Padişah Cirit Bindi! (Cirit Sporunu İcrâ Eden ve Destekleyen Osmanlı Sultanları)

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 145 - 163, 30.01.2018

Mehmet Gül Ahmet Yüksel Okan Güven

https://doi.org/10.25307/jssr.383087

Cited By: 1

Öz

Atlı cirit, İslâmiyet öncesinde ve sonrasında Türklerce icra edilen
önemli sporlardan birisidir. Geçmişinin bin yıllara dayanıyor olması
münasebetiyle atlı cirit artık bugün geleneksel bir ata sporudur. Zaten uzak ve
yakın mazisi savaşlarla dolu olan Türklerin yaşamında at çok müstesna bir yere
ve değere sahip olmuştu. Bu münasebetle bir tür savaşa hazırlık niteliği de
göstermesi atlı ciridi Türkler için daha özel kılmıştı. Bunun yanında atlı
cirit ayrıca bir temaşanın, eğlencenin ve ihtişam gösterisinde bulunmanın temel
öğelerinden birisi olmuştur. Bütün bu nitelikleri, oyunun neden yüzyıllarca
Türkler tarafından icra edildiğini anlamımızı kolaylaştırmaktadır.

Selçuklular başta olmak üzere hemen bütün Türk devletlerinde atlı cirit
sporu icra edilmiştir. Osmanlılar zamanına gelindiğinde ise sultanların da
sıklıkla cirit oyun sahasında boy gösterdikleri görülmektedir. İşte bu çalışma
özellikle atlı cirit sporunu bizzat icra eden yahut oyunun oynanması için
gerekli zemini oluşturarak katkı sağlayan Osmanlı sultanları üzerine
yoğunlaşmaktadır. Bu kapsamda hangi sultanların ne vakitler cirit oynamış yahut
oynattırmış oldukları, oyunlara ve oyunculara ne tür bir destek sağladıkları
gibi meseleler çalışma boyunca üzerinde durulan başlıca konular olmuştur.

Bahsedilen meselelere
dair mevcut literatürde bir hayli bilgi bulunmaktadır. Çalışmaya temel teşkil
eden başlıca kaynak grubunu Osmanlı arşiv vesikaları ile kronikler
oluşturmaktadır. Ayrıca konuya ilişkin olarak yapılmış araştırma-incelemelerden
de istifade edilmiştir. Bu şekilde oluşturulan çalışmayla Osmanlı sultanları ve
cirit arasındaki ilinti ortaya konulmuş, ayrıca Osmanlı sarayı ve çevresinde
cirit müsabakalarının düzenlenmesine atfedilen geleneksel önem ve sağlanan destek
hakkında önemli olduğu düşünülen bazı bilgilere ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cirit Sporu, Atlı Cirit, Osmanlılar, Osmanlı Sultanı

Sultan Plays Jereed! (Ottoman Sultans Who Plays and Supports the Jereed Sport)

Öz

Djerid game one of the important sport were played by Turks before and after the period of Islam. Today mounted jereed is a traditional ancestor sport now because of its past date backs to thousand years. The horse had a very exceptional place and value in the life of the Turks who were fulfill their past and near history with wars. In this regard mounted jereed is more special for Turks by as a kind of quality for preparation of war. Besides, mounted jereed is also one of the basic item of a festival to show fun and splendor. All these qualities make it easier for us to understand why the game was played by Turks for centuries.

In all the Turkish states, especially the Seljuks, mounted jereed was performed. When it comes to the Ottomans, it is seen that the sultans also appeared frequently in the playground of jereed. This work is especially focused on the Ottoman sultans who played the game himself or contributing by creating a necessative ground for the sport. In this context the main topics are what time and which sultan were play or run the game and what kind of support they provide to the players or games have been discussed during the study.

There is considerable information in the current literature on the mentioned issues. The main source group that constitutes the basis for the study is Ottoman archive documents and chronicles. It has also benefited from the researchs and review studies on the subject. In this way, the relation between the Ottoman sultans and jereed was revealed and reached on some information which thought to be important about given traditional importance and support for the organization of the mounted jereed competitions where were did in and around the Ottoman palace.

Anahtar Kelimeler

Sport of Jereed, Mounted Jereed, Ottomans, Ottoman Sultan

Kaynakça

• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TSMA.d.): 2351; 2368; 2432; 2434/116; 2434/11.
• Ali Emirî Sultan Abdülhamid I. (AE.SABH.I.): 3/295; 149/10077.
• Ali Emirî Sultan Ahmed III (AE. SAMD.III.): 215/20805; 227/21846.
• Cevdet Saray (C.SM.): 64/3222; 49/2462; 134/6726; 145/7286; 134/6726; 145/7286; 12/636; 103/5175; 166/8315; 163/8152; 149/7451; 166/8322; 130/6550; 54/2712; 9/461; 11/573; 112/5633; 18/907; 90/4522; 45/2258; 63/3184; 138/6888; 179/8955; 18/924.
• Hatt-ı Hümâyûn: 188/8971; 238/13239; 1443/59277.
• Ağa, H. H. İ. (1987). Tarih-i Enderun / Letaif-i Enderun (1812-1830), (Çev. Cahit Kayra). İstanbul: Güneş Yayınları.
• Ahıskalı, R. (2007). Rami Mehmed Paşa. İstanbul: DİA.
• Akgündüz, A., ve Öztürk, S. (1999). 700. Yılında Bilinmeyen Osmanlı. İstanbul: OSAV.
• Anonim Osmanlı Tarihi, (2000). Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704). (Haz. Abdülkadir Özcan), Ankara.
• Ata Sporu Cirit. (1974). Ata Sporu Cirit. Ankara: Erzurum Atlı Spor Kulübü Yayını.
• Baykara, T. (2005). Türk Kültürü. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Baykara, T. (2009a). Türk İnkılap Tarihi ve Atatürk İlkeleri. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Baykara, T. (2009b). Türk Kültür Tarihine Bakışlar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Baykara, T. (2009c). Türk-Türklük ve Türkler. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Bilgicioğlu, B. (2006). Sarây-ı Âtik-i Âmire XXXVI. İstanbul: DİA.
• Bozkurt, S. (2010). Kayseri Yöresinde At Kültürü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Cezar, M. (1959). Mufassal Osmanlı Tarihi. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çınar, A. A. (1995). Türklerde At ve Atçılık. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çiftçi, S. (2011). Uşak’ta Atlı Cirit Sporu ve Cirit Kültürü. Millî Folklor, 23(89), 99.
• Danişmend, İ. H. (1972). İzahlı Osmanlı Kronolojisi. İstanbul: Türkiye yayınevi.
• Dingeç, E. (2011). Osmanlı Sarayı’nda Cirit Alayları: Lahanacılar ve Bamyacılar. Millî Folklor, 23(89), 78.
• Emiroğlu, K., ve Yüksel, A. (2009). Yoldaşımız At. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi. (1996). Evliyâ Çelebi Seyahâtnâmesi. C. I, (Haz. Orhan Şaik Gökyay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi. (2001b). Evliyâ Çelebi Seyahâtnâmesi. C. IV, (Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi. (1999a). Evliyâ Çelebi Seyahâtnâmesi. C. II, (Haz. Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi. (1999b). Evliyâ Çelebi Seyahâtnâmesi. C. III, (Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi. (2001a). Evliyâ Çelebi Seyahâtnâmesi. C. V, (Haz.Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İbrahim Sezgin). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi. (2002). Evliyâ Çelebi Seyahâtnâmesi. C. VI, (Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi. (2003). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi. C. VII, (Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gelibolulu, M. A. (2004). Künhü’l-Ahbar. (c: II. Fatih Sultan Mehmet Devri)(Haz: M. Hüdâi Şentürk), TTK, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gezder, N. (1998). Geleneksel sporlarımızdan atasporu – Cirit. Erzurum: Eser Ofset.
• Gülensoy, T. (2011). Barbar Türkler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Güven, Ö. (1999). Türklerde Spor Kültürü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Halıcı, F. (1993). Cirit. İstanbul: DİA.
• Hasan Beyzâde, A. P. (2004). Hasan Beyzâde Târîhi. C. III, (Haz. Şevket Nezihi Aykut). Ankara.
• Hezarfen, Hüseyin Efendi. (1998). Telhisü’l-Beyân Fî Kavânîn-i Âl-i Osmân. (Haz. Sevim İlgürel). Ankara.
• İlgürel, M. (1988). Abaza Paşa. İstanbul: DİA.
• İlgürel, M. (1989). Ahmed I. İstanbul: DİA.
• Kafesoğlu, İ. (2010). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kahraman, A. (1995). Osmanlı Devleti’nde Spor. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Karal, E. Z. (1942). Selim III’ün Hatt-ı Hümayunları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Katip Çelebi, (2016). Fezleke. (Haz. Zeynep Aycibin). İstanbul: Kültür Bakanlığı.
• Kolçak, Ö. (2012). Habsburg Elçisi Walter Leslie’nin Osmanlı Devlet Yapısına Dair Gözlemleri (1665). Tarih Dergisi, 54(1), 55-89.
• Küçük, C. (1988). Abdülaziz, İstanbul: DİA.
• Lamartine, A. (2008). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (Çev. Serhat Bayram), İstanbul: Kapı Yayınları.
• Mehmet Halife, (1976). Tarih-i Gılmani, (Haz. Kamil Su), İstanbul.
• Merçil, E. (2011). Müslüman Türk Devletleri Tarihi. Ankara: Bilge Kültür Sanat.
• Naima Mustafa Efendi, (1968). Naima Tarihi. (Çev. Zuhuri Danışman). İstanbul: Nigar Sahaf.
• Ögel, B. (1985). Türk kültür tarihine giriş. C. I-II-III-IV-V-VI-VII-VIII). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı
• Öngel, H. B. (2001). Türk kültür tarihinde spor. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öz, M. (2002). II. Viyana seferi’ne kadar XVII. yüzyıl Türkler. C. IX, (Ed. Kemal Çiçek, Salim Koca, Hasan Celal Güzel), Ankara.
• Özcan, A. (2003a). Mehmed IV. C. XXVIII. İstanbul: DİA.
• Özcan, A. (2003b). Mahmud I. C. XXVII. İstanbul: DİA.
• Özcan, A. (2006). Mustafa II. C. XXXI. İstanbul: DİA.
• Derin, F. Ç. (2008). Abdurrahman Abdi Paşa vekâyi'-nâmesi: Osmanlı tarihi (1648-1682) (Vol. 67). İstanbul: Çamlıca.
• Râşid Mehmed Efendi. (2013). Târîh-i Râşid ve Zeyli. C. II, (Haz. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur vd.) İstanbul: Klasik Kitaplar Yayınevi.
• Sümer, F. (1983). Türklerde Atçılık ve Binicilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Topçular Kâtibi Abdülkâdîr Efendi. (2003). Topçular Kâtibi Târîhi. (Haz. Ziya Yılmazer). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uslu, Y. B. (2011). Kanunî tek okla üç domuz vurmuştu. Atlas Tarih, 7(1), 36-37.
• Uyanık, M., Boran, M., ve Güven, O. (2017). Gelenekten geleceğe Türk okçuluğu hikayeleri. İzmir: Karesi Belediyesi Yayınları.
• Yıldırım, Y., İmamoğlu, O., ve Türkmen, M. (2002). Osmanlı devletinde sporun surnamelere yansıması. Güneyde Kültür Dergisi, 13(136), 1-12. Yıldız, D. (2002). Çağlarboyu Türklerde Spor. İstanbul: Telebasım Yayıncılık.
• Zinkeisen, J. W. (2011). Osmanlı imparatorluğu Tarihi. (Çev. Nilüfer Epçeli), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Zorba, H. A. (2014). Evliya Çelebi seyahatnâmesi’ne göre Osmanlı İmparatorluğu’nda spor. International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS), 2(5), 721-732.