Osmanlı Devleti’nde Kayyımlık Müessesesinin: 18. Yüzyıl Diyarbekir Şer’iyye Sicillerine Göre Kayyımlık Müessesenin Hukuki, İdari ve Sosyal Olarak Uygulanışı

Yıl 2017, Cilt: 16 Sayı: 4, 1073 - 1082, 07.11.2017

Veysel Gürhan

https://doi.org/10.21547/jss.331099

Öz

İslam
hukukunda ve dolayısıyla Osmanlı hukukunda edâ ehliyeti olmayan, haklarını
koruma ve kullanma konusunda eksik olan kişilerin mallarını koruma, işletme ve
tasarruf etme hakkının başka bireylere tanınması hukuki/fıkhi bir terim olarak vesayet ile adlandırılmaktadır. Osmanlı
Devleti hem İslam hukukundan kaynaklı hem de gelenekten gelen saikler ile “vesayet”
kavramına önem vermiş ve bunu da kendi hukuku içerisinde vasi ve kayyımlar
atayarak hayata geçirmiştir. Özellikle ailede evin reisi konumunda olan
kişilerin ölümünden sonra çocukların yaşamlarını sürdürebilmelerini sağlamak
için gerekli tedbirlerin alınmasını önemseyen Osmanlı Devleti, vasilik
müesseseni sıkça işletmiş, kayıp ve aklı yerinde olmama gibi durumlarda ise
kayyım atayarak malların değerinde ve doğru muhafaza edilip korunmasını
sağlamıştır. Kökenleri Roma İmparatorluğu’na kadar dayanan kayyımlık
müessesinin Osmanlı hukukunda uygulanışı şer’iyye sicilleri dediğimiz mahkemede
tutulan defterlerde kayıt altına alınmıştır. Bu çalışma Diyarbekir mahkeme
kayıtlarındaki atama örnekleri üzerinden kayyımlık müessesesinin Osmanlı’daki
hukuki, idari ve toplumsal uygulanışını açıklamaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Hukuk, Mahkeme, vesayet, kayyımlık

Curatorship Institution in The Ottoman Empire: The Law, Administrative and Social Implementation of The Curatorship Institution According to 18th-Century Court Records

Öz

It is called tutelage for the
appointment of other persons to protect, operate and save the property of
persons who can not use their rights or incapable of using them in Islamic law
and Ottoman law. The Ottoman Empire attaches importance to the concept of
tutelage with both Islamic law and tradition-based reasons and implements it by
appointing a guardian and a curator in his own law. In particular, the Ottoman
Empire attaches great importance to taking the necessary measures to manage the
house and its children after the death of the parents, the frequently operated
the guardianship institution and provided protection for the value of the goods
in situations such as loss and inadequate sanity by appointing a curator. This
study is trying to explain the law, administrative and social application of
the institution of curatorship in the Ottoman Empire through the examples of
documents in Diyarbekir court records.

Anahtar Kelimeler

ottoman, law, court, tutelage, curatorship

Kaynakça

• Aydın, M. A. (1985). İslâm-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul: Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1990). Türklerde Aile. Aile Yazıları, I. Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı.
• Bardakoğlu, A. (2013). Vesâyet. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içerisinde, (c. 43, ss. 66). İstanbul: Diyanet Vakfı.
• Cin, H. (1974). İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay.
• Dinç, G. (2015). Şer'iyye Sicillerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Antalya'da Ailenin Sosyo-Ekonomik Durumu. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM ,17, 1-19.
• Erbay, C. (1998). İslâm Hukukunda Küçüklerin Himayesi. İstanbul: Rağbet Yay.
• Ersoy, U. (2016). Bir Koruma Tedbiri Türü Olarak Şirket Yönetimi İçin Kayyım Tayini (CMK m.133). Ankara Üni. Hukuk Fak. Dergisi 65 (4), 3393-3431.
• Gedikli, F. (2007). Şer'iye Sicillerinin Hukuk Tarihi Açısından Önemi ve Sicillere Dayalı Araştırmalar. Dünden Bugüne Osmanlı Araştırmalar Sempozyumuı-Tespitler-Problemler-Teklifler. İstanbul, 24-25.Şubat 2001, İstanbul: İSAM, 73-96.
• Güneş Ceylan, S. (2004), Roma Hukukunda Kayyımlık Müessesesine Bir Bakış̧, Ankara Üniversitesi Hukuk Fak. Dergisi 53, 221-230.
• İnanç, V. (2003). Osmanlı Soyal Yapısında Öksüz ve Yetimlerin Sosyal Haklarının Korunması. Savaş Çocukları, Öksüzler ve Yetimler, Ed. Emine Gürsoy Naskali, Aylin Koç, İstanbul, 19-32.
• Kaya, S. (2005). Mahkeme Kayıtlarının Kılavuzu: Sakk Mecmuaları, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5 (3), 379-416.
• Koç, N. (2005). Türk Medeni Kanunundaki Düzenlemeler Işığında Vesayet Hukukuna Genel Bir Bakış, DEÜHFD 7, 99-120.
• Ortaylı, İ. (2000). Osmanlı Toplumunda Aile. Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi ve Sosyal Değişim, Makaleler I, Ankara: Turhan Kitabevi, 59-60.
• Özmel, İ. (2002). Kayyım. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içerisinde, (c.25, s.107). İstanbul: Diyanet Vakfı.
• Özmen, İ. (1996). Vesâyet Hukuku Davaları, Ankara: Adalet Yayınevi.
• Schaade, A. (1977). Kayyım, İslam Ansiklopedisi içerisinde (c.6, s.492) İstanbul: Milli Eğitim.
• Sofuoğlu, E. (2003). Osmanlı Devleti’nde Yetimler için Alınan Bazı Sosyal Tedbirler. Savaş Çocukları, Öksüzler ve Yetimler, Ed. Emine Gürsoy Naskali, Aylin Koç, İstanbul, 49-58.
• Topaloğlu, B. (2002). Kayyum. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içerisinde, (c. 25, s. 108-109). İstanbul: Diyanet Vakfı.
• Türkdoğan, O. (1992). Türk Ailesinin Genel Yapısı. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi I, Ankara, 29–66.
• Yazıcı, N. (2007). Osmanlıda Yetimlerin Korunması Üzerine Bazı Değerlendirmeler. AÜİFD I (48), 1-46.