Qāḍī Abd Al-Jābbār's Theory on Knowing Allah (Ma‘Rifatullah)

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 1, 153 - 184, 30.06.2019

Mehmet Şaşa

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.550122

Cited By: 3

Öz

In this study, Qāḍī Abd al-Jābbār’s views on knowing Allah (ma‘rifatullah) and following issues have been analysed. In this context, either the divine message has reached to a person or not, it is examined whether ma‘rifatullah is obligatory (wajib) upon him. Subsequently, it is discussed whether this obligation is ensured by reasoning (‘aql) or revelation (naql). Furthermore, while keeping in mind the role of intellect (nazar) and argumentation (istidlāl), we have established and evaluated religious state and source of nazar and istidlāl. Also, we discussed to what extend God can be the subject of knowledge and from which aspects He can be known. Besides, we discussed whether ma‘rifatullah is an obligation and if not what its justification is. In addition, we examined whether imitative knowledge (taqlīd) is possible in the case of ma‘rifatullah or not and whether it’s sufficient to know God just by taqlīd without the reasoning at all. Finally, Qāḍī Abd al-Jābbār’s opinions on the religious situation of people to whom the divine revelation did not reach at all and so they lack of knowledge on God.

Anahtar Kelimeler

Qāḍī Abd al-Jabbār, Ma‘rifatullah, Reasoning (aql), Intellect (nazar), Argumentation (istidlal)

Kâdî Abdülcebbâr’ın Marifetullah Teorisi

Öz

Bu çalışmada Kadı Abdulcebbar’ın görüşlerinden hareketle marifetullah ve bu konuya taalluk eden diğer meseleler incelenmiş ve ortaya konulmuştur. Bu bağlamda kendisine ilahî mesaj ulaşsın ya da ulaşmasın kişiye Allah’ı bilmenin vâcip olup olmadığı incelenmiştir. Aynı zamanda marifetullah, vâcip ise bu vücûbiyetin akıl ile mi yoksa nakil ile mi sabit olduğu konusu ele alınmıştır. Ayrıca Allah’ı bilmede nazar ve istidlalin rolü gözetilerek, marifetullah meselesinde nazar ve istidlalin dinî hükmü ve kaynağı tespit edilmiş ve değerlendirilmiştir. Bunların yanı sıra Allah’ın hangi yönlerden bilgiye konu olamayacağı, hangi cihetlerden bilinebileceği üzerinde durulmuştur. Aynı şekilde marifetullahın zorunlu bilgi olup olmadığı, değilse bunun gerekçelerinin neler olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıca marifetullah konusunda taklidin bilgi kaynağı olup olmayacağı, her hangi bir açıdan akıl yürütmeksizin sadece taklidî bir bilgiyle Allah’ı bilmenin yeterli olup olmadığı incelenmiştir. Son olarak Kadı Abdulcebbar’ın, kendilerine ilahî davet ulaşmayıp Allah’ı bilmeyen kişilerin ahiretteki durumunun ne olacağına yönelik görüşleri belirtilmiştir. Kadı Abdulcebbar’ın bu meselelerdeki yaklaşımı ortaya konulmakla beraber bu meselelerle ilgili bir takım analizler ve değerlendirmeler de yapılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Kâdî Abdülcebbâr, Marifetullah, Akıl, Nazar, İstidlâl

Kaynakça

• Aliyyu’l-Kârî, Ali b. Sultan Muhammed. Minehu’r-ravdi’l-Ezher fî Şerhu’l-Fıkhi’l-Ekber. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1419/1998.Altıntaş, Ramazan. İslâm Düşüncesinde İşlevsel Akıl. İstanbul: 2003.Âmidî, Ali b. Muhammed Seyfuddin. Ebkâru’l-efkâr fî usûlu’d-dîn. 2. Baskı. Kâhire: Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2004.Âmidî, Ali b. Muhammed Seyfuddin. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Suud-i Arabîstan: Dâru’s-Samii, 2003.Ardoğan, Recep. “Mutezile’ye Göre Allah’a İman Konusunda Aklın Gücü ve Sorumluluğu”. Marife Dergisi (Mu’tezile Sayısı). sy: 3, Konya: 2004. 293-314.Ay, Mahmut. “Kelam’da Akıl-İman İlişkisi: Temel Teolojik Yaklaşımlar”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 52 (1), 49-68.Nebuhâ, Hızır Muhammed. Tefsîru Abdilcebbar el-Mu’tezilî (Mevsûatu Tefâsîri’l-Mu’tezile içinde). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2009.Bağçeci, Muhittin, Allah’ı Bilmek, Etüt Ofset yay., Kayseri trs..Bağdadî, Ebû Mansûr Abdilkâhir b. Tâhir et-Temimî. el-Fark beyne’l-fırak, nşr. M. M. Abdülhamid. Beyrut: 1416/1995.Bağdadî, Ebû Mansûr Abdilkâhir b. Tâhir et-Temimî. Usûlu’d-Dîn, İstanbul: 1346/1928.Bakıllânî, el-Kadı Ebû Bekr b. Tayyib. el-İnsâf fîmâ yecibu i’tikâdihi velâ yecûzu’l-cehlu bihî. thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. 2. Baskı. Kâhire: 1421/2000.Bardakçı, Sefa. “Kadı Abdülcebbâr’da Allah Teâlâ’yı Bilme ve Taklidî İman”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 3:11,103-114.Basrî, Ebû Hüseyn Muhammed b. Ali b. Tayyib. Kitâbu’l-Mu’temed fî Usûli’l-Fıkh, thk. Muhammed Hamîdullah, Dımeşk: 1385/1965.Beyâzîzâde, Ahmed Efendi. İşârâtu’l-merâm min ibârâti’l-İmam Ebî Hanife en-Nu’man fî Usûli’d-Dîn. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1428/2007.Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı. Çev.: Burhan Köroğlu-Hasan Hacak-Ekrem Demirli. 2. Baskı. İstanbul: Kitapevi yay., 2000.Carullah, Zuhdi Hasan. el-Mu’tezile. 4. Baskı, Beyrut: 1410/1990.Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. Şerhu’l-Mevâkıf. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1998. Cüveynî, İmamu’l-Harameyn Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn. thk. Ali Sâmi el-Yenşâr-Faysal Bedîr –Seyyid Muhammed Muhtâr. İskenderiyye: Dâru’l-Meârif, 1969.Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. Akîdetu’n-nizâmiyye fî erkâni’l-İslâmiyye. thk. M. Zâhid el-Kevserî. Kâhire: 1412/1992.Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. Kitâbu’l-irşâd ilâ kavâidi’l-edilleti fî usûli’l-i’tikâd. thk. Muhammed Yûsuf Mûsâ-Ali Abdulmun’îm Abdulhamîd. Mısır: Mektebetu’l-Hancı, 1329/1950.Çoşkun, İbrahim. “Nazarî Akıl ile Allah’ın Bilinmesi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Diyarbakır: 2004, 6 (1), 1-19.Dehlevî, Ahmet b. Abdurrahman Veliyyullah Hüccetullahi’l-Bâliğa. thk. Seyyid Sâbık. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1426/2000.Devvanî, Celâluddin Muhammed b. Es’ad es-Sadîk. Şerhu’l-Akâidi’l-Adâdiyye. y.y.: ts..Ebû Udbe, el-Hasan b. Abdulmuhsin. er-Ravdatu’l-behiyye fîmâ beyne’l-Eşâira ve’l-Mâturîdîyye. Haydarâbâd: 1322.Eş’arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfu’l-musallîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. Beyrut: 1411/1990.Gazalî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn, y.y.: Dâru’ş-Şa’b, ts..Gazalî, Hüccetu’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Kıstâsu’l-mustekîm (Mecmûatu Resâili’l-İmâm Gazzâlî içerisinde). thk. İbrahim Âmin Muhammed. Kâhire: el-Mertebetu’t-Tevfikiyye, ts..Gazalî, Hüccetu’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-İktisâd fî’l-i’tikâd. Dımeşk: Dâru’l-Hikme, 1415/1994.Harpûtî, Abdüllatîf. Tenkîhu’l-kelâm fî akâidi Ehli’l-İslâm, İstanbul: Necmu İstikbal Matbaası, 1327.Hilmi, Mustafa. Marifetullah ve tarîku’l-vusûli ileyhi inde İbni Teymiye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.Hudarî, Muhammed. Usûlü’l-Fıkh. 6. Baskı. Beyrut: 1389/1969.Işık, Kemal. Mutezilenin Doğuşu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yay.. Ankara: 1967.İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed. el-Mücerred fî makâlâtı Ebî Hasan el-Eş’arî. thk. Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih. Kâhire: Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2005.İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebîbekr b. Eyyûb. Şifâu’l-alîl fî mesâili’l-kazâ’ ve’l-kader ve’l-hikme ve’t-ta’lîl. nşr. M. Bedruddin. Mısır: 1323.İbn Murtaza, Ahmed b. Yahya. Tabakâtu’l-Mu’tezile. nşr. Diwald Wilzer. Beyrut: 1961.İbn Teymiye, Ebû Abbas Takiyuddin Ahmed b. Abdulhalîm b. Abdisselâm. Der’u teârudi’l-akli ve’n-nakli, thk. Muhammed Reşâd Sâlim. 2. Baskı. y.y.: 1411/1991.İsferâinî, Ebu’l-Muzaffer. et-Tabsîr fi’d-dîn ve temyizi firaki’n-nâciyeti ani’l-firaki’l-hâlikîn. thk. Kemal Yûsuf Hût. Beyût: 1403/1983.İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlmi Kelam. Haz. Sabri Hizmetli. Ankara: Umran yay., 1981.Kadı Abdulcabbar, Ebû Hasan b. Ahmed. el-Muhtasar fî usûli’d-dîn. (Resâilu’l-Adl ve’t-Tevhid içinde). thk. Muhammed Ammara. Kâhire: 1971.Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. el-Mecmu’ fi’l-muhît bi’t-teklîf. thk. Seyyid Azmî. Tahriç: A. Fuad Ezherî. Kahire: ts..Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. İbrahîm Medkûr-Taha Hüseyin. y.y.: ts..Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. Şerhu’l-usûli’l-hamse. thk. Abdulkerîm Osmân. 3. Baskı. Kâhire: 1416/1996.Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. Şerhu’l-usûli’l-hamse. Çev.: İlyas Çelebi. İstanbul: 2013.Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. Tenzîhu’l-Kur’ân ani’l-metâin. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. Usûlu’l-hamse. thk. Faysal Bedir Avn. Kuveyt: 1998.Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan b. Ahmed. Fazlu’l-i’tizâl ve tabakâtu’l-Mu’tezile. nşr. Fuad Seyyid. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye, 1986.Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vilâtu Ehli’s-Sünne (Te’vilâtu’l-Kur’an). thk. Mucdî Bâsellum. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. İtikadâtu fırakı’l-müslimîn ve’l-müşrikîn, Kâhire: el-Mektebetu’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1938.Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. el-Muhassal. 1. Baskı. y.y.: ts..Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Mefâtihu’l-Ğayb. y.y.: Dâru’l-Fikr,1401/1981.Salimî, Ebu’ş-Şekûr Muhammed b. Abdu’s-Saîd b. Şuayb el-Kebşî. et-Temhîd. y.y.: ts..Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim b. Ebî Bekr Ahmed. Nihâyetu’l-ikdâm fî ilmi’l-Kelâm. Kâhire: Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 1430/2009.Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim b. Ebî Bekr Ahmed. el-Milel ve’n-nihal, Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414/1993.Taftazanî, Sa’duddîn Mes’ûd b. Ömer b. Abdillah. Şerhu’l-Mekâsıd. thk. Abdurrahman Umeyra. III. Baskı. Beyrut: Dâru Âlemi’l-Kutub,1419/1998.Zemahşerî, Muhammed b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşaf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîli fî vucûhi’t-te’vîl. Beyrut: Daru’I-Kütübi’I-İlmiyye, 2003.