Osmanlı Devleti’nde bir Taşra Güvenlik Örgütü Olan Derbent Teşkilâtı

Yıl 2008, Cilt: 7 Sayı: 1, 44 - 53, 01.06.2008

Ayşe Değerli Keçici

Öz

Karavanları ve ticaret yollarını korumak için kurulan ve İlhanlılardaki “tutkavul” sisteminden geliştirilen derbent teşkilatı Osmanlı devletinin en önemli yerleşim yollarından biriydi. Duvarlarla çevrili derbent teşkilatları ana yolların kesiştiği ve merkezi önem taşıyan yerlerin bulunduğu yerlerde kurulmuştu; bu yüzden, yakın köylerde yaşayanlar bu derbentlere sağladıkları hizmetlerden dolayı bazen bir kısım bazen de tüm vergilerden muaf tutulmuşlardır. Derbentler sade bölgenin ve ticaret yolunun güvenliğini sağlamak konusunda önemli noktalar olmakla kalmamış aynı aykırı bölgelerde yerleşim yerlerinin oluşmasını da sağlamıştır. İşlevsellik bakımından önemli yerler olmasına rağmen, 17.yüzyılda köylerde yaşayan, hatta kasabalarda yaşayan, insanların bozguncular tarafından rahatsız edilmelerinden dolayı derbentler düzenlerini yitirdiler. 18. yüzyılda devlet düzensizliği gidermeye çalıştı. Alınan bütün önlemlere rağmen eski işlevlerine kavuşamadı ve ihmal edildi. Tanzimatla başlayan reform hareketleri derbentleri ortadan kaldırdı ve daha modern anlamda güvenlik teşkilatlanması yapıldı. Bu çerçevede belli noktalardaki hanlar ve derbentler jandarma noktaları haline dönüştürüldü

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Derbent teşkilatı, Güvenlik

Derbent Organization in Ottoman Empire as a Security System

Öz

The derbent organization which was established in order to protect caravans and trade-roads and developed from the “Tutkavul” system in Ilhanlıs, is one of the important roads of settlement in the Ottoman State. The derbent facilities, surrounded by walls, are built around intersections of the main roads and in places with central importance; therefore, the inhabitants live in village recorded as the ones responsible for various services are exempted from some or all taxes. Derbents are not only important facilities they also provide security for the region and trade-route but they played a role in enabling settlement in isolated places to Although they were significant in terms of their functions, their organization begins to get out of order in 17th century, the residents have to leave their houses since they are subjected to pressure of bandits. In 18th century the state tried to put this malfunction in order. In spite of all the measures taken the derbents. In couldn’t be brought back to its old form and so neglected. The reform movements that began with the administrative reforms “Tanzimat” enable derbent organizations to be removed and in modern sense security organization is founded; in this framework inns and derbents in some certain points are transformed into gendarme post

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Derbent organization, Security

Kaynakça

• BOA, Cevdet Tasnifi, Zaptiye, Nu.2254.
• BOA, Maliyeden Müdevver Defter, Nu. 9956. II. Bâyezid Dönemine Ait 906 / 1501 Tarihli Ahkâm Defteri, Haz. İlhan Şahin ve Feridun Emecen, İstanbul 1994.
• BOA, 3 Numaralı Mühime Defteri 966-968 / 1558-1560, Haz. Nezihi Aykut, Cevdet Küçük, İdris Bostan, Özcan Mert, Murat Cebecioğlu, Abdülkadir Özcan, Feridun Emecen, İlhan Şahin, Mücteba İlgürel, Hüdai Şentürk, Mehmet İpşirli ve Mustafa Çetin Varlık. Ankara 1993.
• BOA, 5 Numaralı Mühimme Defteri 973 / 1565-1566, Haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu, Uğurhan Demirbaş, Mustafa Karazeybek, Muhammed Safi, Mustafa Serin, Osman Uslu, Numan Yekeler ve Zahit Yıldırım, Ankara 1994.
• BOA, 6 Numaralı Mühimme Defteri 972 / 1564-1565, II., Haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu, Muhammed Safi, Mustafa Serin, Osman Uslu ve Numan Yekeler, Ankara 1995.
• BOA, 7 Numaralı Mühimme Defteri 975-976 / 1567-1569, I., Haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu, Hasan Çağlar, Mustafa Serin, Osman Uslu ve Numan Yekeler, Ankara 1998.
• BOA, 7 Numaralı Mühimme Defteri 975-976 / 1567-1569, II., Haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu, Hasan Çağlar, Mustafa Serin, Osman Uslu ve Numan Yekeler, Ankara 1999.
• BOA, 12 Numaralı Mühime Defteri 978-979 / 1570-1572, I., Haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu, Hasan Çağlar, Mustafa Serin, Osman Uslu ve Numan Yekeler, Ankara 1996.
• BOA, 82 Numaralı Mühimme Defteri 1026-1027 / 1617-1618, Haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu, Ayhan Öztürk, Mustafa SERİN, Fuat Yavuz ve Numan Yekeler, Ankara 2000.
• BOA, 85 Numaralı Mühimme Defteri 1040-1041 (1042) / 1630-1631 (1632), Haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu, Ayhan Öztürk, Mustafa Serin, Fuat Yavuz ve Numan Yekeler, Ankara 2002.
• Topkapı Sarayı Arşivi, E-12321 Numaralı Mühimme Defteri H. 951-952, Haz. Halil Sahillioğlu, İstanbul 2002.
• 10 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1070-1071 / 1659-1661), Haz. İzzet SAK, Konya 2003.
• Abdülkerim bin Şeyh Mûsâ. (1991). Makâlât-ı Seyyid Hârûn, Hzl. Cemâl Kurnaz, Tenkitli Basım, Ankara 1991.
• Arslan, H. (2001). 16. YY Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, İstanbul.
• Barkan, Ö. L. (1980). Timar. Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler 1, İstanbul, ss.805-872. . (2002). Osmanlı İmparatorluğu’nda Kolonizatör Türk Dervişleri. Türkler, IX:133-152.
• Ceran, A. Ş. (1998). Konya Ilgın Argıdhanı’nda Damat Nevşehirli İbrahim Paşa Vakıfları. Yeni İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi, 130:35-39.
• Çadırcı, M. (1991). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları. Ankara.
• Halaçoğlu, Y. (1997). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi. 3.Baskı, Ankara.
• . (1999). Derbent. TDV İslâm Ansiklopedisi, IX. İstanbul, ss.162-164.
• Hoca Sadettin Efendi. (1999). Tacü’t-Tevârih, II., Yay. Haz. İsmet Parmaksızoğlu, 4. Baskı, Ankara.
• İnalcık, H. (2001). Murad II. MEB İslâm Ansiklopedisi, VIII., Eskişehir, ss.598-615.
• Kılıç, R. (2005). Osmanlıda Seyyidler ve Şerifler, İstanbul.
• Küçükdağ, Y. (1997). Karapınar Sultan Selim Külliyesi. Konya.
• Orhonlu, C. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı. İstanbul.
• (1990). Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbent Teşkilâtı. 2. Baskı, İstanbul.