Kafkas Murahhaslarının İstanbul Seyahati ve Kafkasya Cephesi (1918) [The Caucasian Deputies' Visit to Istanbul and the Caucasusian Front (1918)]

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 2, 75 - 100, 19.03.2016

Mustafa Sarı

https://doi.org/10.21488/jocas.93980

Cited By: 2

Öz

Kafkas Murahhaslarının İstanbul Seyahati ve Kafkasya Cephesi (1918) [The Caucasian Deputies' Visit to Istanbul and the Caucasusian Front (1918)]

Öz

The war broke out in early November 1914 between the Ottoman and Russian empires in the Caucasus, and that in the following years the Russian army occupied almost the entire Eastern Anatolia. This state of affairs only changed with the beginning of the Russian Revolution in March 1917, which brought about an undeclared truce on the Caucasian front. After the Bolsheviks came to power In November 1917, the armistices of Brest-Litovsk and of Erzincan were signed, and consequently the Russian troops began to withdraw from the Caucasian front. The departing Russian Army left their weapons, ammunition and other military supplies with the Armenian and Georgian forces, enabling them to set up their own national armies to seize control of the areas vacated by the Russian Army, not only in Eastern Anatolia but also in the Caucasus as a whole. For the Muslim population of the region, which were under the pressure of the Georgian and Armenian military formations, the only military and political power in the region to seek support from was the Ottoman Empire. Therefore, deputies from the South Caucasus, which included Naki Keykurun Şeyhzamanli of Azerbaijan and Omer Faik Numanzâde of Meskhetia (Ahiska) region, visited Istanbul between February and March in 1918 to seek military and political aid from the Porte. As a result of this initiative, the Turkish forward operation in Caucasian battlefields, which had begun on 12 February 1918, was reconfigured to include all areas inhabited by local Muslims. Furthermore, the foundations of an Ottoman army corps called the 'Islamic Army of the Caucasus', were laid during this visit. Due to these developments, the Ottoman Army not only re-captured the territories under Russian occupation but also took control of such districts asElviye-i Selâse (The three sanjaks of Batum, Kars ve Ardahan) as well as Akhaltsikhe, Azerbaijan and Daghestan, which had been beyond Ottoman control before the war.

In this article, the Transcaucasian deputies' visit to the Porte and its effects on the Caucasian battlefields will be examined with the help of the archival materials obtained from the Ottoman Archives of the Turkish Prime Ministry, Ottoman and foreign media, the memoirs of key personalities of the era, and other secondary sources.

Anahtar Kelimeler

World War I, the Caucasian Front, the Transcaucasian deputies, Naki Keykurun Şeyhzamanli and Omer Faik Numanzâde

Kafkas Murahhaslarının İstanbul Seyahati ve Kafkasya Cephesi (1918) [The Caucasian Deputies' Visit to Istanbul and the Caucasusian Front (1918)]

Öz

    1914 yılı Kasım ayı başlarında Osmanlı Devleti ve Rusya arasında Kafkasya Cephesi’nde savaş başladı ve ilerleyen yıllarda Rus orduları Anadolu’nun doğu kısmının neredeyse tamamını ele geçirdi. Osmanlı Devleti aleyhine gelişen bu durum 1917 Mart ayında meydana gelen Rus ihtilali ile son buldu ve bu tarihten itibaren Kafkas Cephesi’nde gayr-i resmî bir mütareke durumuna girildi. Kasım 1917’de Bolşeviklerin iktidara gelmesinden sonra imzalanan Brest-Litovsk ve Erzincan mütarekeleri sonrasında Kafkas cephesindeki Rus birlikleri silah, mühimmat ve malzemelerini Ermeni ve Gürcü gruplara bırakarak çekildiler. Bu silahlarla kurulan Ermeni ve Gürcü milli orduları, Rusya’nın tahliye ettiği yerleri ele geçirmek için sadece Doğu Anadolu’da değil bütün Kafkasya cephesinde harekete geçtiler. Bu bölgelerde yaşayan Müslümanların yardım isteyebileceği tek güç ise Osmanlı Devleti’ydi. Bu nedenle, aralarında Azerbaycanlı lider Naki Keykurun Şeyhzamanlı ile Ahıskalı Müslüman liderlerden Ömer Faik Numanzâde’nin de bulunduğu Kafkasya murahhasları, Osmanlı Devleti’nden askerî ve siyasî yardım talebinde bulunmak için Şubat-Mart 1918 tarihlerinde İstanbul’a bir seyahat düzenledi. Kafkas heyetinin Osmanlı yetkilileri ile bir takım görüşmeleri neticesinde, 12 Şubat 1918 tarihinde Kafkas cephesinde başlayan Osmanlı ileri harekâtının Kafkasya’da Müslümanların yaşadığı bütün bölgeleri kapsamasına karar verildi. Azerbaycan’a yardım etmek için kurulan Kafkas İslam Ordusu’nun temelleri de bu seyahat sırasında atıldı. Bu seyahat sonunda alına kararlar neticesinde Osmanlı birlikleri sadece Rusya’nın Anadolu’da ele geçirdiği toprakları değil, Elviye-i Selâse (Üç Sancak: Batum, Kars ve Ardahan) ve Ahıska-Ahılkelek gibi imparatorluğun 1914 sınırlarının dışında kalan bölgeleri de kontrol altına alarak Azerbaycan ve hatta Dağıstan’a girdi.Bu çalışmada Kafkas murahhaslarının İstanbul’a düzenlediği seyahat ve bu seyahatin cepheye etkileri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Türk ve yabancı basın, o dönemde yaşayan insanların hatıratları ve ikinci el kaynaklar ele alınarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Kafkas cephesi, Kafkas murahhasları, Naki Keykurun Şeyhzamanlı, Ömer Faik Numanzâde

Kaynakça

• Afanasyan, S. (1981), L’Arménie L’Azerbaidjan Et La Géorgie De L’Indépendance à L’Instauration Du Pouvoir Soviétique (1917-1923), Paris.
• Allen, W. E. D. ve Muratoff P. (1966), Kafkas Harekâtı (1828-1921): TürkKafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi, Genelkurmay Basımevi: Ankara.
• Aslan, B. (2000), I. Dünya Savaşı Esnasında Azerbaycan Türklerinin Anadolu Türklerine Kardaş Kömeği (Yardımı) ve Bakû Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları: Ankara.
• Atak, M. S. (1953), Doğunun Kilidi Aras, Güzel İstanbul Matbaası: İstanbul.
• Bal, H. (2010), Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kuruluş Mücadelesi ve Kafkas İslam Ordusu, İdil Yayıncılık: İstanbul.
• Belen, F. (1967), Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1918 Yılı Hareketleri, c. V, Genelkurmay Basımevi: Ankara.
• Berkuk, İ. (1334), Büyük Harpte, Şimalî Kafkasya’daki Faaliyetlerimiz ve 15. Fırkanın Harekâtı ve Muharebeleri (Eylül 1934), Askeri Matbaa: İstanbul.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Kafkas Cephesi 3 üncü Ordu Harekâtı, (1993), 2/2, Genelkurmay Basımevi: Ankara.
• Çakmak, F. (1936), Büyük Harpte Şark Cephesi Hareketleri, Genelkurmay Matbaası: Ankara.
• Çay, A. (1985), “Ermenilerin Bakü’de Yaptığı 31 Mart 1918 Katli’âmı”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu, Atatürk Üniversitesi Yayınları: Ankara.
• Hovannisian, R. G. (1967), Armenia on the Road to Independence 1918, University of California Press: Berkeley, Los Angeles.
• Karabekir, K. (1990), Erzincan ve Erzurum'un Kurtuluşu Sarıkamış, Kars ve Ötesi, Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları: Erzurum.
• Karabekir, K. (2009), Günlükler (1906-1948), C. I, Yay.Haz. Yücel Demirel, Yapı Kredi Yayınları: İstanbul.
• Kazemzadeh, F. (1951), The Struggle For Transcaucasia (1917-1921), Philosopohical Library: New York, George Ronald, Oxford.
• Keykurun, N. (1998), Azerbaycan İstiklal Mücadelesinin Hatıraları: 19051920, İlke Kitapevi: Ankara.
• Kılıç, S. (1998), Türk-Sovyet İlişkilerinin Doğuşu, Brest-Litovsk Barışı ve Müzakereleri (22 Aralık 1917 - 3 Mart 1918), Ülke Yayınları: İstanbul.
• Kırpık, C. (2010), “II. Meşrutiyet’ten Sonra Şehzade Eğitiminde Değişim”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 99-130.
• Kurat, A. N. (1990), Türkiye ve Rusya, Türk Tarih Kurumu Yayınları: Ankara.
• Kurat, A. N. (1967), “Brest-Litovsk Müzakereleri ve Barışı (20 Aralık 1917-3 Mart 1918)”, Belleten, 31/123, Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara, 375413.
• Mehmetzâde, M. B. (1938), Millî Azerbaycan Hareketi, Millî Azerbaycan “Müsavat” Halk Fırkası Tarihi, Berlin.
• Neciyev, E. (2006), Kafkaslarda Türk Katliamı, Emre Yayınları: İstanbul.
• Numanzade, Ö. F. (2000), Kafkasya’dan İstanbul’a Hatıralar, Haz. İrfan Murat Yıldırım, Fazıl Gökçek, Akademi Kitapevi: İzmir.
• Qafarov, V. (2011), Türkiye-Rusya Münasebetlerinde Azerbaycan Meselesi (1917-1922), Azerneşr: Bakı.
• Resûlzâde, M. E. (1990), Azerbaycan Cumhuriyeti, Keyfiyet-i Teşekkülü ve Şimdiki Vaziyeti, Yay. Haz. Yavuz Akpınar v.d., Azerbaycan Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları: İstanbul.
• Sarı, M. (2014), Türkiye-Kafkasya İlişkilerinde Batum (1917-1921), Türk Tarih Kurumu Yayınları: Ankara.
• Süleyman İ. (1936), Büyük Harpte (1334-1918) 15. Piyade Tümeninin Azerbaycan ve Şimalî Kafkasya'daki Hareket ve Muharebeleri, Askerî Matbaa: İstanbul.
• Süleymanov, M. (2008), “Kafkas İslam Ordusu’nun Kuruluşu, Hazırlık ve Seferberlik Durumu”, Kafkas İslam Ordusu ve Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin Oluşumu, edt. Mehmet Rıhtım, Mehman Süleymanov, Atatürk Üniversitesi Yayınları: Bakü, 205-260.
• Swietochowski, T. (1988), Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920, Çev. Nuray Mert, Bağlam Yayınları: İstanbul.
• Şahin, E. (1998), “Türkiye Maverâ-yı Kafkasya Komiserliği İlişkilerinin Başlaması ve Erzincan Mütarekesi”, Kafkas Araştırmaları, 4, İstanbul, 169171.
• Şahin, E. (2002), Türkiye ve Maverâ-yı Kafkasya İlişkileri İçerisinde Trabzon ve Batum Konferansları ve Antlaşmaları (1917-1918), Türk Tarih Kurumu Yayınları: Ankara.
• Şükürov, Q. (2010), “Cumhuriyetin Kuruluş Devrinde Azerbaycan’da İstiklâl ve İlhak Tartışmaları”, Büyük Devletler Kıskacında Bağımsız Azerbaycan (1918-1920), edt. Qiyas Şükürov, Vasif Qafarov, IQ Kültür Sanat Yayıncılık: İstanbul, 38-72.
• Tugaç, H. (1975), Bir Neslin Dramı: Kafkas Cephesinden Çarlık Rusyası’nda Tutsaklıktan Anılar, Çağdaş Yayınları: İstanbul.
• Yüceer, N. (1996), Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu’nun Azerbaycan ve Dağıstan Harekâtı Azerbaycan ve Dağıstan’ın Bağımsızlığını Kazanması 1918, Genelkurmay Basımevi: Ankara.