SELÇUKLU-ABBASÎ HANEDANLARI ARASINDA GÜÇ, İKTİDAR VE EVLİLİK İLİŞKİSİ

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 144 - 158, 02.07.2019

Nazli Altunsoy

Öz

Büyük Selçuklular, henüz devletlerini kurmuşken
önemli bir mücadeleye daha girmişlerdi: İslam dünyası liderliği savaşı.
Selçuklu sultanları kendilerini dünyevî lider, Abbasî halifelerini de dinî
lider olarak tanıtmış ve bu iki gücün birleşmesi için taraflar akrabalık tesis
etme yoluna gitmişlerdi. Böylece iki hanedan hem birbirine daha da yakınlaşmış,
siyasî ve dinî gücün birleşmesi ile diğer devletlere karşı da daha güçlü bir
duruş sergilemişlerdir.

Tuğrul Bey’in, halifenin kızı ile evlenmesi,
Selçukluların siyasî gücü elde etmeye ve İslam dünyasında kendilerine önce yer
edinmeye, ardından da liderlik sıfatını almaya çalıştıkları bir dönemde
gerçekleşmiştir. Bu, oldukça önemli bir hadise olup, çalışmada görüleceği
üzere, hiç de olağan karşılanan ve kolay gerçekleşen bir evlilik olmamıştır.
Ardından İslam dünyası liderliğindeki güç dengesinin Selçuklular lehine
dönmesi, bu ikili arasında kaçınılmaz olarak rollerin de değişmesine yol açmış,
bu sefer de Abbasî halifesi, Melikşah’ın kızıyla evlenme konusunda ısrarcı
olmuştur.

Ortaçağ dünyasında Batı’da olduğu gibi İslam
dünyasında da evlilikler daha çok “erki” elde etmek için siyasî amaçlar ile
gerçekleşmiştir. Güce ortak olmaya çalışan ve daha zayıf durumda olan taraf
hemen her zaman talepkâr durumda olmuştur. Çalışmada, evliliklerin siyasî
amaçlar ve güç dengeleri üzerinde oynadığı rol, Selçuklu özelinden iki örnekle
ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Büyük Selçuklu, Abbasî, Halifelik, Evlilik, Liderlik

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmud. (2011), Selçuknâme, hz. E. Merçil, İstanbul, Bilge Kültür Sanat Yayınları.Ahmet Cevdet Paşa. (1969), Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârih- i Hulefâ, II, İstanbul, Bedir Yayınları.Alptekin, C. (1992), “Büyük Selçuklular”, DGBİT, VII, İstanbul, Çağ Yayınları, ss. 95-229.Altundağ, Ş. (1993), “Kaim”, İA, VI, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, ss.102- 104.Arslantaş, Y. (1995), “Büyük Selçuklu Devleti ile Abbasî Halifeliği Arasında ilk Münasebetler”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, ss. 143- 151. Arslantaş, Y. (1999), “Alp Arslan ve Melikşah Döneminde Selçuklu- Abbasî Münasebetleri”, Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, S. 155, ss. 17-24.Ayan, E. (2008), “Büyük Selçuklu Sultanlarının Siyasi Evlilikleri”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 173, ss.109-128.Ayan, E. (2017), Ortaçağ Türk Devletlerinde Hanedan Evlilikleri, Ankara, Gece Kitaplığı.Azimî. (1988), Azimî Tarihi Selçuklularla İlgili Bölümler (h.430–538/1038/39–1143/44), yay. A. Sevim, Ankara, TTK Yayınları.Barthold, V. V. (2006), Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, hz. K. Y. Kopraman ve İ. Aka, Ankara, TTK Yayınları.Bundarî, Feth b. Ali b. Muhammed el- İsfahani. (1999), Zübdetü’n- Nusra ve Nuhbetu’l- Usra (nşr.) M. Th. Houtsma,(1889) Leiden, (trc) K. Burslan, (1999), Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, İstanbul, TTK Yayınları.Ebu’l Ferec, Gregory (Bar Habraeus). (1999), Ebu’l- Ferec Tarihi I, (çvr.) Ö. R. Doğrul), Ankara, TTK Yayınları.Genç, S. (2002), “Tuğrul Bey Zamanında Selçuklu- Abbasî İlişkileri”, Türkler, IV, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, ss. 639-658.Gömeç, S. (2010), “Terken Unvanı Hakkında”, Ankara Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, S. 17 (2), Ankara, ss. 107- 114.İbn Kesîr. (2000), el- Bidâye ve’n- Nihâye Büyük İslam Tarihi, XII, çvr. M. Keskin, İstanbul, Çağrı Yayınları.İbnü’l- Esîr. (2008), “El Kamil Fi’t- Tarih, (nşr.) C. J. Tornberg, (1851- 1876), Leiden, trc. A. Ağırakça vd., (2008), İslâm Tarihi El Kâmil Fi’t- Tarih, VIII, İstanbul, Hikmet Neşriyat.Kaçın, B. (2017), Selçuklu Hatunları Büyük Selçuklu Devleti Hanedan Üyelerinin Siyasî Evlilikleri, İstanbul, Bilge Kültür Sanat Yayınevi.Kafesoğlu, İ. (1973), Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşah, İstanbul, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları.Kapanşahin, M. (2012), “Büyük Selçuklu Sultanları İle Abbasî Halifelerinin İlişkileri”, History Studies Dergisi, S. 4, ss. 191-217.Kitapçı, Z. (1992) “Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey ve Abbasi Hilafetinin Türk Varlığı İle Fiilî Bütünleşme Olayı”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 1, Konya, ss.117-122.Kitapçı, Z. (1994), “Asrın Olayı Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Beyin Halife el- Kaim’in Kızı Seyyide İle Evlenmesi ve Bazı Tarihi Gerçekler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 1, Konya, ss. 13- 42.Kitapçı, Z. (2008), Orta Doğu ve Eski Hilâfet Ülkelerinde Türk ve Selçuklu Hatunları, Konya, Yedi Kubbe Yayınları.Köymen, M. A. (1976), Tuğrul Bey ve Zamanı, İstanbul, Kültür Bakanlığı Yayınları.Köymen, M. A. (2004), Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara, TTK Yayınları.Kuşçu, A. D. (2010) “Büyük Selçuklu Devleti’nin Suriye, Filistin ve Mısır Politikasına Dair Bazı Tespitler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 27, Konya, ss. 637-664.Makdisi, G. (2009), “Tuğrul Bey’in Evliliği”, çvr. M. Alican, Tarih Okulu Dergisi, İzmir, S. 3, ss.139-159.Merçil, E. (2002), “Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi”, Türkler, IV, Ankara, ss. 597-633.Mevdûdî, Seyyid Ebu’l- Âlâ. (1971), Selçuklular Tarihi, trc. A. Genceli, Ankara, Hilal Yayınları. Müneccimbaşı, Ahmed b. Lütfullah. (2000), Câmiu’d-Düvel, Selçuklular Tarihi, I, yay. A. Öngül, İzmir, Akademi Kitabevi.Özdemir, M. N. (2008), “Abbasî Halifeleri ile Büyük Selçuklu Sultanları Arasındaki Münasebetler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 24, Konya, ss. 315-367.Râvendî. (1999), Râhatu’s-sudûr ve âyetu’s- surûr I, nşr. M. İkbal, (1921), London, trc. A. Ateş, Ankara, TTK Yayınları.Reşideddin. (2011), Câmiu’t- Tevârih Selçuklu Devleti, çvr. E. Göksu ve İ. H. Güneş, Selenge Yayınları, İstanbul.Sadreddin el-Hüseynî. (1999), Ahbâru’d- Devleti’s- Selçukiyye, nşr. M. İkbal, (1933), Lahor, trc. N. Lügal, Ankara, TTK Yayınları.Selçuk, H. K. (1999), “İbn Hallikan’ın Vefayatü’l Ayan Adlı Eserindeki Selçuklu Devlet ve İlim Adamları”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 8, Kayseri, ss. 105-114.Sevim, A. (2005), “İbnü’l- Cevzî’nin El- Muntazam Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler (H. 430- 485= 1038- 1092), Türk Tarih Belgeleri Dergisi, XXVI/30, ss.1-84.Sevim, A. ve Merçil, E. (1995), Selçuklu Devletleri Tarihi, Ankara, TTK Yayınları.Sıbt İbnü’l-Cevzî. (2011), Mirâtü'z- Zaman fî Tarihi'l- A'yân’da Selçuklular, yay. A. Sevim, Ankara, TTK Yayınları.Turan, O. (1944), “Terken Unvanı”, Türk Hukuk Tarihi Dergisi, I, Ankara, ss. 67- 73.Turan, O. (2003), Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul, Ötüken Yayınları.Turan, O. (2008), Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul, Ötüken Yayınları.