yasa, Azize Aktaş, “Konya’nın Anadolu Selçukluları Dönemi Fiziki Yapısı”, VII. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri (30 Nisan-02 Mayıs 1998), Konya 1998, s.231-259.
• Yinanç, Refet, “Selçuklu Medreselerinden Amasya Halifet Gazi Medresesi ve Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, XV (1982), s.5-22.
• Yinanç, Refet, “Sivas Abideleri ve Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, XXII (1991), s.15-42.