Bulgaristan’ın İvraca ve Rahova Kazalarında Yaşayan Çerkeslerin Nüfus Yapısı ve İktisadi Etkinlikleri (1860-1870) [Demographic Structure and Economic Life of the Circassian Settlers in the Ivraca and Rahova Regions of Bulgaria in the 1860s and 70s]

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 2, 43 - 74, 19.03.2016

Margarita Koleva Dobreva

https://doi.org/10.21488/jocas.57888

Öz

    Towards the end of the Russo-Caucasian war in the 1860s, Tsarist Russia forcibly deported thousands of Circassians to the Ottoman Empire, some of whom ended up in the Balkans, including the Ivraca (Vratsa) and Rahova (Oryahova) districts of Bulgaria, where 19 Circassian settlements were founded.

    The demographic structure of the Circassian families was as such that average family size was 3.3 people, while there were also instances of families of eight.  Most families had two children, but a few families had up to five children. There was a significant numerical disparity between boys and girls, as well as men and women for reasons that this article has not been able to identify.

    While Rahova was located in the plains and had lands suitable for cultivation, Ivraca was a mountainous district and as such characterized by non-arable lands.  Therefore, Circassians mostly engaged in raising livestock were settled in Ivraca, whereas many Circassians in Rahova were employed as day laborers. Circassians encountered no problems regarding the size of their plots. The crop yields depended on such factors as natural disasters, soil quality, and effective management, as well as individual needs and endurance. It is likely that the majority of the Circassian families in the Rahova district were able to provide enough produce for a family of four for a whole year; some even sold the surplus crops in local markets. In summary, Circassians, like other farmers elsewhere, were heavily dependent on the harvest of their crops.

    Circassians lived in these districts until the Russo-Ottoman War of 1877-78, during which Circassian settlers were uprooted again and forced to move to the Ottoman lands in Anatolia and the Middle East. Hence the Circassian presence in Bulgaria came to an end.

Anahtar Kelimeler

Circassians, deportation, Bulgaria, population, kinship, farming, livestock

Bulgaristan’ın İvraca ve Rahova Kazalarında Yaşayan Çerkeslerin Nüfus Yapısı ve İktisadi Etkinlikleri (1860-1870) [Demographic Structure and Economic Life of the Circassian Settlers in the Ivraca and Rahova Regions of Bulgaria in the 1860s and 70s]

Öz

    Rus-Kafkas Savaşı’nın sonuna yaklaşıldığı 1860’lardan itibaren Çarlık Rusyası tarafından Osmanlı topraklarına sürülen Çerkeslerin önemli bir kısmı Balkanlar’a, bunların içinde bir kısmı da bugünkü Bulgaristan topraklarına yerleştirildi. İvraca (Vratsa) ve Rahova (Oryahovo) kazalarında toplam 19 Çerkes yerleşim yeri bulunuyordu.

    Eldeki nüfus verilere göre göçmen Çerkes ailelerinde ortalama nüfus 3.3 kişiyken, 8 kişilik ailelere de rastlanıyordu. Ailelerin çoğu 2 çocuğa sahipti, 4-5 çocuklu aileler ise istisnaydı. Hem kız ve erkek çocuk, hem de kadın ve erkek sayıları arasında nedenleri tespit edilemeyen önemli bir oransızlık görülüyordu.

    Ovalık Rahova kazasından farklı olarak İvraca kazası dağlık ve toprakları taşlıklıydı, tarıma elverişli değildi. Dolayısıyla İvraca kazasına daha çok hayvancılıkla geçinen Çerkesler yerleştirilirken Rahova’dakilerin önemli kısmı günlük işlerde çalışıyordu. Çerkesler, tarım arazilerinin büyüklüğü açısından önemli sorunlar yaşamadılar. Elde ettikleri ürünün miktarını doğal afetler, toprağın kalitesi, mevcut iş gücü, istek ve ihtiyaç gibi faktörler belirliyordu. Muhtemelen Rahova kazasındaki Çerkes ailelerinin çoğu, 4 kişilik bir ailenin yıllık gıda ihtiyacını karşılayabiliyordu. Bazıları ürünlerini bir kısmını yerel pazarda satabiliyordu. Bu nedenle Çerkes aileleri, tüm köylüler gibi hasat ettikleri ürüne bağımlıydılar.

    1877-1878 Osmanlı - Rus Savaşı’nın sonuna kadar bölgede yaşamaya devam eden Çerkesler, savaş sırasında Bulgaristan’daki yerlerini terk etmek zorunda kaldılar ve imparatorluğun Anadolu ve Ortadoğu’daki topraklarına yerleştiler. Böylece Bulgaristan’daki Çerkes varlığı sona ermiş oldu.

Anahtar Kelimeler

Çerkesler, sürgün, Bulgaristan, nüfus, akrabalık, tarım, hayvancılık

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Vidin 1/39, 5/29, 51/109; Oryahovo 13/15, 14/7, 16/2, 16/3, 16/14; İvraca 18/4,18/7, 18/8; F. 26, gömlek 217-219, 11136, 11541; F. 27, gömlek 695; F. 29, gömlek 105, 178, 498, 605-606, 825, 843; F. 31, gömlek 337; F. 32, gömlek 15, 26, 124, 470, 473-474, 476, 611, 773, 798, 856-857, 961, 965, 990, 1008, 1096; F. 181, gömlek 487; F. 29A, gömlek 202, 275-276, 440; F. 32А, gömlek 98, 171, 176, 284, 291, 381, 444-451, 616, 799-800, 850, 1018.
• Gazeteler
• Tasvir-i Efkâr, No. 9, 29 Temmuz 1862; No. 11, Ağustos 1862; No. 13, 11 Ağustos 1862; No. 41, 17 Kasım 1862; No. 59, 19 Ocak 1863; No. 90, 8 Mayıs 1863; No. 108, 10 Temmuz 1863; No. 117, 10 Ağustos 1863; No. 151, 7 Aralık 1863; No. 153, 14 Aralık 1863; No. 160, 7 Ocak 1864.
• Tsarigradski vestnik, Yıl. 6, No. 271-272, 14-21 Nisan 1856.
• Tuna, No. 23, 4 Ağustos 1865; No. 57. 16 Mart 1866; No. 99, 14 Ağustos 1866; No. 631-652, 28 Kasım 1871 – 20 Şubat 1872;
• Vek, Yıl 2, No. 10, 8 Mart 1875;
• İztoçno Vreme, Yıl 6, No. 15, 20 Nisan 1874.
• Araştırma ve İncelemeler
• Aydemir, İ. (1988), Kuzey Kafkasyalıların Göç Tarihi, Gelişim Printing House: Ankara.
• Andreyev, S. (ed.) (1993), Opis na osmano-turski dokumenti za zanayatite i tırgoviyata (XVI-XIXvek), Sofia, MK “Kiril ve Metodiy”.
• Bayraktar, H. (2007), “Kırım ve Kafkasya’dan Adana Vilayeti’ne Yapılan Göç ve İskânlar (1865-1907)”, Türkiyat Araştırmalari Dergisi, 22, 405-434.
• Berber, F. (2011), “19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler”, Karadeniz Araştırmaları 31, 17-49.
• Bice, H. (1991), Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: Ankara.
• Bulgaristan Haritası, (1998), Ölçek 1:530 000, Datamap-Evropa OOD.
• Cox, P.R. (1976), Demography, Cambridge University Press: Cambridge.
• Çiçek, N. (2009), “Talihsiz Çerkeslere İngiliz Peksimeti: İngiliz Arşiv Belgelerinde Büyük Çerkes Göçü (Şubat 1864-Mayıs 1865)”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 64/1, 57-88.
• Dobreva, M. (2013), “Settlement and Integration of Circassians in the Danube Vilayet (Prelimary Notes)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 33, 1-30.
• Dobreva, M. (2015), “Remarks on the Circassian Settlements in the kaza of Lom and of Belogradçik”, in Petar Parvanov (ed.), Prouçvaniya postopanska istoriya i istoriya na sotsialno-ikonomiçeskata sfera v Yugozapadna Bılgaria. Blagoevgrad, Uİ “NeofitRilski”, 106-130.
• Dorev, P. (ed.) (1940), Dokumenti za bılgarskata istoriya, 3, Dokumenti iz turskite dırjavni arhivi 1564 –1909, BAN: Sofia.
• Emecen, F. (1993), “Çift Resmi”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 8, 309-310.
• Gutheil, D. (2003), “The Circassian Sürgün”, Ab Imperio 2, 139-168.
• Güneş, M. (2014), “Kafkasya Muhacirlerinin Karahisar-i Sahib’de İskânı ve Karşılaşılan Sorunlar (1861-1895)”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), 7/18, 421-452.
• Hacısalihoğlu, M, (ed.) (2014), 1864 Kafkas Tehciri. Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün, BALKAR & IRCICA: İstanbul.
• İkonomov, T. (1885), Protokoli na Berlinskiya kongres, Sofia.
• Kanitz, F. (1880), Original-Karte von Donau-Bulgarien und dem Balkan nach seinen eigenen Reise-Aufnahmeninden Jahren 1870-1874 ausgeführt. Maßstab 1:420 000, zweiteAuflage.
• Kara, A. (2013) “XIX. Yüzyılda Çorum’da Göçmenlerin Yerleştirilmesi ve Yaşanan Sorunlar”, Turkish Studies, 8, 333-344.
• Karataş, Ö. (2012), “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti’ne İskan Olunan Çerkes Toplumunda Sosyal Sınıflaşma ve Kölelik”, Avrasya İncelemeleri Dergisi (AVİD), 1/2, 99-138.
• Karpat, K. (2002), “The Status of the Muslims under European Rule: The Eviction and Settlement of the Cerkes”, Studies on Ottoman Social and Political History, Selected Articles and Essays, Brill: Leiden, 647-675.
• Karpat, K. (2002), “Ottoman Urbanism: The Crimean Emigration to Dobruca and the Founding of Mecidiyye, 1856-1878”, Studies on Ottoman Social and Political History, Selected Articles and Essays, Brill: Leiden, 202-234.
• Keleş, E. (2009), “Kırım Savaşı’ndan Sonra Gelen Muhacirlerin Menteşe Sancağı’nda İskânı”, Turkish Studies, 4/8, 1166-1188.
• Mitkov, T. (1961), Telkiev, G., Tsarevitsa. Rıkovodstvo za krıjoçnitsi po rastenevıdstvo, Zemizdat, Sofia.
• Miçev, N. (2005), Reçnik na imenata i statuta na naselenite mesta v Bılgaria 1878 – 2004. İztok-Zapad, Sofia.
• Muçinov, V. (2013), Migratsionna politika na Osmankata imperiya v bılgarskite zemi prez XIX vek (do 1878 godina), Regaliya 6, Sofia.
• Ovsyani, N. R. (1906), Sbornik materialov grajdanskomu upravleniyu okkupatsii Bolgarii v 1877-78-79 gg., Vıpusk 5, S. Peterburg.
• Pul, A. (2011), “Trabzon ve Samsun Limanları Üzerinden Kafkasya Muhacirlerinin İskânı (1860-1864)”, Sürgün, 21 Mayıs 1864, Ankara, 181-207.
• Salname-i Vilayet-i Tuna, (1873), Defa 6, Vilayet Matbaası: Rusçuk.
• Saydam, A. (2010), Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), Türk Tarih Kurumu: Ankara.
• Şaşmaz, M. (1999), “Immigration and Settlement of Circassians in the Ottoman Empire on British Documents, 1857-1864”, OTAM 9, Ankara, 331-366.
• Todorova, M. (2006), Balkan Family Sturcture and the European Pattern. Demographic Development in Ottoman Bulgaria, Central European University Press: Budapest.
• Toledano, E. R. (1994, 2001), Osmanlı Köle Ticareti 1840-1890, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı: İstanbul.
• Tutum, C. (1993), “1864 Göçü İle İlgili Bazı Belgeler”, Çerkeslerin Sürgünü (21 Mayıs 1864), Kuzey Kafkasya Kültür Derneği, Ankara, 3-41; 7-51.
• Winch, T. (2007), Growing Food. A Guide to Food Production, Springer: Dordrecht.
• Yel, S., Gündüz, A. (2008), “19. Yüzyılda Çarlık Rusyası’nın Çerkesleri Sürgün Etmesi ve Uzunyaylaya Yerleştirilmeleri, 1860-1865”, Turkish Studies 3/4, 949-983.
• www.vostlit.info (2015), “Vostoçnaya literatura. Srednovekovıye istoriçeskiye istoçniki Vostoka i Zapada.”