TÜRK İSLÂM EDEBİYATI’NA KAYNAKLIK BAKIMINDAN CÖNKLERİN ÖNEMİ: “06 MİL YZ CÖNK 59” NUMARALI CÖNK ÖRNEĞİ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 1, 148 - 166, 01.03.2017

Duygu Kayalık Şahin

Öz

Edebiyat tarihinde daha önce adı duyulmamış
üdebânın eserlerinin birincil kaynağı olan cönkler, divanlarda yer almamış
şiirlerin ve müstakil haline rastlanılamayan manzûm ve mensûr eserlerin
tespitinde yararlanılan değerli bir telîf türüdür.

Muhtevâlarında barındırdıkları zengin
öğelerin geleceğe aktarılmasında birer kültür taşıyıcısı vazifesi gören
cönklerin, kütüphanelerde ve özel kitaplıklarda çok sayıda örneğine rastlamak
mümkündür. Edebiyat tarihinin yazılı kaynakları arasında önemli bir yere sahip olan
cönkler,  muhtevâlarında yer alan çeşitli metin ve bilgilerden dolayı
sadece edebiyat için değil farklı disiplinler için de önem arz etmektedirler.
Edebî ürünlerin gün ışığına çıkarılmasında bazen tek nüsha bazen de var olan
bilgileri destekleyen bir nüsha olarak edebiyata kaynaklık eden cönkler, dinî,
tarihî ve kültürel ürünlerin kendi sahalarına kazandırılmaları hususunda zengin
imkânlar sunmaktadırlar.

Bu çalışmada, son yıllara kadar edebiyat
araştırmalarında adeta göz ardı edilen bu değerli eserlerin, edebiyat tarihimiz
açısından önemini vurgulamak, Türk İslam Edebiyatı’na hangi yönlerden kaynaklık
ettiğini belirleyebilmek ve çeşitli eserlerin gün yüzüne çıkarılması hususunda
yapılacak çalışmalara katkı sağlayabilmek amacıyla, Millî Kütüphane’de “06 Mil
Yz Cönk 59” numarada kayıtlı olan cönk incelenmiştir. Çalışmada, ilk olarak
cönkün muhtevâsı tanıtılmış, ardından ulaşılmak istenen hedef doğrultusunda
dinî içerikli manzûm ve mensûr metinler incelenmiştir. Dinî öğelerle bezenmiş
şiirler ve şairler hakkındaki bilgiler bir tablo hâlinde gösterilmiş, şiirlerin
hâricinde cönkte yer alan diğer dinî metinler hakkında da bilgi verilmiştir.
Çalışmanın ikinci aşamasında, cönkte yer alan ürünlerden birer kaynak olarak
nasıl yararlanılabileceği ifade edilmeye çalışılmıştır. Bu hususta, dinî
muhtevalı manzum ve mensûr metinlerin incelemesinden elde edilen veriler, Türk
İslâm Edebiyatı’na ait metinlerin günümüze aktarılması hususunda sağladığı
imkânlar çerçevesinde 9 başlık altında tasnif edilmiş ve her bir başlık örneklerle
desteklenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın sonunda ise Türk İslâm Edebiyatı’nın
yazılı kaynaklarından biri olan cönklerin önemi vurgulanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cönk, kaynak, Türk İslâm Edebiyatı, şair, şiir

Kaynakça

• Albayrak, N.(1993). Dînî Türk Halk Hikâyelerinden Geyik, Güvercin ve Deve Hikâyeleri –Kaynakları ve Metin Tesisi-. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Alıcı, Lütfi. (2010). Halîlî-i Mar’aşî, Divançe ve Etvâr-ı Seb’a. Kahramanmaraş: Ukde Yayınevi.
• Çelik, Ali. (2010). Manzum Hadis Tercümeleri ve Latîfî’nin “Subhatu’l Uşşâk”ı. Ankara: Kitap Yayınları.
• Güneş, Mustafa. (2006). İznikli Eşrefoğlu Rûmî’nin Hayatı- Eserleri ve Dîvânı. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• Karahan, Abdülkadir. (1966). Kanunî Sultan Süleyman Çağı Şairlerinden Figânî ve Divançesi, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Kayalık Şahin, Duygu. (2015). “Cönk Terimi ve Cönkler Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi”, Turkish Studies, 10(12), 2015: 709-726.
• ––——.(2015).18.yy’a Ait Dinî Muhtevâlı Bir Cönk. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Kılıç, Filiz. (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ-İnceleme-Metin. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Özfırat, Bayram. (2006). Tokatlı İshâk Efendi’nin Nazmu’l-Ulûm, Nazmu’l-Le’âlî ve Manzûme-i Keydânî Adlı Mesnevileri (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Sevgi, Ahmet. (1987). Latîfî (Hayatı ve eserleri) İnceleme- Metin, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Tatcı, Mustafa. (2011). Dîvân-ı İlâhîyât. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Tavukçu, Orhan Kemal. Dede Ömer Rûşenî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkidli Metni. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78365/dede-omer-ruseni-divani.html,
• Toparlı, Recep. (2015). Şemseddin Sivâsî Divanı. Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları.
• Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C.1. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2002.
• Yıldırım, Yusuf. (2015). “Selim Mahlaslı Bir Şaire Ait Mukaddimetü Li's-salât İsimli
• Mesnevi.” Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8: ss-99.