FEHÎM-İ KADÎM’İN FARSÇA GAZELLERİNİN BAĞLAMLI DİZİN VE İŞLEVSEL SÖZLÜĞÜ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 1, 307 - 320, 01.03.2017

Yusuf Can Tıraş

Öz

Fehîm-i
Kadîm, 1627 yılında dünyaya gelmiştir. Asıl adı Mustafa’dır. Fehîm, genç
yaşlarından itibaren Arapça ve Farsça’yı öğrenmiş ve kendisini şiir alanında
yetiştirmiştir. Bir süre kâtiplik yaptığı, Kudüs, Mekke, Medine, Edirne ve
Mısır’da bulunduğu görülmektedir. Fehîm-i Kadîm, XVII. yüzyılda, Klasik Türk
Edebiyatı’nda etkileri görülmeye başlayan “Sebk-i Hindî” tarzının
temsilcisidir. Şiirlerinde yaşadığı sıkıntılardan, günlük olaylardan ve
çevreden sıklıkla söz etmektedir. Bunları dile getirirken de “Sebk-i Hindî”nin
etkisi görülmektedir. Henüz yirmili yaşlarında hastalıktan dolayı vefat eden
Fehîm-i Kadîm, genç yaşına rağmen, ardından birçok şairi etkileyen bir “Divân”
meydana getirmiştir. Bu “Divân”, hem şairin hayatı, hem sanatı hem de Sebk-i
Hindî’nin anlaşılması için büyük önem taşımaktadır. Şairin Divânı, 1991 yılında
 Tahir Üzgör tarafından “Fehîm-i Kadîm
Hayatı, Sanatı, Divân’ı ve Bugünkü Türkçesi” başlığıyla kitaplaştırılmıştır. Bu
çalışmamızda Fehîm-i Kadîm’in Divân’ında yer alan üç Farsça gazelin TEBDİZ
projesi aracılığıyla incelemesi yapılacaktır. Bu sayede hem Fehîm-i Kadîm’in
Farsça’daki yeteneği görülmüş  hem de
Farsça gazellerin bağlamlı dizin ve işlevsel sözlüğü elde edilmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

TEBDİZ, Dizin, Sözlük, Fehîm-i Kadîm, Dîvân

Kaynakça

• Babacan, İ. (2010). Klâsik Türk Şiirinin Sonbaharı "SEBK-İ HİNDÎ (Hint Üslubu)". Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bilkan, A.F. & Aydın, Ş. (2007). Sebk-i Hindî ve Türk Edebiyatında Hint Tarzı. 3F Yayınevi: İstanbul
• Canım, R. (2016). Divan Edebiyatının Kaynakları. Akıl Fikir Yayınları: İstanbul
• Cebecioğlu, Ethem (2005), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Anka Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Ekinci, R. (2015). Fehîm-i Kadîm’e Mâl Edilen Bir Atasözleri Kitapçığı: Durûb-ı Emsâl-i Türkî. Ege Üniversitesi Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies S. 15/1 s. 164-185. Yaz-Summer 2015. İzmir
• El-Halîmî, (2013). Lügat-ı Halîmî. (haz: A. Uzun) Ankara: TDK Yayınları.
• Etik, Arif (1968) . Farsça-Türkçe Lugat. Atillâ Ofset Basımevi: İstanbul
• http://www.tebdiz.com/
• http://www.vajehyab.com/
• Kanar, M. (2011). Farsça Dilbilgisi Konuşma, Çeviri Tekniği, Farsça-Türkçe / Türkçe Farsça Sözlük. Say Yayınları: İstanbul
• Kaplan, Y. (2016). Fehîm-i Kadîm’in Bahr-ı Tâvil’i. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi S.16, İstanbul 2016, s.167-176.
• Kırkkılıç, Ahmet- Yusuf Sancak (hzl.)(2009), Ahterî Mustafa Efendi Ahterî-i Kebir, Ankara: TDK Yayınları.
• Nâcî, M. (2006). Lugat-ı Nâcî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Olgun İ. & Drahşan C. (1984) Farsça – Türkçe Sözlük, Tebriz
• Onay, A. T. (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. (haz: C. Kurnaz.) İstanbul: HU Yayınları.
• Öztürk, Furkan (2007), Bâkî Divânı Sözlüğü (Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük), Ankara Üniversitesi Sos. Bil Ens., Dr Tezi. Ankara.
• Öztürk, Mürsel- Derya Örs (hzl.) (2009), Mütercim Âsım Efendi Burhân-ı Katı, İstanbul: TDK Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-III. İstanbul: MEB Yayınları.
• Pala, İ. (2010). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Akçağ.
• Sadettin Nüzhet. (1934). Fehîm. Kanaat Kütüphanesi: İstanbul
• Sâmî, Ş. (2013). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Şemseddin Sami (1317), Kamûs-ı Türkî, Dersaadet.
• Şenödeyici, Özer (2011), Nâilî Divânı Sözlüğü (Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük), Gazi Üniversitesi Sos. Bil. Ens., Dr. Tezi. Ankara.
• Tolum, M. (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: TDK Yayınları.
• Tökel, D. A. (2000). Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar / Şahıslar Mitolojisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Üzgör, T. (1991). Fehîm-i Kadîm, Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları: Ankara
• Üzgör, T. (1995). “Fehîm-i Kadîm” md. C. 12. s. 295-296. TDV İslam Ansiklopedisi: İstanbul (http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c12/c120170.pdf E.T 15.10.2016)
• Yıldırım, Nimet (2008), Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Zavotçu, G. (2013). Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü (Kişiler-Hayvanlar-Bitkiler-Tabiat Güçleri- Kişileştirilmiş Varlık ve Kavramlar). İstanbul: Kesit Yayınları