VENN ŞEMALARIYLA KATEGORİK KIYASLARIN VAROLUŞSAL KİPLERİNİN GEÇERLİLİĞİNİN DENETLENMESİNDE KURAL ÖNERİLERİ

Yıl 2018, Sayı: 40, 288 - 317, 20.12.2018

Caner Çiçekdağı

https://doi.org/10.17498/kdeniz.442799

Cited By: 1

Öz

Formel mantık
alanında Venn şemalarıyla kıyasların geçerlilik denetlemelerinde bazı güçlükler
doğmaktadır. Venn şemalarıyla güçlü geçerli kıyasların anlaşılması ve
belirlenmesi gayet kolayken, zayıf geçerli olduğu durumlar ile geçersiz olduğu
durumlar arasındaki fark hemen anlaşılmamaktadır. Kategorik bir kıyasın zayıf
geçerli olarak kurulması, Aristoteles tarafından doğru kabul edilmesine rağmen
Boole tarafından “varoluşsal hata” (existential
fallacy) olarak adlandırılır. Çünkü “altık kipli” olarak da
adlandırabileceğimiz bu tür kıyaslar iki tümelden tikel bir sonuç çıkararak,
aslında varoluşsal yükü olmayan tümel önermelerden varoluşsal yükü olan tikel
bir önerme çıkarmış ve varoluşsal bir varsayımda bulunmuştur. Elbette bu konu
başka bir çalışmanın ilgi alanını oluşturacaktır, çünkü bu çalışmada daha
baştan böylesine varoluşsal varsayımlı kıyasların geçerli olduğu kabul edilmiş
ve Venn şemalarıyla denetlerken geçerliliğine ilişkin kuralların varlığı
araştırılmıştır. Oldukça teknik sayılabilecek bu çalışma aracılığıyla alana
ilgi duyan akademisyen ve eğitimcilere yol göstermek de amaçlanmıştır. Temel
problem zayıf veya varoluşsal kipte olan kıyasların geçerliliğine ilişkin
kapsayıcı kuralları bulmaktır ve bu tür kıyasların geçersiz olan kipleri de
Venn şemaları yoluyla incelenmiştir. Özellikle dördüncü şekil varoluşsal kipte
olan kıyaslar fazlasıyla sorunlar içermekte ve bu çalışmanın odak noktasını
oluşturmaktadır. İzlenen temel yöntem Venn şemalarıyla denetim ve sonuçlarını
yorumlamak şeklindedir. Giriş sayılabilecek bazı bilgilerle mantığa uzak
okuyucunun da konuyu ve problemi rahat bir şekilde anlamasını sağlamak
amaçlanmıştır. Daha sonra problemin sergilenmesi için kategorik kıyasın dört
şekline ait otuz iki varoluşsal kipi Venn şemaları ile analize tabi
tutulmuştur. Sıkıntının asıl yaşandığı alan, bu tür zayıf geçerli kıyaslar ile
geçersiz kıyasların birbirinden nasıl ayırt edileceği olduğundan, yapılan
incelemede özellikle bu durumu çözebilecek kural önerileri açığa çıkarılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Venn şeması, zayıf geçerlilik, tikel sonuç, varoluşsal kip, dördüncü şekil

Kaynakça

• BOOLE, G. (1948), The Mathematical Analysis of Logic, Philosophical Library, New York.KNEALE, W. and KNEALE, M. (1988), The Development of Logic, Clarendon Press, Oxford.ÖNER, N. (1986), Klasik Mantık, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.