The Important Witness of the Malaria Struggle in Turkey: Milaslı İsmail Hakkı and His Pamphlet Entitled “Who Knows What About Malaria?”

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 2, 235 - 243, 15.08.2018

Aslıhan Akpınar Müesser Özcan

https://doi.org/10.18521/ktd.322589

Cited By: 3

Öz

Objective: One of the malaria
struggle methods in Turkey was informing public and professionals by
publications. The aim of this study was to assess malaria struggle works at
first years of the Turkish republician era in the perspective of a book entitled
'Who Knows What About Malaria?' by Milaslı İsmail Hakkı in terms of history of
medicine.

Methods: Library catalogues were
reviewed, the book dated 1925 was written in a plain language was transcribed
from Ottoman alphabet into Latin alphabet and was reviewed.

Results: Between the 1910, in
which it was started to distribute quinine free of charge in Ottoman Empire,
and 1926, in which Law on Malaria Warfare was introduced, at least ten books
about malaria were published. Milaslı İsmail Hakkı’ two book about malaria were published in 1910,
and in 1925. In the second book, İsmail Hakkı introduced the steps of
malaria struggle, responsibilities of the public, intellectuals -including
physicians and specialists-, and the state.

Conclusion: Milaslı İsmail Hakkı a physician who wrote his first medical book in the
beginning of Ottoman malaria struggle and last book in the beginning of
organized malaria struggle in the republican era was an important witness of
the malaria struggle in Turkey. His book on question in which responsibilities
of public, intellectuals including general practitioners and specialist
physicians and state is significant since it emphasize a holistic approach for
fighting against epidemics, using persuasive arguments considering public
values, and reflects the remarkable attitude of a physician who actively
participated in determination of state policies.

Anahtar Kelimeler

Medicine history, Turkey, malaria

Türkiye’de Sıtma Mücadelesinin Önemli Tanığı: Milaslı İsmail Hakkı ve ‘Sıtma Hakkında Kimler Neler Biliyor’ Risalesi

Öz

Amaç:
Türkiye’de sıtma mücadelesinde halkı bilgilendirmek amacıyla sıtma ve korunma
yolları konusunda yayınlar da yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı 1925 yılında
yazılan Milaslı İsmail Hakkı’nın Malarya yani sıtma hakkında kimler neler
biliyor? başlıklı eseri perspektifinden Cumhuriyetin ilk yıllarında sıtma
mücadele önerilerini tıp tarihi açısından değerlendirmektir.

Gereç ve Yöntem:
Türkiye’deki yazma eser katalogları incelenerek sıtma ile ilgili kitaplar taranmış,
sıtma mücadelesinde tarafların sorumluluklarını sade bir dille aktaran
Osmanlıca alfabeyle 1925 yılında yazılmış olan kitap Latin alfabesine
çevrilerek değerlendirilmiştir.

Bulgular:
Osmanlı’da ücretsiz kinin dağıtımına başlandığı 1910 yılı ile sıtma mücadele
kanununun yayınlandığı 1926 yılları arasında çeviri kitaplar ve sıtma mücadele
komisyonu raporları da dâhil en az on adet kitap basılmıştır. Milaslı İsmail
Hakkı’nın sıtma hakkında ilk kitabı 1910, bu makalenin konusu olan ikinci
kitabı 1925 yılında yayımlanmıştır. İsmail Hakkı kitapta sıtma savaş
mücadelesinin adımlarını, köylülerin, hekimler ve uzman hekimler dâhil
aydınların ve devletin sıtma mücadelesindeki sorumluluklarını ve bunları yerine
getirmek için gerekenleri aktarır.

Sonuç: İlk
kitabını Osmanlı’da sıtma mücadelesinin, son kitabını Cumhuriyet döneminde
örgütlü sıtma mücadelesinin başında yazmış bir hekim olarak Milaslı İsmail
Hakkı Türkiye’de sıtma mücadelesinin önemli tanığıdır. Köylülerin, hekimlerin,
uzman hekimlerin, aydınların ve devletin sorumluluklarını yazdığı kitabı salgın
hastalıklarla mücadelede bütüncül bir yaklaşımı vurgulaması, halkın değerlerini
göz ardı etmeyerek ikna edici argümanlar kullanması, devlet politikalarının
belirlenmesinde ve sürecin yönetilmesinde aktif katılımcı bir hekim tutumunu
yansıtması açısından dikkate değerdir.

Anahtar Kelimeler

Tıp tarihi, Türkiye, sıtma

Kaynakça

• 1. World Health Organisation. 2016 World Malaria Report. http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/252038/1/9789241511711-eng.pdf?ua=1 [Erişim: 20.05.2017].
• 2. Günergün F, Etker Ş. From Quinaquina to ‘Quinine Law’: A Bitter Chapter in the Westernisation of Turkish Medicine. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 2013;14(2):41-68.
• 3. Özgün C. Osmanlı ağaç kültüründe yeni ve egzotik bir tür: Okaliptüs. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 2013;13(26):5-29.
• 4. Sert G, Dölen E. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Kinini. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 2013;14(2):69-86.
• 5. Yücel A. Türkiye’de Sıtma Savaşı. İçinde: Ed. Unat EK. Türkiye’de Atatürk Döneminde Bulaşıcı hastalıklarla Savaş Toplantısı. İstanbul: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, 1981:44-53.
• 6. Akagündüz Ü. II. Meşrutiyet Döneminde Toplumsal Bir Sorun Olarak Sıtma ve Sıtmadan Korunma Çareleri. Kebikeç 2016;41:95-125.
• 7. Aydın E. Türkiye’de Sıtma Savaşı. Ankara: Türk Tabipler Birliği Yayınları, 1998.
• 8. Milaslı İH. Sıtma ve Sıtmalı Yerlerde Çare. İstanbul: İkdam Matbaası, 1910.
• 9. Feyzi Paşa. Maraz-ı merzagi (Sıtma). İstanbul: Tanin Matbaası, 1913.
• 10. Aras TR. Isıtma. İstanbul: Arşak Garoyan Matbaası, 1913.
• 11. Olcay HO. Sıtma: Malarya. İstanbul: Kader Matbaası, 1914 TBMM Kütüphanesi Yer Numarası: 74006065.
• 12. Salim T. Sıtma: seririyat, parazitoloji ve mücadelesine bir medhal Nuht, Bernhart ve MartinMayer’in çevirisi. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1922.
• 13. 15 Eylül - 5 Teşrin-i Evvel İstanbul'da inikad eden Sıtma Mücadele Komisyonu mukarreratından kenin ve sivri sineklere karşı mücadele talimatnameleri. Ankara: Vilayet Matbaası, 1924.
• 14. 15 Eylül-5 Teşrin-i Evvel İstanbul'da inikad eden Sıtma Mücadele Komisyonu mukarreratı. Ankara: Vilayet Matbaası, 1924.
• 15. Cevad N. Malarya mücadelesinde nakil ve müntin sivrisineklerin teşhis ve teşrihi usulleri. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1925.
• 16. Saim M. Sıtma mücadelesinde esaset ve korunma usulleri, 1925. TBMM Kütüphanesi Yer Numarası: 74006245.
• 17. Edhem R. Sineklerle mücadele. İstanbul: Hilal Matbaası, 1926.
• 18. Milaslı İH. Malarya Yani Sıtma Hakkında Kimler Neler Biliyor? İstanbul: Hilal Matbaası, 1925.
• 19. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri (DH.SAİD). Tarih: 12.04.1869, Dosya No:71, Gömlek No:277.
• 20. Özcan M, Bulut N. Tıp Dışındaki Farklı Alanlarda Da İz Bırakan Muğlalı Üç Hekim. Lokman Hekim Dergisi 2013;3(2):1-10.
• 21. Akçay Y. Osmanlı Dönemi Alfabe Tartışmaları Bağlamında Dr. İsmail Hakkı Bey ve Islah-ı Huruf Cemiyeti Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi, 2007. http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/yusuf_akcay_alfabe_tartismalari.pdf [Erişim: 20.05.2017].
• 22. Çatalbaş R. Milaslı Dr. İsmail Hakkı’nın Hayatı, Eserleri ve İslam ile İlgili Görüşleri. Journal of Artuklu Academia 2014;1(1): 99-129.
• 23. Özcan M, Demir Küreci H. Yüz yıl öncesinde yanıt aranan soru: Teşkilat-ı Sıhhiyemiz Nasıl Olmalı? Lokman Hekim Dergisi 2016;6(2):53-60.
• 24. Efe A. Sebilürreşad. İslam Ansiklopedisi C. 36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 2009:251-253.
• 25. Tuğluoğlu F. Türkiye’de Sıtma Mücadelesi (1924-1950). Türkiye Parazitoloji Dergisi 2008;32(4):351 – 359.
• 26. Yaylagül Ö. Anadolu’da Yaşayan Halk Hekimliği Uygulamalarının Eski ve Orta Türkçe Tıp Metinlerindeki Temelleri. Millî Folklor 2014;26(103):48-58.
• 27. Vasconcelos AB. The algae of the genus chara and mosquito larvae. Am J Public Health 1923;13(7):543-546.