XIII. Yüzyılın Başlarında Bağdat Şehrinde Sosyal Durum

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 2, 1 - 25, 10.12.2016

Fatih Güzel

Öz

Sosyal
durum bir toplumu oluşturan unsurların ırk, din ve hatta ekonomik yaşantılarına
göre gruplandırılması, bu grupların birbiri ile olan ilişkileri, toplumun aile
yapısı, en üst tabakadan en alt tabakaya kadar bireylerin yaşam tarzları,
ekonomik hayatları ve kaynakları, merasimler, evler, evlerde kullanılan
eşyalar, yiyecekler, içecekler kısacası toplumun genel görüntüsüne denir. XIII.
yüzyılın başlarında Bağdat şehri dünyanın dört bir yanından farklı dillerde,
ırklarda, inançlarda insanın toplandığı, bin bir gece masallarına konu olan bir
milyonu aşkın nüfusuyla devasa bir şehir görünümündeydi. Bağdat şehri her ne
kadar zenginliğin ve şatafatın merkezi gibi görünse de farklı kültür ve
inançların buluşma noktası olması hasebiyle aynı zamanda bir çatışma ve kargaşa
merkezi durumundaydı. Bağdat şehri İslâm dünyasının merkezi olma durumunu
Moğolların 1258 yılındaki saldırısına kadar muhafaza etmiştir. Moğollar
tarafından ağır tahribata uğratılan Bağdat şehri bir daha eski şatafatlı
günlerine dönememiştir. Bu çalışmamızda XIII. yüzyılın başlarında Bağdat
şehrinin görünümü ile halkının dinî, sosyal ve ekonomik yapısını ele almaya
çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Abbâsîler, Bağdat, Sosyal Durum, Sosyal Tabaka

The Social Situation in Baghdad City at The Beginning of the XIII. Century

Öz

It is meant with the social situation that grouping the elements which composes society according to its race, religion and economic life; the relationships of these groups with each other, the family structure of society, lifestyles of individuals from the top to the bottom, economic life and resources, ceremonies, houses, goods used in homes, foods, drinks, shortly general view of society. At the beginning of the XIII. century, Baghdad city looked like a huge city with a population of over one million from all over the world subjected to Arabian Nights, and with people from different languages, races, beliefs. Although the Baghdad city may seem like the center of wealth and luxury, it was also center of conflict and chaos as a result of being the meeting point of different cultures and beliefs. Baghdad city preserved its feature of being center of the Islamic world till Mongol attacks in 1258. Baghdad city suffering heavy damage by Mongols, never turned back to old prosperous days. In this study, we will handle the view of Baghdad city and social, religious, economic structure of its people at the beginning of XIII. century. 

Anahtar Kelimeler

Abbasids, Baghdad, Social Situation, Social Layer

Kaynakça

• Abdüsselam et-Termaninî, er-Rıkku Mazihi ve Hazıruhu, el-Meclisü'l-Vatani li’s-Sekâfe ve’l-Fünun ve’l-Edeb, Kuveyt, 1979.
• Adam Metz, el-Hadâretü'l-İslâmiyye fi'l-Karni'r-Rabi' el-Hicrî = Asrü’n-Nehda fî’l-İslâm, trc. Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut, ty.
• Ali Mazaheri; Ortaçağda Müslümanların Yaşayışları, çev. Bahriye Üçok, Varlık Yay., İstanbul, 1972.
• Andre Miquel, Doğuştan Günümüze İslam Medeniyeti, çev. Hasan Menteş, Birleşik Dağıtım Kitabevi, Ankara, 1991.
• Arslantaş, Nuh, “Ortaçağ Yahudi Cemaatlerinin Dini ve İdari Merkezi Olarak Bağdat”, İslam Medeniyetinde Bağdat (Medînetü’s-Selâm) Uluslararası Sempozyum, İstanbul, 2011, I, 319-346.
• Bakır, Abdülhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında İtriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi, Bizim Büro Yay., Ankara, 2000.
• Bosworth, C.E., “el-Harizzmî’ye göre Bizanslıların ve Hıristiyanların Kulladıkları İdari ve Dini Ünvanlar”, Süleyman Demîrel Ünv. İlahiyat Fak. Der., 1995, sy. 2, s. 309-3019.
• Cihan Said Râcihî, el-Hayâtü’l-İctimâiyyetü fî Bağdâd min Bidâyetü’l-karni’s-Sâdis el-Hicriyyi hatta Sukût-i Bağdâd senete 656/1258, Mekke, 1437/2006.
• Corci Zeydan, Medeniyet-i İslamiyye Târîhi, ter. Zeki Meğamiz, doğan Güneş Yay., İstanbul, 1971. Ebû Şâme, Şihabüddin Ebû Muhammed Abdurrahman b. İsmâil (665/1268), Terâcimu Ricâli’l-Karni’s-Sâdis ve’s-Sâbi’, thk. Muhammed Zahid Hasen el-Kevserî, Dâru Kütübi’l-Melekiyye, Beyrut, 1947.
• Fehmi Abdürrezzâk Sa'd, el-Âmme fî Bağdâd fi'l-Karneyn es-Sâlis ve'r-Râbi' el-Hicrî, el-Ehliyye, Beyrut, 1983.
• Franz Taschner, “İslam Ortaçağında Fütüvvet”, İktisat Fak. Mec., 1953, XV, s. 3-32.
• Hitti, Philip Khuri, İslam Tarihi: Siyasî ve Kültürel, trc. Salih Tuğ, Boğaziçi Yay., İstanbul, 1980.
• Hasan İbrahim Hasan, Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi, trc. İsmail Yiğit, Nusreddin Bolelli. İstanbul: Kayıhan Yayınevi, 1986.
• Hüseyin Ali Kays Muhammed el-Kaysî, Tabîatü’l-Müctemai’l-Irakî fi’l-Asri’l-Abbâsî el-Müteehhira, Daru’ş-Şuûni’s-Sekâfe, Bağdat, 2007.
• Hüseyin el-Hâc Hasan, Hâdâratü'l-Arab fi'l-Asri'l-Abbasî, Müessesetü'l-Câmiiyye, Beyrut, 1994.
• İbn Cübeyr, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed b. Cübeyr b. Muhammed el-Kinânî el-Belensî, Endülüsten Kutsal Topraklara Yolculuk, çev. İsmail Güler, Selenga Yayınları, İstanbul, 2003.
• İbn Ebî Usaybia Ebü'l-Abbas Muvaffakuddin Ahmed b. Kâsım, Uyûnü'l-Enba' fî Tabakâti'l-Etıbbâ, thk. Nizar Rıza, Beyrut, Dârü'l-Mektebeti'l-Hayat, trz.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali (597/1201), el-Muntazam fî Tarihi'l-Müluk ve'l-Ümem, thk. Süheyl Zekkar, Dâru’l-Kütüb, Beyrut, 1985.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddin b. Ebi’l-Hasen Ali b. Muhammed, el-Kâmil fi’t-Târîh, thk. Ebü’l-Fida’ Abdullah el-Kâdî, Dârü'l-İlmiyye, Beyrut, 1987. İbnü’l-Fuvatî, Ebü’l-Fazl Kemâleddin Abdürrezzâk b. Ahmed b. Muhammed Şeybânî, el-Havâdisü’l-Câmia ve’t-Tecâribü’n-Nâfia fî’l-Mieti’s-Sâbia, thk. Mehdî en-Necm, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003/1424. (Eserin İbnü’l-Fuvati’ye ait olduğu noktasında şüpheler vardır.). Bkz. DİA, XXI, 47-49.
• İbnü'l-İbrî, Ebü'l-Ferec Barhebracus Yuhanna, Târîhu Muhtasari'd-Düvel, thk. El-Eb Anton es-Sâlihânî, Dâru’r-Râidi’l-Lübnânî, Beyrut, 1983.
• İbnü’s-Sâî, Ebû Talib Taceddin Ali b. Enceb b. Osman, el-Câmiü’l-Muhtasar fi Unvâni’t-Tevârih ve Uyûni’s-Siyer, nşr. Mustafa Cevad, Matbaatü’s-Süryaniyye el-Katolikiyye, Bağdat, 1934.
• Jean Maurice Fiey, Ahvâlü'n-Nasara fî Hilafeti Beni'l-Abbas, Dârü'l-Maşrık, Beyrut, 1990.
• Johannes Hendrik Kramers, İslam Medeniyetinde Coğrafya ve Ticaret, İlmi Eserler Serisi 5, İstanbul, 1934.
• Mes’ûdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Hüseyn, Murûcu’z-Zeheb, thk. Kemal Hasan Mür’î, el-Mektebetü’l- Asriyye, Beyrut, 2005.
• Muhammed Abdülazîm Ebü’n-Nasr, el-Evkâf fî Bağdâd fî Asr’i-Abbâsî es-Sânî, Aynu’d-Dirâsât, Kahire, 2002.
• Muhammed Cebbar Beg, “Abbâsî İdaresi Altındaki İslam Toplumunda Serfler”, Atatürk Ünv. İlahiyat Fak. Der. 1987, sy. 7, 519-535.
• Sem'ânî, Ebû Sa'd Abdülkerim b. Muhammed b. Mansur el-Mervezî, el-Ensâb, thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî, yy., 1980.
• Şevkî Dayf, el-Asru’l-Abbâsiyyi’s-Sâni, Dâru’l-Maârif, Kahire, 2001. Tudela’lı Benjamin, Ratisbon’lu Petachia, Ortaçağ’da İki Yahudi Seyyahın Avrupa, Asya ve Afrika Gözlemleri: Üç Kıtada Ekonomik, Siyasî, Sosyal İlişkiler Azınlıklar, Dini Kurumlar, çev. Nuh Arslantaş, Kaknüs Yay., İstanbul, 2001.
• Wilhem Heyd, Yakın Doğu Ticaret Tarihi, çev. Enver Ziya Kartal, TTK, Ankara, 1975.
• Ya’kubî Ahmed b. Ebû Ya’kub, Kitabü’l- Buldan, Londra, 1860.
• Yâkût el-Hamevî, Şihâbüddin Ebû Abdullah, Mu’cemü’l-Buldân, thk. Dârü’s-Sâdır, Beyrut, 1977.
• Yüzbekî Tevfik Sultan, Târîhu UEhli'z-zimme fi'l-Irâk, Riyad, Dârü'l-Ulûm, 1983/1403.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Târîhü'l-İslâm ve Vefeyâtü'l-Meşâhir ve'l-A'lâm, thk. Beşar Avad Maruf, Müessesetü’r-Risale, Beyrut,1424/2003.