Abdülkâdir Geylânî ve İbnü'l-Arabî'ye Nispet Edilen Bir Metin: Gavsiyye Risâlesi Üzerine Bir Literatür Değerlendirmesi

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 19 - 39, 15.05.2017

M. Nedim Tan

Öz

Gavsiyye, tasavvuf tarihinde Abdülkādir Geylânî ve Muhyiddin İbnü’l-Arabî’ye atfen tanınmış küçük bir risâledir. Tasavvuf kavramlarını insân-ı kâmil fikri çerçevesinde işleyişi dolayısıyla dikkat çeken Gavsiyye, XIV. yüzyıldan itibâren tercüme ve şerh konusu edilmiş, özellikle Hindistan ve Osmanlı kültür coğrafyalarında yaygınlık kazanmıştır. Nazarî bir sistematiğin işlenmediği, daha çok tarikat merkezli duyarlılıkların yansıdığı bu metinler kavramsal açıdan çok yönlü bir içerik sunarlar. Diğer taraftan Gavsiyye’nin Abdülkādir Geylânî’ye atfedilmesine dönük farklı kabullere erken dönemlerden itibâren rastlanılmaktadır. Bu itirazlar, genel olarak şathiye kavramına yüklenen anlamla ilgili gözükmekte olup XIX. yüzyıl sonunda çeşitli polemiklerin doğmasına sebep olmuştur. Bu makalede Gavsiyye’ye ilişkin görüşlere değinilmiş, Osmanlı ve Hint kültür coğrafyalarında yazılan Farsça ve Türkçe şerhler hakkında literatür bilgisi verilmiş, eser etrafında ortaya çıkan akademik görüşler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gavsiyye, Abdülkadir Geylani, Muhyiddin ibnü'l-Arabi, Şerh, Tasavvuf Tarihi Literatürü

Kaynakça

• Akkuş, Mehmet, Abdullah Salâhaddîn-i Uşşâkî’nin Hayatı ve Eserleri, Ankara: MEB, 1998.
• Bebek, Adil, “İbn Azzûz”, DİA, XIX, s. 342-343.
• Belhî, Ahmed Muhtar, İlhâmât-ı Kādiriyye Tercüme ve Şerhi (haz. Mustafa Okurkan), Sivas: Esform Ofset, 2010.
• Birinci, Ali, “Osmanlı Devletinde Matbuat ve Neşriyat Yasakları Tarihine Medhal”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 7, 2006, s. 291-349.
• Bosnevî, Abdullah, Tecelliyâtü arâisi’n-nusûs fî minassâti hikemi’l-Fusûs I-II, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1290/187.
• Bursalı Mehmed Tâhir, İbn Arabî Hazretleri (haz. Tahir Galip Seratlı), Konya: Kardelen, 2011.
• Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri I-III, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Bursalı Mehmed Tâhir, Terceme-i Hâl ve Fezâil-i Şeyhü’l-Ekber Muhyiddîn-i Arabî (nşr. Tüccarzâde İbrâhim Hilmi), İstanbul: Kütübhâne-i İslâm ve Askerî, 1316.
• Ceyhan, Semih, “Salâhî Efendi”, DİA, XXXVI, s. 17-19.
• Çakır, Adalet, Mehmed Rif ’at Efendi’nin Nefhatü’r-riyâzi’l-âliye’sinde Abdülkādir-i Geylânî ve Kādirîlik I-II, İstanbul: İSAM, 2012.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa, İbn Arabî’de Ma’rifetin İfadesi, İstanbul: İnsan, 2007.
• Ertuğrul, İsmail Fennî, Vahdet-i Vücûd ve İbn-i Arabî (haz. Mustafa Kara), İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Ertuğrul, İsmail Fennî, Vahdet-i Vücûd ve Muhyiddîn Arabî, İstanbul: Orhâniye Matbaası, 1928.
• Geylânî, Abdülkādir, İbnü’l-Arabî‒Ali b. Vefâ, Hakk’ın Nuruna Mirac (haz. Muhammed Bedirhan), İstanbul: Hayy, 2011.
• Geylânî,Abdülkādir, Risâleler (haz. Dilaver Gürer), İstanbul: İnsan, 2013.
• Gîsûdırâz, Muhammed Hüseyin, Cevâhiru’l-uşşâk (haz. Nezir Muhammed Han), Hayrâbâd: Ahd-ı Âferîn, 1943.
• Gîsûdırâz, Muhammed Hüseyin, Cevâhiru’l-uşşâk (trc. Ahmed Hüseyin), Lahor: Progressive Books, 2000.
• Gürer, Dilaver, Abdülkādir Geylânî Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
• Hasan Geylânî, “Risâle-i Gavsiyye” (tahk. Necip Mâil Herevî), Resâilü İbn Arabî, Tahran: İntişârât-ı Mevlâ, 1988, s. 23-46.
• İbn Azzûz, Muhammed Mekkî, “es-Seyfü’r-rabbânî fî unuki’l-mu’teriz ale’l-gavsi’l-Geylânî”, Sırru’l-esrâr ve Mazharu’l-envâr (tahk. Ahmed Ferid el-Mezîdî), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007, s. 401-504.
• İmâm Rabbânî, Mektûbât-ı Rabbânî Tercümesi I-III (çev. T. Hakan Alp vd.), İstanbul: Yasin yay., 2010.
• Karamânî,Ali b. Muhammed,el-Hakku’z-zâhir fî şerhi hâli’ş-şeyh Abdilkādir, yy., ty.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zünûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn I-II (haz. Şerefettin Yaltkaya, Rıfat Bilge), İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
• Konuk, Ahmed Avni, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi I-IV (haz. Selçuk Eraydın-Mustafa Tahralı), İstanbul: MÜİFAV, 2005.
• Makdisi, George, İslâm’ın Klasik Çağında Din, Hukuk, Eğitim (çev. H. Tuncay Başoğlu), İstanbul: Klasik, 2007.
• Mâlih, Muhammed Riyâz, eş-Şeyhü’l-Ekber Muhyiddîn İbnü’l-Arabî, Abu Dhabi: el-Mecmaü’s-Sekāfî, 2007.
• Mâlih, Muhammed Riyâz,Fihrisü Mahtûtâti Dâri’l-Kütübi’z-ZâhiriyyeI-III, Dımaşk: 1978.
• Mâlmîr, Muhammed İbrahim, “Nakd-i Nüshahâ-yı Hattî vü Çâbî-yi Risâle-i Gavsiyye”, Mecelle-i Dânişkede-i Edebiyât ve Ulûm-i İnsânî, Tahran: 1387 hş., sayı: 186, s. 141-159.
• Mâlmîr, Muhammed İbrahim, Muhsin Cihangirî, “er-Risâletü’l-Gavsiyye ez Muhyiddîn Abdülkādir Geylânî yâ Muhyiddîn b. Arabî est?”, Mecelle-i Danişkede-i Edebiyât ve Ulûm-i İnsânî, Tahran, 1381hş., sayı: 162-163, s. 314-330.
• Muhammed Nûr el-Arabî, Muhyiddin İbn Arabî’nin Gavsiyye Risâlesi Şerhi (haz. Mahmut Kanık), İstanbul: İz, 2009.
• Münzevî, Ahmed, Fihrist-i Müşterek Nüshahâ-yı Hattî-yi Fârisî-yi Pakistan III, Lahor, 1984.
• Necip Mâil Herevî, “Mukaddime-i Musahhih”, Resâilü İbn Arabî, Tahran: İntişârât-ı Mevlâ, 1988, s. XLIII.
• Nevşâhî Ârif, Rızâullah Şah, Kitabşinâsî-i Âsâr-ı Fârisî-yi Çâp-şode der Şibh-i Kārre: (Hind, Pakistan, Bangladeş), Tahran: Mîrâs-ı Mektûb, 2012.
• Nizâmî, K. A., “Gavsiyye”, DİA, XIII, s. 404.
• Nizami, K. A., “Gîsûdırâz”, DİA, XIV, s. 94-95.
• Özgüç, Süleyman, Cabbârzâde Muhammed Ârif Bey ve “Atiyye-i Sübhâniyye” İsimli Eseri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, 2013).
• Sem’ânî, Abdülkerîm b. Muhammed, el-EnsâbII (thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî vd.), Haydarâbad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1962.
• Şüttârî, Sirâceddin Abdullah Behlûl Sevânihu’s-sûfiyye Şerh-i Risâle-i Gavsiyye, Müze ve Kitâbhâne-i Meclis-i Şûrâ-yı İslâmî, nr. 10685, vr. 1b-26a.
• Tahralı, Mustafa, “Ahmed er-Rifâî”, DİA, II, s. 127-130.
• Tâlibî,Abdulhay b. Fahreddin,İ’lâm bi-men fî târîhi’l-Hind mine’l-a’lâm el-müsemmâ bi-Nüzheti’l-havâtır ve behceti’l-mesâmi’ ve’n-nevâzırI-VIII, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.
• Tosun, Necdet, Türkistan Dervişlerinden Yadigar, İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Tosun, Necdet, İmâm-ı Rabbânî Ahmed Sirhindî Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Görüşleri, İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Uludağ, Süleyman, “Abdülkādir-i Geylânî”, DİA, I, s. 234-239.
• Uludağ, Süleyman, “Hitap”, DİA, XVIII, s. 163.
• Uludağ, Süleyman, “Niyâz”, DİA, XXXIII, 165-166.
• Vâsıtî,Ebu’l-Ferec, Tiryâku’l-muhibbîn fî tabakāti hırkati’l-meşâyihi’l-ârifîn, Kahire: Matbaatü’l-Behiyye, 1305/1887.
• Velî Mülûk Şah, Risâle-i Gavsiyye Tercemesi, İBB Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları Blm, nr. 487, vr. 11a-69b.
• Velî Mülûk Şah, Risâle-i Gavsiyye, Süleymâniye Kütüphanesi, H. Hüsnü Paşa Blm, nr. 775, vr. 1b-81a.
• Yahyâ, Osman, Histoire et Classification de l’oeuvre d’Ibn Arabî I-II, Damas 1964.
• Zeydan, Yusuf, Abdülkādir Geylânî Divanı (haz. Mustafa Utku), Bursa: Sır, 2005.