Âl-i İmrân Sûresi 110. Âyetinin Hakikat Mecaz İkilemi Bağlamında Tahlili ve Otantik Anlamının Türkçe Meallere Yansıması Üzerine Eleştirel Bir Yaklaşım -I-

Yıl 2019, Sayı: 33, 127 - 168, 30.06.2019

Ahmet Sait Sıcak Necmettin Çalışkan

https://doi.org/10.35209/ksuifd.557082

Cited By: 1

Öz

Bir dilden başka bir dile tercüme yapılırken sadece
metin üzerinden yapılan lafzî (harfî) veya manevî (tefsîrî) tercümelerin,
birçok çeviri problemini beraberinde getirdiği ve yazarın maksadını tamamen yansıtmadığı
bilinen bir hakikattir. Bu çeviri probleminin ilâhî mesajlarla dolu ve her bir lafzı
yoğun manalar içeren Kur’ân gibi vahiy ürünü edebî bir metinde yaşanması,
problemin üzerinde titizlikle durmayı gerekli kılmaktadır. Bu makale ülkemizde
Türkçeye çevrilen Kur’ân tercüme ve meallerinin otantik manayı yansıtıp yansıtmadığı
hususunu Âl-i İmrân sûresinin 110. âyetinin birinci bölümünü teşkil eden “كُنْتُمْ خَيْرَ اُمَّةٍ اُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ” ifadesi
üzerinden tespit etmeyi amaçlamaktadır. Bu çalışma ile meallerde ilmî ölçütlere
sadakat ilkesi ve tefsir-meal tekniği açısından Kur'ânî anlamlara nasıl
yaklaşıldığının ve bu tekniğin geliştirilmesi için nelere dikkat edilmesi
gerektiğinin gösterilmesi de hedeflenmektedir. Yapılan araştırma neticesinde;
birçok doğru manayı aktarmalarına, âyetin tefsirine dair önemli nükteler
yakalamalarına ve çeviri açısından güzel örnekler teşkil etmelerine rağmen mevcut
Türkçe meallerin, araştırma konusu edilen âyetin ilgili bölümündeki otantik
manayı tam olarak yansıtamadığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Âl-i İmrân 110, Hayırlı Ümmet, İhrac, Meal, Otantik Anlam, Hakikat, Mecaz

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedü’l-imâm Ahmed b. Hanbel. Nşr. Şuayb el-Arnaut. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1421/2001.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Herevî. Mirkâtu'l-mefâtîh şerh mişkâti'l-mesâbîh. Beyrut: Dâru'l-fikr, 2002.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmud. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’s-seb’i’l- mesânî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, h. 1415.
• Atik, Aydın. “Kâne Fiilinin Kur’an’daki Anlamı ve Kullanım Biçimleri”. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 10/31 (2010): 45-72.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. Huseyn el-Ğaytâbî el-Hanefî Bedruddîn. Umdetu'l-kârî şerhu sahîhi'l-Buhârî. Beyrut: Dâru ihyâi't-turâsi'l-Arabî, ts.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ, 3. Baskı, Beyrut: Dâru'l-kutubi'l-ilmiyye, 2003.
• Bozkurt, Nebi. “Tarihi Değiştiren Yolculuk”. Hicret. Ed. Muhammed Bedirhan. 131-135. İstanbul: TÜRKKAD, 2015.
• Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu's-sahîh. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. B.y. Dâru tavgi'n-necât, 1422/2002.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmü'l-Kur'âni'l-Hakîm; et-Tefsîru'l-vâdıh hasebe tertîbi'n-nüzûl. Beyrut: Dâru’n-Neşri’l-Mağribiyye, 2008.
• Cebel, Muhammed Hasan Hasan. el-Mu’cemü’l-iştikâkiyyü’l-müessal li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerim. Kahire: Mektebetü’l-âdâb, 2010.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed. Dercü'd-dürer fî tefsîri'l-Kur’âni'l-Azim. Thk. Tal'at Salah el-Ferhan-Muhammed Edib Şekur. Amman: Darü’l-fikr, 2009.
• Derveze, Muhammed İzzet b. Abdülhadi b. Derviş. et-Tefsîrü’l-hadîs: Tertîbü’s-suver hasebü’n-nüzûl. Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1383/1963.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. Tefsîru’l-bahri’l-muhît. B.y.: Dârü’l-fikr, 1983.
• Ebü’l-Muzaffer, Avnüddîn Yahyâ b. Muhammed b. Hübeyre eş-Şeybânî ed-Dûrî. el-İfsâh ʿan meʿâni’s-sıhâh. Thk. Fuad Abdulmin’im Ahmed. B.y.: Dâru’l-vatan, h. 1417.
• Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-kitâbi’l-kerîm. Beyrut: Dâru ihyâ et-turâsi'l-Arabî, t.s.
• Fahreddin er-Râzî, Ebu Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtihu'l- Ğayb. Beyrut: Dâru ihyâu't-turâsi'l-Arabî, h. 1420.
• Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Mustedrek ale’s-Sahîhayn. Thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru'l-kutubi'l-ilmiyye, 1990.
• Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm (Abdiddâim). Umdetü'l-huffaz fî tefsiri eşrefi'l-elfaz. Thk. Muhammed Bâsil. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1417/1996.
• Hamîdullah, Muhammed-Avcı, Casim. “Uhud Gazvesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 54-57. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Hatîb, Abdulkerim Yûnus. et-Tefsîru’l-Kur’ânî li’l-Kur’ân. Kâhire: Dâru’l-fikrü’l-Arabî, t.s.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî. Lübâbü’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl. Tsh. Abdusselam Muhammed Ali Sahin. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415/1995.
• Işık, Emin. “Âl-İ İmrân Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 307-309. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• İbiş, Fatih. Özne-Metin İlişkisinin Metodik Ve Teolojik Boyutu. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2012.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemalüddin Yûsuf b. Abdiilah b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemeri. et-Temhid limâ fi'l-Muvatta' mine 'l-meâni ve'l-mesânid. Thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevi, Muhammed Abdülkebir el-Bekri. 2. Baskı. Mağrib: Vizaretü umûmi’l-evkaf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, h. 1387.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir b. Muhammed b. Muhammed et-Tûnusî. Tefsirü’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dârü’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahmân b. Gâlib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muharrerü'l-vecîz fî tefsîri'l-kitâbi'l-aziz. Thk. Abdüsselam Abdüsşafi Muhammed. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Bekrî el-Kurtubî.Şerhu sahihi’l-Buhârî li İbn Battâl. Thk. Ebû Temim Yasir b. İbrahim. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 2003.
• İbn Dureyd, Ebubekir Muhammed b. Hasan. Cemheretü'l-luğa. Beyrut: Dârü'l-ilm lil-melâyîn, 1987.
• İbn Ebî Hâtim, Muhammed b. İdrîs b. Münzir er-Râzî. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. Thk. Es’ad Muhammed Tayyib. 3. Baskı. el-Memleketü’l-Arabiyetü’s-Suudiyye: Mektebetü nezzar Mustafa el-Bâz, h. 1419.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. Kitâbu'l musannef fi 'l-ehâdîs ve 'l-asâr. Thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetu'r-rüşd, h. 1409.
• İbn Fâris. Mu’cemu mekâyîsi’l-luga. Thk. Abdusselam Muhammed Harun. B.y: Dâru’l-fikr, 1399/1979.
• İbn Hacer el-Askalânî. Fethu'l-bârî şerhu sahîhi'l-Buhârî. Beyrut: Dâru'l-ma'rife, h.1379.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-’Arab. 3. Baskı. Beyrut: Dâru sâdır, 1414/1994.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. et-Tavzîḥ fî şerhi’l-câmiʿi’s-sahîh. Dimeşk: Dâru’n-nevâdir, 2008.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Râgıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Thk. Safvân Adnân Dâvudî. Dımaşk: Dârü'l-kalem, h.1412.
• Gözeler, Esra. Kur’an Ayetlerinin Tarihlendirilmesi. İstanbul: KURAMER, 2016.
• Kesler, Muhammed Fatih. “Kur’ân Meâllerinde Gözardı Edilen Bazı Anlama Karinelerinin Tespiti ve Yapılan Öneriler”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2004): 41-54.
• Kûrâni, Ahmed b. İsmail b. Osman b. Muhammed eş-Şafii el-Hanefi. el-Kevserü'l-cârî ilâ riyâzi ehâdîsi'l-Buhârî. Thk. Ahmed İzzû İnâye. Beyrut: Dâru ihyâi't-türâsi'l-Arabî, 2008.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. Thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrâhîm Atfîş. 2. Baskı. Kâhire: Dâru'l-kutubi'l-Mısriyye, 1964.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebu'l-Hasen Ali B. Muhammed. Tefsîru’l-Mâverdî en-Nüket ve’l-Uyûn. Thk. es-Seyyid İbn Abdü’l-Maksûd b. Abdü’r-Rahîm. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Mihr, İskender Ali. Gizlenerek ve Saptırılarak Cennete Girmeye Mani Olan Kur’ân-ı Kerim Mealleri. 2. Baskı. İzmir: Emir Basın Yayın, 1997.
• Mîkâtî, v.dğr. el-Kutûf min lugati’l-Kur’ân. Lübnan: Mektebetü Lübnân nâşirûn, 2007.
• Muhammed Alî, b. Muhammed b. Alân b. İbrâhîm el-Bekrî es-Sıddîkî eş-Şâfi'î. Delîlu'l-fâlihîn li turuki riyâdi's-sâlihîn. 4. Baskı. Beyrut: Dâru'l-ma'rifeh li't-tibâ'a ve'n-neşr ve't-tevzî, 2004.
• Mukatil b. Süleyman.Tefsiru Mukâtil. Thk. Abdullah Mahmud. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâs, h. 1423.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. es-Sünenu'l-kübrâ. Thk. Hasan Abdulmun'im Şelbî. Beyrut: Muessesetu'r-risâle, 2001.
• Nîsâbûrî, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm b. el-Münzir. Kitâbu tefsîri’l-Kurân. Thk. Sa’d b. Muhammed Sa’d. Medine: Dâru’l-meâsir, 2002.
• Nîsâbûrî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed. el-Vasîṭ fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd. Thk. Adil Ahmed Abdülmevcud-v.dğr. Beyrut: Dârü'l-kütübi'l-ilmiyye, 1994.
• Nîsâbûrî, Nizâmuddîn el-Hasan b. Muhammed b. Hüseyn el-Kımmî. Ğarâibu'l-Kur’ân ve reğâibu'l-furkân. Thk. Zekeriya Umeyrât. Beyrut: Dâru'l-kutubi'l-ilmiyye, h. 1416.
• Pişgin, Yasin, Kur’an’da Akıl Tefsirde Akılcılık, Ankara: İlahiyat Yay., 2015.
• ________, Yasin. “Mütekaddim Dönemde Ulûmu’l-Kur’ân”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 26 (2017): 120-148.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Müfredatü elfazı'l-Kur’an. Thk. Safvan Adnan Davudî. Dımaşk: Dârü'l-kalem-Beyrut: Dârü'ş-Şamiyye, 2002.
• ________, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Tefsîru râgıb el-İsfahânî. Thk. Adil b. Ali eş-Şidî. Riyad: Medarü’l-vatan li’n-neşr, 2003.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîru’l-menâr. Kahire: el-Heytü’l-Mısriyetü’l-âmme li’l-kitâb, 1990.
• Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân. Thk. Muhammed İbn Âşûr. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 2002.
• San’ani, Ebû İbrâhim İzzeddin Muhammed b. İsmail Emir. et-Tenvîr şerhü’l-câmii’s-sagîr. Thk. Muhammed İshak Muhammed İbrahim. Riyâd: Mektebetü dâri’s-selâm, 2011.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Tefsîru'l- Kur’ân. Thk. Yâsir b. İbrâhîm- Ğanîm b. Abbâs b. Ğanîm. Riyad: Dâru'l-vatan, 1997.
• Sıcak, Ahmet Sait-Çalışkan, Necmettin. “Kur’ân’da “İhraç” Kavramı Özelinde Göç Olgusu”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2018): 483-514.
• Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekir. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: el- Heyetü’l Mısriyyetü’l ammetu lil kitab, 1394/1974.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr b. Ğâlib el-Âmilî Ebû Ca'fer. Câmi'u'l-beyân fi te'vîli'l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. B.y.:Müessestü'r-risâle, 2000.
• Tantâvî, Muhammed. et-Tefsîrü’l-vasit li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Thk. Abdurrahman el-Adevi. Kahire: Dârü’l-ma’ârif, 1412/1992.
• Tîbî, Şerifeddîn el-Huseyn İbn Abdullâh. Futûhu'l-ğayb fî'l-Keşfi an kinâ'i'r-rayb (Hâşiyetü'-Tîbî ale'l-Keşşâf). Thk. İyâd Muhammedu'l-Ğûc. B.y.: Câizatu debi'd-devliyye li'l-Kur’âni'l-Kerîm, 1434/2013.
• Tiyek, Fatih. “Kur’an'ı Anlamada Bağlamın Rolü Ve Meallerdeki Bağlamsal Sorunlar”. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2014.
• Ukberî, Ebü'l-Beka Muhibbüddin Abdullah b. Hüseyin b. Abdullah. et-Tibyan fî i'rabi'l-Kur’ân. Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. B.y.: Îsâ el-bâbî el-halebî ve şurekâuh, ts.Useymin, Muhammed b. Salih. Tefsîru’l-Kehf. Riyad: Dâru İbnu'l-Cevzî, h. 1423.
• Uzun, Nihat. “Kur’an'da Ümmet Kavramı”. Diyanet İlmi Dergi 40/4 (2004): 40-45.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Basît fî tefsîri’l-Kurʾân. Camiatu İmam Muhammed: İmâdetü’l-bahsi’l-ilmiyyi, h. 1430.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Vecîzfi tefsîri'l-kitâbi'l-'azîz. Thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Beyrut: Dâru'l-kalem ve dâru'ş-Şâmiyye, 1415.
• ________, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Esbâbu nüzûli'l-Kur’ân. Thk. Kemal Busyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru'l-kutubi'l- 'ilmiyye, h. 1411.
• Zemahşerî, Ebu'l-Kasım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. el-Keşşâf ʿan hakâiki ğavâmidi't-tenzîl. Beyrut: Dâru'l-kutubi'l-Arabiyye, h. 1407.
• Zerkeşî, Bedreddin. el-Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Kahire: Dâr’l-kutbî, 1994.
• ________, Bedreddin. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1980.