İktisadi Kalkınma Sürecinde Beşeri Sermayeye İlişkin Bir İnceleme

Yıl 2010, Sayı: 3, 29 - 55, 30.12.2010

Muhammed Karataş Eda Çankaya

Öz

Bu çalışmanın amacı; iktisadi kalkınma sürecinde sermaye faktörü olarak sadece fiziki sermayenin yeterli olmadığını ifade etmektir. Ülkelerin iktisadi kalkınmasını araştırmaya yönelik yapılan çalışmalarda beşeri sermayenin de önemli payının olduğu vurgulanmaktadır. Geleneksel yaklaşımlar uzun dönemli büyümenin olamayacağını, kalkınmanın ulusal gelir düzeyinde gerçekleşebileceğini ve bunun dışsal teknolojik gelişme, nüfus dinamiği ve fiziksel sermaye yatırımları aracılığıyla oluşabileceğini söylemektedirler. Bu yaklaşımlarda, büyüme etkisi kısa dönemde ortaya çıkmakta ve uzun dönemde sadece düzey etkisi oluşmaktadır. Öte yandan iktisat politikalarının bu süreci etkileyebilecek bir gücü de bulunmamaktadır. Alışıla gelen teorik yaklaşımların ortaya koyduğu iktisat politikaları sorunların üstesinden gelmede yetersiz kalmaya başlayınca beşeri sermaye içerikli yeni yaklaşımlar düşünülmeye başlandı.19.yy başlarına kadar literatürde iktisadi kalkınma için sadece fiziki sermaye yeterli görülürken özellikle 20.yy ortalarından itibaren ülkelerin kalkınma sürecinde yaşadıkları sorunların çözümünde beşeri sermaye dikkat çekmeye başlamıştır. Beşeri sermaye birikimi başta fiziksel sermayenin etkinliğini artırmakta ve teknolojik ilerlemeleri de uyarmaktadır. Fiziksel sermaye birikimi ve beşeri sermaye birikimi sonucu ortaya çıkan teknolojik bilginin verimliliği arttırarak uzun dönemde ekonomik büyümeye pozitif katkı yapması, uygulanacak aktif kamu politikalarını daha işlevsel hale getirebilecektir. Ancak fiziki sermaye yatırımları, iktisadi kalkınmada göz ardı edilememektedir. Fiziki sermaye yatırımları gerekli ancak yeterli değildir. Beşeri sermaye yatırımlarının ise iktisadi gelişmeye katkısı uzun dönemli özel sektör ve planlı kamu politikalarıyla mümkün olabilmektedir.  

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: İktisadi Kalkınma, İktisadi Büyüme, Gelişme, Beşeri Sermaye

Kaynakça

• Günümüzde teknolojik ilerleme ve beşeri sermaye birikimi, uluslararası ticaretin gelişmesiyle hızlanmış
• olup ayrıca beşeri sermaye ve teknolojideki gelişmeler, ihracatı arttırarak uluslararası ticaretin
• genişlemesine katkıda bulunmaya devam etmektedir.
• Beşeri sermayeye ilişkin kuramsal literatür ülkelerin(hükümetlerin) planladığı ve yürüttüğü teknoloji,
• eğitim ve sağlık politikaları arasında bir uyum bulunması gerektiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca
• gelişmekte olan ülkelerin, söz konusu politikalara, teknolojik altyapı ve beşeri sermayeye yapılacak
• yatırımların oluşturacağı olumlu dışsallıklar nedeniyle çok daha fazla önem vermeleri gerekmektedir.
• Çünkü bu ülkelerde vasıfsız işgücü miktarında veya fiziki sermaye stoğunda meydana gelecek
• artışlardan ziyade, teknolojik yenilikler ve beşeri sermaye birikimiyle birlikte ortaya çıkan taşma ve
• yayılma etkileri, iktisadi büyümenin en önemli kaynağı durumundadır.
• Türkiye, iktisadi gelişmede önceliği kuruluşundan itibaren hafif sanayi (tüketim malları) yatırımlarına
• vermiştir. Tüketim malları sanayi özelliği gereği daha az sermaye ve daha az beşeri sermaye
• gerektirmektedir. Bu nedenle ülkede uzun süre fiziki sermaye ağırlıklı bir sermaye birikimi olmuştur.
• Ancak 1980’li yıllardan sonra, dışa açık ekonomi politikası tercihli kalkınmayı esas alan Türkiye
• karşımıza çıkmaktadır. Bunun için özellikle de 1990’lı yıllardan itibaren ağır sanayi (yatırım malları ve
• ara malları) ağırlıklı yatırmlara yönelinilmiştir. Yatırım ve ara malları sanayi yatırımlarında fiziki
• sermaye yanın da beşeri sermayeye de ihtiyaç bulunmaktadır. Türkiye’nin uzun süreli istikrarlı iktisadi
• gelişmesinde beşeri sermaye birikimi katalizör görevi yapabilecektir. Özellikle ticaret ağırlıklı “pazar
• ekonomisi” konumundan üretim ve katma değer ağırlıklı “hâkim ekonomi” konumuna geçişinde
• Türkiye’nin fiziki sermaye birikimine ilaveten mutlaka beşeri sermaye birikimini arttırıcı iktisat politikası
• uygulamalarına ihtiyacı bulunmaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki; yeterli fiziki sermaye birikimine
• sahip olunamadan beşeri sermaye birikimi de mümkün değildir.
• Atik, H. (2006). Beşeri sermaye, dış ticaret ve ekonomik büyüme. Bursa: Ekin Kitabevi.
• Ay, A. ve P. Yardımcı (2006). türkiye’de fiziksel ve beşeri sermaye birikimi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkilerin var modeli ile analizi (1950-2000). 5. Uluslararası Bilgi Ekonomi ve Yönetim Kongresi, 3-5 Kasım 2006, Kartepe, Kocaeli, Türkiye.
• Bakış, O. Ve H. Levent, A. İnsel, S. Polat (2009). Türkiye’de eğitime erişimin belirleyicileri. Açık Toplum Vakfı Projesi, İstanbul.
• Becker, G. S. (1962). Investing in human capital: A Theoretical analysis. Journal of Political Economy, 70(2), 9-49.
• Barro, J. R. (1992). Human capital and economic growth. In. Kansas City Fed Pub.: Policies for Long Run Economic Growth. Jackson Hole, Wyoming, Agust: 27-29.
• Barro, R.J. and Sala-i Martin, X. (1995). Economic growth. McGraw-Hill, Inc.
• Barro, R.J. (1998). Human capital and growth in cross-country regression. Harvard University Press.
• Barro, R.J. (1995). Determinants of economic growth. London:MIT.
• Başol K., M. Durman ve M.Y. Çelik (2005). Kalkınma sürecinin lokomotifi; doğal kaynaklar. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 14, 61-71.
• Bhargava, A. , Jamison, D. T., L.J. Lau and C. L. Murray (2001). The Modelling the effects of health on economic growth. Journal of Health Economics, 20(3), 423-440.
• Bowen, W. G. (1964). Assessing the economic contribution of education” economics of education. The Economics of Education, Ed. By M. Blaug Books.
• Bozkurt, H. ve S. Doğan (2003). Eğitim iktisadi büyüme ilişkisi: Türkiye için koentegrasyon analizi. II. Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, İzmit.
• Cingi, S. ve Güran, M.C. (2003). Türkiye’de iktisadi kalkınmayı tehdit eden sorun: Eğitim. Hacettepe Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(2), 109-137.
• Çoban, O. (2003). Eğitim, beşeri sermaye ve iktisadi büyüme etkileşimi: Türkiye üzerine ekonometrik bir inceleme (1980-1997). II. Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, İzmit.
• Denison, E.F. (1961). The Sources of economic growth in the united states. New York, Committee for Economic Development.
• Denison, E.W. (1962). Education, economic growth and gaps in ınformation. The Journal of Political Economy, 70(5), 124-128.
• Devlet Planlama Teşkilatı (2002).Türkiye ekonomisinde sermaye birikimi, büyüme ve Verimlilik : 1972 – 2000. DPT Yayın No: 2665.
• Drucker, P. (2000). Yeni gerçekler. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• Dura, C., Atik, H. ve Toker, O.,(2004). Beşeri sermaye açısından türkiye’nin avrupa birliği karşısındaki kalkınma seviyesi. 3. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, 25-26 Kasım, Eskişehir.
• Engle, R.F., C.W.J. Granger, S. Hylleberg ve H.S. Lee (1993). Seasonal cointegration, the japanese consumption function. Journal of Econometrics, 55, 279-290.
• Eren E. (1981). İşletmelerde yenilik politikası. İ.Ü. İşletme Fakültesi Yayın No:127, Formül Matbaası, İstanbul.
• Ergen, H. (1999). Türkiye’de eğitimin ekonomik büyümeye katkısı. Ekonomik Yaklaşım, 35(10), 21-56.
• Erkan, H. (1986). Genel ve bölgesel sosyo-ekonomik gelişmenin altyapı teorisi ile açıklanışı ve yapısal analizleri. Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 1(1), 92-93.
• Erkan, H. (2000). Bilgi uygarlığı için yeniden yapılanma. (1. Basım). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Freeman, C. and Soete, L. (2003). Yenilik iktisadı. (Çev. Ergun Türkcan). TÜBITAK Yayınları- Akademik Dizi.
• Freyssinet, J. (1985). Azgelişmişlik iktisadı. (Çev. T. Öcal, M. A. Kılıçbay). Ankara: Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Yayın No: 36,
• Güngör, N. D. (1997). Education and economic growth in Turkey 1980-1990: A Panel Study. METU Studies in Development, 24(2), 185-214.
• Günsoy, G. (2001). İnsani Gelişme kavramı çerçevesinde Türkiye üzerine bir değerlendirme. Afyon Kocatepe Üniversitesi I.I.B.F. Dergisi, III(1), 215-227.
• Gürak, H. (2006). Ekonomik büyüme ve küresel ekonomi. Ekin Yayınevi.
• Gürkan, Ö. (1999). İktisada giriş, 3. Baskı, Attila Kitabevi, Ankara.
• Güvenen O. (1992). Human development report: A Statistician’s view. Report on The First National Human Development Conference- Ankara, 7-8 September 1992, UNDP, Ankara.
• Han, E. ve A. Kaya (2002). Kalkınma ekonomisi teori ve politika. Eskişehir.
• Johansen, S. ve K. Juselius (1990). Maximum likelihood estimation and ınferance on cointegration: With Application to the demand for money. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 52, 169-210.
• Jones, I. C. (2001). İktisadi büyümeye giriş. Literatür Yay. İstanbul.
• Justman, M. and M. Teubal (1991). A Structuralist perspective on the role of technology in economic growth and development. World Development, 19(9), 1167-1183.
• Karagül, M. (2003). Beşeri sermayenin ekonomik büyümeyle iliskisi ve etkin kullanımı. Akdeniz Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi (5), Antalya. http://www.akdeniz.edu.tr/iibf/yeni/genel/dergi/Sayi05/11Karagul.pdf (Erisim:28/06/2006).
• Karagül, M. ve M. Masca (2005). Sosyal sermaye üzerine bir inceleme. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, 37-52.
• Kaynak, M. (2005). Kalkınma iktisadı. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kesici, İ. (1992). UNDP Beşeri kalkınma raporları ve Türkiye’nin planlı kalkınma politikaları üzerine etkileri. İnsanca Gelişme Birinci Türkiye Konferansı (7-8 Eylül 1992), Ankara, T.C. ve UNDP Yayını.
• Kibritçioğlu, A. (1998). İktisadi büyümenin belirleyicileri ve yeni büyüme moddellerinde beşeri sermayenin yeri. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 53, No. 1-4, 207- 230.
• Mankiw, G., D. Romer ve D. Weil (1992). A Contribution to the empirics of economic growth. Quarterly. Journal of Economics, 152, 407-437.
• Mankiw, G., D. Romer ve D. Weil (1992). A Contribution to the empirics of economic growth.Quarterly Journal of Economics, 152, 407-437.
• Mazgit, İ. (2002). Bilgi toplumu ve sağlığın artan önemi. I. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, (Hereke-Kocaeli), 405-415.
• OECD (1985). Environmental policy and technical change. Paris.
• Özsabuncuoğlu, İ. (1999). The Economics of natural resources. University of Gaziantep Press, Gaziantep.
• Perman, R. (1991). Cointegration: An Introduction to the literature. Journal of Economic Studies, 18(3), 3-30.
• Phillips, P.C.B. ve M. Loretan (1991). Estimating long-run economic equilibria. Review of Economic Studies, 58, 407-436.
• Romer, P.M. (1986). Increasing returns and long-run growth. Journal of Political Economy, 94:1002- 1037.
• Romer, P.M. (1987). Growth based on ıncreasing returns due to specialization. American Economic Review, 77, 56- 62.
• Romer, P.M. (1990). Endogenous technological change. Journal of Political Economy, 98 (5):71-102.
• Romer, P.M. (1994). The Origins of endogenous growth. The Journal of Economic Perspectives, 8(1), 3-22.
• Sarı, R. ve U. Soytaş (2006). Income and education in Turkey: A Multivariate Analysis. Education Economics, 14(2), 181-196.
• Saygılı, Ş., C. Cihan ve H. Yurtoğlu (2002). Türkiye ekonomisinde sermaye birikimi, büyüme ve verimlilik: 1972-2000. Ankara: DPT Yayınları No:2665.
• Saygılı, İ. , C. Cihan ve Z.A. Yavan, (2005). “Eğitim ve Büyüme”, içinde: Türkiye İçin Sürdürülebilir Büyüme Stratejileri Konferansı. TÜSİAD - Koç Üniversitesi, Ekonomik Araştırma Forumu, Tartışma Tebliğleri, Yayın No: EAF/2005-06/001.
• Schultz, T.W. (1961). Investment in human capital. The American Economic Review, 51(1), 1-17.
• Schultz, T.W. (1968). Education and economic growth: Return to education. Readings in the Economics of Education, UNESCO.
• Schultz, T. P.(1992). The Role of education and human capital in economic development: An Empirical assessment. Yale University Discussion Paper, Economic Growth Center, No: 670.
• Schultz, T.W. (2002). Why Governments should ınvest more to educate girls. World Development, 30(2):207-225.
• Shaw, G.K. (1992). Policy implications of growth theory. The Economic Journal, 102, 611-621.
• Solow, R. (1957). Technical change and the aggregate production function. The Review of Economics and Statistics, 39(3), 312-320.
• Solow, R.M. (1996). A Contribution to the theory of economic growth. The Quarterly Journal of Economics, 70, 65-94.
• Soyak, Alkan (2008). Ulusal yenilik sistemi ve insan faktörü. Bilim ve Ütopya Dergisi, Sayı:165. 8-17.
• Smith, A. (1997). Ulusların zenginliği. (Çeviren: Ayşe Yunus ve Mehmet Bakırcı) İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Stock, J.H. (1987). Testing for common trends. Journal of the American Statistical Assoticiation, 83, 1035-1036.
• Taban S. ve M. Kâr (2006). Beşeri sermaye ve ekonomik büyüme; nedensellik analizi, 1969-2001. Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 159-181.
• Taban, S. (2004). Türkiye’de sağlık ve ekonomik büyüme ilişkisi: nedensellik testi. Eskişehir: III. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi.
• Tansel, A. ve Güngör, N.D. (2003). Türkiye’den yurt dışına beyin göçü: ampirik bir uygulama. (17-18 Mayıs 2003), İzmit: II. Bilgi Ekonomi ve Yönetim Kongresi.
• Taymaz E. (1994). Sanayi ve teknoloji politikaları: amaçlar ve araçlar. ODTÜ Gelişme Dergisi, 20(4), 551:567.
• Tiryakioğlu, M. (2008). Gelişmekte olan ülkelerin çıkmazı: beşeri sermaye yoksulluğu. Ege Akademik Bakış, 8(1), 319-337.
• Tuğcu, C.T. (2006). Yüksek öğretimin iktisadi büyüme performansı üzerindeki rolü: 1980–2005 Türkiye örneği. 5. Uluslararası Bilgi Ekonomi ve Yönetim Kongresi, (3-5 Kasım 2006), Kartepe, Kocaeli, Türkiye.
• Tunç, M. (1993). Türkiye’de eğitimin ekonomik kalkınmaya etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 8(2), 1-32.
• Tunç, M. (1998). Kalkınmada insan sermayesi: iç getiri oranı yaklaşımı ve Türkiye uygulaması. D.E.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi, 13(1), 83-106.
• Türkay, M. (1995). Gelişme: kavramsal köken ve yorumlar. Gelişme İktisadı. (Tamer İşgüden vd. Ed.), İstanbul: Beta Yayınları.
• Türkmen, F. (2002). Eğitimin ekonomik ve sosyal faydaları ve Türkiye’de eğitim ekonomik büyüme ilişkisinin araştırılması. DPT Uzmanlık Tezleri, Yayın No.2655, Eylül, Ankara.
• Utkulu, U. (1994). Cointegration analysis: Introductory survey with applications to Turkey. M. Güneş, Ş. Üçdoğruk ve M.V. Pazarlıoğlu (ed.), 1. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Bildirileri İçinde, (Kasım 1993), 303 (24), İzmir.
• Utkulu, U. (1997). How to estimate long-run relationship in economics: An Overview of recent approaches. DEÜİİBF Dergisi, 12(2), 39-48.
• UNDP (1990). Concept and measurement of human development. Human Development Report. http://hdr.undp.org/en/media/HDR_20072008_EN_Indicator_tables.pdf, (Erişim tarihi 25.03.2010)
• UNDP (1996). Human development report-1996. NewYork: Oxford University Press.
• UNDP (2001). Human development report-1996. NewYork: Oxford University Press.
• UNDP (2006). Human development report 2007-2008. Statistics in the Human Development Report. http://hdr.undp.org/en/media/HDR_20072008_EN_Technical1.pdf, (Erişim tarihi 25.03.2010)
• Webber, D.J. (2002). Policies to stimulate Growth: Should we ınvest in health or education. Applied Economics, 34 (13), 1633-1643.
• World Bank (1999). World development report: Knowledge for development. USA: Oxford University Press.
• World Bank (2006). Education sector policy paper. (Third Edition), World Bank Washington D.C., U.S.A.
• Yavilioğlu, C. (2002). Kalkınmanın anlambilimsel tarihi ve kavramsal kökenleri. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3(1), 59-77.
• Yetkiner, İ.H. (2006). Sağlık ile büyüme. Ege Akademik Bakış, 6(2), 83-91.
• Yumuşak ,İ.G. ve Bilen, M.,(2000). Gelir dağılımı - Beşeri sermaye ilişkisi ve Türkiye üzerine bir değerlendirme. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (1)
• Yumuşak, İ.G. ve Kar, A.(2000). Nüfus artış hızının düşürülmesi iktisadi kalkınmayı artırır mı? Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (1)
• Yumuşak İ. G. ve Y.Tuna (2001). Beşeri kalkınma indeksi ve Türkiye analizi. http://www.bilgiyonetimi.orgcm.htm/, (Erişim: 11/06/2003).
• Yumuşak, İ.G. (2003). Kadın eğitiminin ekonomik analizi. İzmit: II. Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi.
• Yumuşak, İ.G. (2004). Gelişmekte olan ülkeler ve Türkiye açısından kadın eğitiminin ekonomik ve sosyal boyutu üzerine bir değerlendirme. Disiplinlerarası Kadın Sempozyumu, İstanbul.