Türk Hukuk Düzeninde Yetki Genişliği İlkesi

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 2, 94 - 112, 30.08.2018

Beytullah Çetin

Öz

Merkezi devlet
yönetimi uzunca bir tarihi sürecin sonunda gerçekleşmiştir. Merkezi
yönetimlerin kurulması ile devlet yapılanması güçlenmiştir. Ancak ülkenin tek
merkezden yönetilmesi esasına dayanan merkezi yönetim, yerel bazı ihtiyaçların
görülmesi ve merkezi yetkinin taşrada uygulanması sorunları ile karşılaşmıştır.
Merkezi yönetimin doğası gereği karşılaştığı sorunların başında, ülkedeki
kamusal hizmetlerin hizmet bütünlüğü içerisinde sunulabilmesi sorunu gelmektedir.
Merkezi yönetim bu sorunu çözebilmek için üç temel örgütlenme biçiminden
faydalanmaktadır. Bunlar “merkezden yönetim”, “yetki genişliği” ve “yerinden
yönetim” biçimleridir. Türk hukuk düzeninde merkeziyetçilik anlayışı egemendir.
Ancak İdari merkeziyetçilik anlayışı iki yönden yumuşatılmıştır. İlk olarak
merkezi yönetimin kuruluşu açısından il temel örgütlenmesinin kurulması ve
illerin yetki genişliği ilkesi ile yönetilmesi esasıyla yumuşatılan
merkeziyetçilik ikinci olarak yerinden yönetim ilkesi ile yumuşatılmaktadır.
Çalışmamızın konusunu yetki genişliği ilkesi oluşturmaktadır. Yetki genişliği
hukuk tarihimizde önceki Anayasalarımızda da görülen ve 1982 Anayasasında 126.
Maddesi ile düzenlenen, anayasal bir kavramdır.

Çalışmamızda öncelikle yetki
genişliği açıklanmış ve benzeri olduğu diğer kavramlarla karşılaştırılmıştır.
Daha sonra Türk hukuk düzeninde yetki genişliği incelenmiş ve Türk hukuk
uygulamasında yetki genişliğinin görünümü değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Merkezi İdare, Taşra Yönetimi, Vali, Yönetimde Bütünlük

The Principle of Deconcentration in Turkish Legal Order

Öz

Central state government took place at the end of a long
historical process. With the establishment of central administrations, state
structuring has become stronger. However, central administration that relies on
the administration of state from a single center encounters with the problems of
the emergence of some local needs and application of central authority in
rural. At the beginning of the problems 
which is encountered because of the nature of central administration is problem of being able to
present
of public services in the country within the public service integrity. To be
able to solve this problem, the central authority takes advantages of three
basic forms of organization. They are “centralization”, “deconcentration” and
“decentralization” forms. In the Turkish legal order, the understanding of
centralization is prevailing. However, the understanding of administrative
centralization has been softened from two aspects. In terms of the
establishment of the central government, the centralization has been firstly
softened by the principle “the foundation of provincial basic organizations and
with cities of management with authority - wide principle” and has been
secondly softened by the principle of local administration. The subject of our
study is to create the principle of deconcentration. Deconcentration is a
constitutional concept that is seen in our constitutions and that was regulated
in the 126^th article of our 1982 Constitution.

First
of all, the deconcentration is explained and compared to other similar concepts
in our study. Then, deconcentration in Turkish legal order is examined and the
aspect of deconcentration in the practice of Turkish law is assessed.

Anahtar Kelimeler

The Central Administration, Provincial Administration, Governor, Unity In Governance

Kaynakça

• AK, Ayhan (2015), “Yetki Genişliği (Tevsi-i Mezuniyet) Prensibinin Mer’i Hukukla Mukayeseli Olarak İslam İdare Hukuku Ekseninde Analizi”, On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.39, ss.147-180.
• AKYILMAZ, Bahtiyar (1999), “Osmanlı Devletinin Merkezden Yönetiminin Taşra İdaresi”, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.4, ss.127-156.
• APAN, Ahmet (2014), "Türkiye’de Mülki İdare: Tarihsel Gelişimi ve İşlevsel Dönüşümü", Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• ARIKBOĞA, Erbay (1998), "Yerel Yönetimler, Katılım ve Mahalle Muhtarlığı", Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• ARSLAN, Nagehan Talat (2008), “Yerelleşme, Özerklik ve Demokratikleşme Açısından Mahalli İdareler Hakkında Bir Değerlendirme”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, S.32(2), ss.263-282.
• ATAY, Ender Ethem (2012), İdare Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 3. Baskı.
• BAYRAKTAR, Bayram (1996), “Günümüzde Yeniden Değerlendirilmesi Gereken Bir Düşünür: Prens Sabahattin Bey”, Ankara Üniversitesi Dil, Tarih, Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, S.18(29), ss.117-129.
• BOZKURT, Ömer (1990), “Fransa’da Ademi Merkezileşmenin Beklenmeyen Bir Sonucu: Feodalleşme”, Amme İdaresi Dergisi, S.24(4), ss.149-159.
• BOZTEMUR, Recep (2006), “Tarihsel Açıdan Millet ve Milliyetçilik: Ulus - Devletin Kapitalist Üretim Tarzıyla Birlikte Gelişimi”, Doğu Batı Dergisi, S.38, ss.161-179.
• CANGİR, Mehmet (2011), "Merkeziyetçilik Ademi Merkeziyetçilik Sarmalında Yetki Genişliği", Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• ÇAĞDAŞ, Tülin (2011), “Türkiye’de Yerel Yönetimde İdari Özerklik”, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, S.30(1), ss.391-416.
• ÇEVİK, Hasan Hüseyin (2004), Türkiye’de Kamu Yönetimi Sorunları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2.Baskı.
• ÇOKER, Ziya (1996), “Yerel Yönetimler ve Anayasa”, Çağdaş Yerel Yönetimler, S.5(6), ss.19-27.
• DEMİR, Konur Alp (2016), “Türkiye’de İl Yönetimi: Yerelleşen İl Yönetimi Üzerine Kavramsal Bir Analiz”, Türk İdare Dergisi, S.483, ss.317-332.
• DENİZ, Yusuf (2010), "Türk İdare Tarihi Açısından Yetki Genişliği", Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• DERDİMAN, Ramazan Cengiz (1995), “Kamu Yönetiminde Yetki Genişliği”, Amme İdaresi Dergisi, S.28(4). ss.65-80.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra, (2008), “Osmanlı İdaresinde Ademi Merkeziyet ve İmtiyazlı Eyaletler”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.6, ss.7-84.
• EROĞUL, Cem (2017), Devlet Nedir?, Yordam Kitap, İstanbul.
• GİRİTLİ, İsmet, BİLGEN, Pertev ve AKGÜNER, Tayfun (2001), İdare Hukuku, Der Yayınları, İstanbul.
• GÖZLER, Kemal (2007), Devletin Genel Teorisi, Ekin Kitabevi, Bursa.
• GÖZLER, Kemal (2008), İdare Hukuku, Ekin Kitabevi, Bursa, 7. Baskı.
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref (2001), Yönetim Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 15. Baskı.
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref ve TAN, Turgut (2006), İdare Hukuku: Genel Esaslar, Turhan Kitabevi, Ankara, C.1, 4. Baskı,.
• GÜLER, Birgül Ayman (2000), “Yerel Yönetimleri Güçlendirmek Mi? Ademi Merkeziyetçilik Mi?”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, S.9(2), ss.14-29.
• KALABALIK, Halil (1999), “Türkiye’de Alan (Taşra) Yönetimi”, Türk İdare Dergisi, S.425, ss.64-74.
• KALABALIK, Halil (1999), “Yetki Genişliği Yerinden Yönetim Sisteminin Bir Uygulaması Sayılır mı?”, Türk İdare Dergisi, S.413, ss.129-146.
• KARAL, Enver Ziya (1999), Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, V. Cilt, 7.Baskı.
• KARAL, Enver Ziya (2000), Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, VIII. Cilt, 5.Baskı.
• KARATEPE, Şükrü (1991), “Yönetimin Takdir Yetkisi”, Türk İdare Dergisi, S.392, ss.63-120.
• NALBANT, Atilla (2012), Üniter Devlet: Bölgeselleşmeden Küreselleşmeye, XII Levha Yayınları, İstanbul, 2. Baskı.
• ONAR, Sıddık Sami (1966), İdare Hukukunun Umumi Esasları, İstanbul, 3.Baskı.
• ORTAYLI, İlber (2008), Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara, 3. Baskı.
• ÖZAY, İl Han (1992), Günışığında Yönetim, Filiz Kitabevi, İstanbul.
• ÖZBUDUN, Ergun (1995), Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınevi, Ankara, 4. Baskı.
• ÖZTÜRK, Namık Kemal (1992), “Federalizm ve Türkiye”, Amme İdaresi Dergisi, S.25(4), ss.64-76.
• REYHAN, Cenk (2007), “Türkiye’de Yüzyıllık Gündem: Federalizm”, Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, S.2(5), ss.107-118.
• Sinerji Mevzuat ve İçtihat Programı (Erişim Tarihi: 01.11.2017).
• TAMER, Mustafa (1991), “Türkiye’de Bölge Valiliği Sisteminin Uygulanabilirliği”, Türk İdare Dergisi, S.390, ss.85-142.
• TANÖR, Bülent (2017), Osmanlı - Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 28. Baskı.
• TOKSÖZ, Meltem (2012), “Reform ve Yönetim: Devletten Topluma, Merkezden Bölgeye Osmanlı Modernleşmesi”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (Ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 3. Baskı, ss.209-227.
• TOSUN, Mustafa (1970), Türkiye’de Valilik Sistemi, TODAİE Yayını, Ankara.
• SANAL, Recep (1998), “Tarihi Gelişimi İçerisinde Türk Anayasalarında Genel Yönetimin Taşra Örgütlenmesine İlişkin Düzenlemeler ve Yönetim Desenindeki Değişmeler”, A.Ü. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.6(22), ss.173-200.
• SOBACI, Mehmet Zahid (2005), “Yeniden Yapılanma Sürecinde İl Özel İdaresinin Dünü, Bugünü ve Geleceği Üzerine Değerlendirmeler”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, S.14(4), ss.31-50.
• SOYSAL, Mümtaz (2011), Anayasaya Giriş, İmge Kitabevi, Ankara, 3.Baskı.
• UYGUN, Oktay (1992), Federal Devlet, Çınar Yayınevi, İstanbul.
• YAYLA, Yıldızhan (1981), “İlin Başkentle ve Bölgesel Kuruluşlarla İlişkileri”, İHİD, S.2(1), ss.24-33.
• YAYLA, Yıldızhan (1982), Anayasalarımızda Yönetim İlkeleri Tevsi-i Mezuniyet ve Tefrik-i Vezaif, İstanbul.
• YILDIRIM, Ramazan (1993), “Kanuni Esasi’ye Göre Tevsii Mezuniyet İlkesi”, DÜHFD, S.6, ss.231-248.
• YILDIRIM, Ramazan (2006), İdare Hukuku Dersleri I, Mimoza Yayınevi, Konya, 2. Baskı.
• YILMAZ, Dilşat (2007), “Yetki Genişliği İlkesi Üzerine Bir İnceleme”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S.11(1-2), ss.1245-1254.
• YILMAZ, Harun (2016), “Yerinden Yönetim İlkesinin Kuvvetler Ayrılığına Dayanan Hükümet Sistemleri Bağlamında Değerlendirilmesi”, TAAD, S.7(26), ss.511-545.