AN ASSESSMENT ON RELATIONSHIP BETWEEN LOGIC, KALAM AND USUL AL-FIQH

Yıl 2015, Cilt: 13 Sayı: 2, 693 - 716, 15.07.2015

Ali Çetin

Öz

Logic particularly that of Aristotelian arose with the Greek tradition but it was developed by Muslim logicians from early times in the context of certain specific issues. al-Kindi al-Farabi, Ibn Sina, Ibn Rushd, Semerkandi, Katibi, Ghazali, Razi are some of the important logicians. Logic was not limited to the field of philosophy. Apart from the first period the "Mantiq” was one of the most important fields of science in Islamic world. Logic is the discipline of valid reasoning, inference and demonstration. With this structure logic and the study of logic was closely related to other fields of science. Fuqahâ benefited from the logic in the context of the inference, evidence and judgment. Mutekellimûn also benefited from the logic for inference, evidence and especially for the defense of faith. In this article the logic and structure of the Islamic sciences and relationships with each other are discussed in a general outlook.                                   

Anahtar Kelimeler

Logic; Kalam; Philosophy; Usul al-Fıqh; Islamic Sciences.

MANTIK, KELAM VE USUL-U FIKIH İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Aristotelesçi gelenekten beslenen Mantık özellikle Kindi, Farabi, İbn Sina, İbn Rüşd, Semerkandi, Katibi, Gazali ve Razi gibi düşünürlerce ele alınıp geliştirilmiştir. İlk dönem hariç mantık İslam dünyasının en önemli alanlardan biri olmuştur. Mantık felsefeyle sınırlı bir alan değildir ve ilk dönem hariç İslam dünyasında en önemli branşlardan biri haline gelmiştir. Mantık geçerli akıl yürütme, çıkarım ve kanıtlama konusunu ele alan bir disiplindir. Bu yapısıyla mantık ve mantık çalışmaları diğer disiplinlerle yakından ilişkilidir. Fakihler çıkarım, kanıt ve yargı konusunda mantıktan yararlanmışlardır. Kelamcılar da çıkarım, kanıt özellikle inançların savunusunda mantığa başvurmuşlardır. Bu noktada mantık İslam bilimleri için önemli bir araç konumuna gelmiştir. Bu makalede genel anlamda söz konusu gelişmeler, özellikle mantık ve İslami ilimlerin yapısı, karşılıklı etkileşimleri ele alınmıştır.                              

Anahtar Kelimeler

Mantık; Kelam; Felsefe; Usul-u Fıkıh; İslami İlimler.

Kaynakça

• Amidi, Seyfüddin, Munteha’s-Sul fi İlmi’l-Usul, Thk. Ahmed Ferid el-Mezidi, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
• ________ , Ebkaru’l-Efkar fi Usuli’d-Din, Neşr. A. El-Mezidi, Kahire, 2003.
• Bakıllani, Ebu Bekir, et-Takrib ve’l-İrşad es-Sagir) Ebu Züneyd, C.1., Müessesetü’r’Risale, Beyrut, 1998.
• _______ , Kitabu’t-Temhid,R. J. McCarthy, Beyrut, 1957.
• Bayrakdar, Mehmed, İslam Felsefesine Giriş, T.D.V. Ankara, 1998.
• Bochenski, I. M., Ancient Formal Logic, Amsterdam, 1951.
• Bedevi, Abdurrahman, Mezahibu’l-İslamiyyin, Daru’l-ilm Lilmelayin, Beyrut, 1997.
• Cürcani Seyyid Şerif Ali b. Muhammed, Şerhu’l-Mevakıf, Neşr. Mahmud Ömer ed-Dimyati, C. 1, Daru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut, 1998.
• _______ , Kitabu’t-Tarifat, Mektebetu Lübnan, Beyrut, 1985
• Cüveyni, Ebu’l meali, el-Burhan fi Usulu’l-Fıkh, Thk. Abdulazim ed-Dib, Daru’l-Ensar, Kahire.
• _______ ,eş-Şamil fi Usulu’d-Din, Thk. A. Sami Neşşar, Faysal Avn ve M.. Muhtar, Mektebetu İskenderiye, 1969.
• Çapak, İbrahim, Gazali’nin Mantık Anlayışı, Elis Yay., Ankara, 2011.
• Çetin, Ali, Mantıkta Diyalektik, AÜSBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2011, Ankara.
• Durusoy, Ali, ‚Gazali’de Mantık Biliminin Yeri ve Önemi‛, İslami Araştırmalar Dergisi, C.13, Sayı, 3-4, 2000.
• Ebu Kahf, Muhammed Abdulhamid, El-Usulu’l-Kelamiyye ve İlmi’Mantık inde’l-Müteahhirin, Daru’l-Hadara, 1999.
• el-Katibi, Ali B. Ömer, Risaletu’ş-Şemsiyye fi’l-Kavaidi’l-Mantıkiyye, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1302.
• el-Eşari, Ebu’l-Hasan, Makalatu’l İslamiyyin, Thk. Muhammed M. Abdulhamid, Kahire, 1950.
• el-Maturidi, Ebu Mansur, Kitabu’t-Tevhid, Çev. Bekir Topaloğlu, İsam Yay., Ankara, 2005.
• en-Neşşar, Ali Sami, Menahicu’l-Bahs İnde Müfekkri’l-İslam, Daru’l-Fikri’l- Arabi, 1948.
• es-Subki, Taceddin, Ref’u’l-Hacib an Muhtasar-ı İbni’l-Hacib, Thk. Ali M. Muavvid, Adil A. Abdulmevcud, C.1 Tarihsiz. eş-Şatıbi, Ebu İshak, el-Muvafakat fi Usulu’ş-Şer’iye, Tk. Abdullah ebu zeyd, Daru’l- Affan, C. 1, 1997. eş-Şehristani, Ebu’l-Feth, Nihayetu’l-İkdam, Neşrç. Ferid Ceyyum, Mektebetu’s-Sakafeti’d-Diniyye, Kahire, 2009.
• _______ , Milel ve Nihal, Çev. Mutafa Öz, Litera Yay., İstanbul, 2011.
• eş-Şirazi, Ebu İshak, el-Luma fi Usulu’l-Fıkıh, Thk. Muhyiddin Mistu, Yusuf Ali Bedevi, Beyrut, 1995.
• et-Tevhidi, Ebu Hyyan, el-Mukabesat, Thk. Hasan es-Sendubi, Daru Suadi’s- Sabah, ‘. Baskı, Kahire ve Kuveyt, 1992, s. 314.
• Farabi,Ebu Nasr el- Muhammed, İlimlerin Sayımı, Çev. Ahmet Arslan, Vadi Yay., Ankara, 1999.
• _______ , ‚Kitabu’t-Tavtie‛, el-Mantık İnde’l-Farabi içinde, Tahkik, Refik el- Acem, Beyrut, 1985.
• Ebu Hamid el-Gazali, Miyaru’l-Ulum, Thk. Muhyiddin Sabri el-Kürdi, H. 1346.
• ________ , Filozofların Tutarsızlığı, Çev. Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, Klasik Yay., İstanbul, 2005.
• _______ ,‚El-Munkız Mine’d-Dalal‛, Mecmuat-u Resail 7 İçinde, Haz. Ahmed Şemseddin, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1988
• Hasırcı, Nazım, İbn Teymiyye’nin Mantık Eleştirisi, Araştırma Yay., Ankara, 2010.
• İbn Haldun, Mukaddime, C.2 Haz. Süleyman Uludağ, Dergah Yay., İstanbul
• İbn Hazm, Ebu Muhammad, et-Takrib Lihaddi’l-Mantık, Thk. Ahmed Ferid el-Mezidi, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, Tarihsiz.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid, Felsefe-Din İlişkileri, Haz. Süleyman Uludağ, Dergah Yay., 2012.
• İbn Sina Ebu Ali, İşaretler ve Tenbihler, Çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit ve Ekrem Demirli, Litera Yay., İstanbul, 2005.
• ________ , Kitabu’n-Necat, Haz. Macid Fahri, Daru’l-Afakı’l-el- Cedide, Beyrut, 1982
• İbn Salah, Feteva ve Messeail-u İbn Salah, Thk. Abdulmuti Emin Kal’aci, C. 1., Beyrut, 1986.
• İbn Teymiyye, Takıyyuddin, er-Red ale’l-Mantıkiyyin, Abdulmamid el-Kıbti, Müessesetu’l-Arab, Beyrut, 2005.
• İhvanu’s-Safa, Resail-u İhvanu’s-Safa ve hullani’l-Vefa, Tashih Hayruddin ez- Zirikli, C.1, Mısır, 1928, s. 343 vd. İci Adudiddin Abdurrahman Umeyra, C.1, Beyrut, 1997. b. Ahmed ,
• Kitabu’l-Mevakıf, Thk.
• Kneale ve Kneale, The Development of Logic, Clarendon Press, Oxford, 1962.
• Locke, John, An Essay Concerning Human Understanding, 27. Baskı, R. Griffin and Co. Glasgow, 1836.
• Makdisi, George, Beşeri Bilimler, Çev. Tuncay Başoğlu, Klasik Yay., İstanbul, 2007.
• Medkur, İbrahim, İbn Sina’nın el-Medhal Eserinin Mukaddimesi, Vezaretu’l- Mearif, Kahire, 1952.
• Ross, W.D., Aristoteles, Çev. Ahmet Arslan, İ. Anar, Ö. Kavasoğlu, Z. Kurtoğlu, Kabalcı Yay., İstanbul, 2002.
• Smith, Robin, ‚Ancient Greek Philosophical Logic‛, A Companion to Philsophical Logic, Edit. Dale Jacoutte, Blackwell Publishing, Oxford, UK, 2002.
• Suyuti, Celaleddin, Savnu’l-Mantık ve’l-Kelam, C. 1., Thk. Sami en-Neşşar, Mısır, 1946.
• _______ , el-Kavlu’l-Meşrik fi Tahrimi’l-Mantık, Thk. Muhammed Seyyid Abdulvahhab, Daru’l-Hadis, Kahire, 2008.
• Taftazani Sadeddin, Şerhu’l-Makasıd, Thk. Abdurrahman Umeyre, C. 1, Alemu’l-Kutub, Beyrut, 1987.
• Tufi Necmeddin, Alemu’l-Cezel fi İlmi’l-Cedel, Thk. Wolfhart Heinrich, Daru’n-Neşr Franz Steiner, Umman, 1987.
• _______ , Şerh-u Muhtasari’r-Ravda, Thk. Abdulmuhsin et-Türki, Vezaretu’ş- Şuuni’l-İslamiyye ve’l-Evkaf ve’d-Dave ve’l-İrşad, Riyad, 1998.
• ez-Zerkeşi, Bedreddin, el-Bahru’l-Muhit fi Usulu’l-Fıkh, Neş. Abdullah el-Ani, Vezaretu’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslamiyye bi’l-Kuveyt, 1992.