Dini Tipoloji Bağlamında Anadolu Aleviliği

Yıl 2016, Sayı: 28, 1 - 33, 08.12.2016

Hüsnü Ezber Bodur

Öz

Özet

Sosyal
bilimsel araştırmalarda terminoloji ve tipoloji birer anahtar araçlar olarak
kullanılır. Bu araştırmada bir yandan ortodoks ve heterodoks/heretik
kavramsallaştırması diğer yandan da kilise-sekt tipolojisi çerçevesinde Anadolu
Aleviliğinin sistemsel analizi yapılmıştır. Araştırmanın temel varsayımını
farklı dini-kültürel bağlamlarda üretilen kavramsal tanımlamaların başka
tarihi-toplumsal bağlamlardaki dini hayatı doğru açıklayıp açıklayamayacağı
sorusu oluşturmaktadır. Araştırma, Alevilik konusu ile ilgili yapılan
çalışmalardan, bilhassa Batılı yazılı kaynaklardan yani ikincil literatürden ve
Alevilik Çalıştayları Nihai Raporu’ndan elde edilen verilere dayanarak
yürütülmüştür.

Araştırmada
sosyolojik teori ve din kapsamında, dini çatışma perspektifinden
yararlanılmıştır. Buna göre, sosyo-kültürel ve siyasal temelli çatışmaların
nasıl da dini-ideolojik söylemlerle ifade edilmeye çalışıldığı noktası üzerine
odaklanılmıştır. Şüphesiz burada, ülkemizde İslam mezhepleri Tarihi alanında
saygın akademisyenlerin tahlilleri göz ardı edilmemiş, ancak konuya dini
boyuttan ziyade sosyolojik perspektiften bakılmaya çalışılmıştır.  Anadolu Aleviliğinin modern Türkiye’nin dini
hayatındaki görünümü, din ve sekülerlik ilişkilerine referansla, tarihsel
toplumsal bağlamındaki gelişim seyrine göre biçimlenmiştir. Batı’da Hıristiyan
kültürü çerçevesinde oluşturulan kilise ya da kilise benzeri dini organizasyon
tipinin temel karakteristiklerine atıfta bulunarak yapılacak Alevi
çözümlemesinin doğru sonuçlara ulaşamama ihtimali vardır. Bu bakımdan 80’li
yılların sonuna doğru, bilhassa Almanya’da faaliyet gösteren Alevi dernekleri
tarafından dini vurgulu bir Alevi anlayışının, İslam dışı yeni bir din formu ya
da yapılanmasına yol açma potansiyelinin gözden uzak tutulmaması gereğine
dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, ortodokstuk, heterodoksluk, heretiklik

Kaynakça

• Alevi Çalıştayları (2010), Nihai Rapor, T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara.
• Alevi Açılımında Çözüme Odaklanmak Raporu (2016), Liberal Düşünce Topluluğu, Ankara.
• Bayram, F. (2008), “A Sufi Saint as City Founder: An Analysis of Makalat-ı Seyyid Harun”, TURCICA, 40.
• Berber, Ş. (2013), “Transformation of Oral Culture: Modernization and Alevism”, International Journal of Academic, Vol. 5, No. 5, 451-455, DOI: 10.7813/2075-4124,2013/5-5/B.70.
• Dressler, M. (2005), “Inventing Orthodoxy: Competing Claims for Authority and Legitimacy in the Ottoman-Safavid Conflict”, Legitimizing the Order: The Ottoman Rhetoric of State Power, Editörler: Hakan Karateke ve Marius REinkovski, Brill Academic Publishers, Leiden/Boston.
• Dressler, M. (2008), “Religio-Secular Metaphorphoses: The Re-Making of Turkish Alevism”, Journal of the American Aca-demy of Religion, Vol. 76, No. 2, s. 280-311.
• Ferrari, S. (2003), The Legal Dimension, Muslims in the Enlarged Europe, Religion and Society, (ed. Marechal, Brigitte), Lei-den: Brill Academic Publishers.
• Henderson, J.B. (1998), The Construction of Orthodoxy and He-resy: Neo-Confucian, Islamic, Jewish, and Early Christian Patterns, State Unv. Of New York, Albany, USA.
• İpek, Y.(2014). Şia’dan Kızılbaşlığa Türklerde Alevilik, İstanbul:Ekim.
• James, M. D. (2015), “Kadizadeli Ottoman Scholarship, Muham-mad İbn Abdal-Wahhab, And the Rise of the Samdi State”, Journal of Islamic Studies, 26 (3), s. 265-288.
• Karaman, F. (2015). “Alevi(lik), Dini Kavramlar Sözlüğü, Yay. Haz. İ. Karagöz, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Karolewski, J. (2008), “What is Heterodox About Alevism? The Development of Anti-Alevi Discrimination and Resent-ment”, Die Welt des Islam, 48.
• Kaya, A. (2015), “The Alevi-Bektashi Order in Turkey: Synreti-cism Transcending National Borders”, Southeast European and Black Sea Studies, http://dx.doi.org/10.1080/14683857, Erişim: 28.03.2016.
• Mardin, Ş. (2011), “Turkey: Islam and Westernization”, Religion and Societies: Asia and the Middle East, Ed: Carla Caldarola, Munchen, DEU: Walter de Gruyter, s. 173-198.
• Ocak, A.Y. (1998), Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15.-16.yüzyıllar), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Özyürek, E. (2009), “The Light of the Alevi Fire was Lit in Ger-many and then Spread to Turkey: A Transnational Debate on the Boundaries of Islam”, Turkish Studies, Vol. 10, No.2, 233-253.
• Pınar, C. (2013), “Religion-State Relations in Turkey since the AKP: A Changing Landscape? Evidence from Parliamentary Debates on the Alevi Matter”, Journal of Muslim Minority Af-fairs, Vol. 33, No. 4, ss. 507-520.
• Roberts, K. A. (1990), Religion in Sosyological Perpective, Wandsworth Publishing, California.
• Saleh, F. (2001), Modern Trends in Islamic Theological Discourse in 20th entury Indonesia: A Critical Survey, Brill Academic Publishers.
• Sheila Mc Donough (2005), “Orthodoxy and Heterodoxy”, Encylo-pedia of Religion, Cilt 10, Mc Millan, Detroit USA. Soner, B. A. – Toktaş, Ş. (2011), “Alevis and Alevism in the Chan-ging Context of Turkish Politics: The Justice and Develop-ment Party’s Alevi Opening”, Turkish Studies, Vol. 12, No. 3, 419-434.
• Şahin, Ş. (2005), “The Rise of Alevism as a Public Religion”, Cur-rent Sociology, Vol. 53, No. 3, 465-485.
• Taş, H. (2015), “Can the Alevis Speak? The Politics of Representa-tion in Early Writings on Alevism”, Islam and Christian-Muslim Relations,Vol.26,No3,325-338, http://dx.doi.org/10.1080/09596410.2015.1045177.
• Ulusoy, K. (2013), “The ‘Europeanization’ of the Religious Cleava-ge in Turkey: The Case of the Alevis”, Mediterranean Poli-tics, Vol. 18, No. 2, 294-310, http://dx.doi.org/10.1080/13629395.2013.799346
• Zıa-ud-din, M. (2009), “Genesis of the Safawid Empire of Persia”, Journal of Pakistan Historical Society, Vol. 57, No. 1.