Harput Ulemâsından Müderris-Müftü Mehmed Kemâleddin Efendi’nin Rekāik: Hadîs-i Erbaîn Risâlesi

Yıl 2015, Cilt: 48 Sayı: 48, 57 - 94, 13.08.2015

Ahmet Karataş

Öz

Öz: Osmanlı’nın son dönem müderrislerinden Ma‛mûretü’l-azîz (Elazığ) müftüsü Mehmed Kemâleddin Harputî (d. 1283/1867-v. 1354/1936) köklü bir ilmî geleneğe mensup Efendigil âilesinin dinî eserler kaleme alan son âlimidir. Rekāik: Hadîs-i Erbaîn risâlesi aynı zamanda şâir olan, şiirleriyle birlikte dinî, ahlâkî ve tasavvufî yazıları devrin önde gelen mecmualarında yayımlanan Kemâleddin Efendi’nin Harput Dârülhilâfe Medresesi’nde müderrisken yazdığı eserlerinden biridir. Bu makalede Hadîs-i Erbaîn’in tespit edilen iki yazma nüshası ele alınmış, muhtevâsı incelenmiş, tertibi ve sebeb-i te’lifi hakkında bilgi verilmiş, kaynakları tespit edilmeye çalışılmış ve eserin tenkidli neşri yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Mehmed Kemâleddin Efendi, hadis-i erbaîn, rekāik, terğįb, terhîb, Suyûtî, Kenzü’l-ummâl.
The Treatise of Rekaik: Hadis-i Erbain by Kemaleddin Efendi, Jurist and Mudarris
Abstract: Mehmed Kemaleddin Harputi was a scholar of the late period of Ottoman Empire and was a “mufti” of Elazığ. He is also the last religious scholar of Efendigil family which has rooted knowledge tradition. Kemaleddin Efendi is a poet too, and his religious, moral and sufi writings including his poems were published in prominent magazines of his period. His tractate which is called Rakāik: Hadis-i Erbain is one of his writings which was written at madrasah of Darülhilafe where he worked as a muderris. In this article, two copies of his Hadis-i Erbain which were determined as issued alongside their contexts explains the reason of writing and cites the sources issued and the writing edition critic done.
Keywords: Mehmed Kemaleddin, hadis-i erbain, rakāik, terğib, terhib, Suyuti, Kenzü’l-ummal.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Kemâleddin Efendi, hadis-i erbaîn, rekāik, terğįb, terhîb, Suyûtî, Kenzü’l-ummâl

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed, Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-libâs ammâ iştehera mine’l-ehâdîs ‘alâ elsineti’n-nâs, I-II, Beyrut 2000.
• Ahmed b. Hanbel, el-Müsned (thk. Ahmed Muhammed Şâkir- Hamza Ahmed ez-Zeyn), I-XX, Kahire 1995.
• Aliyyü’l-kārî, Ebü’l-Hasen Nûreddin Ali b. Sultân Muhammed, Şerhu Müsned-i Ebî Hanîfe, Beyrut 1985.
• Askalânî, Ahmed b. Hacer, el-Emâli’l-mutlaka (thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî), Beyrut 1995.
• Beğavî, Ebû Muhammed Muhyissünne Hüseyin b. Mes‛ûd el-Ferrâ, Şerhu’s-sünne (thk. Züheyr eş-Şâvîş- Şuayb el-Arnavut), I-XVI, Beyrut 1983.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali, el-Câmi‛ li Şu‛abi’l-îmân (thk. Saîd b. Be- syûnî Zağlul), I-IX, Beyrut 1990.
• ______Ma‛rifetü’s-sünen ve’l-âsâr (thk. Abdülmu‛tî Emîn Kal‛aci), I-XIV, Karaçi 1991.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdülhâlık el-Atîkî, el-Bahrü’z-zehhâr (Müsnedü’l- Bezzâr) (thk. Mahfûzurrahmân Zeynullâh), I-XIII, Medine 1994.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‛fî, el-Câmiu’s-sahîh (thk. Takıyyüddîn en-Nedvî), I-XV, Beyrut 2011.
• Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, I-IV, İstanbul 1333.
• Canan, İbrahim, “Kenzü’l-ummâl”, DİA, Ankara 2002, XXV, 262-263.
• Dârü’l-hilâfe Medreseleri Ders Cedvelleri ve Müfredât Programı, Ankara 1342.
• Deylemî, Ebû Şücâ‛ Şîrûye b. Şehredâr b. Şîrûye, el-Firdevs bi-me’sûri’l-hitâb (thk. es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl), I-V, Beyrut 1986.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‛as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, Kitâbü’z-zühd (thk. Ebû Temîm Muhammed- Ebû Bilâl Ğanim), Kahire 1993.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‛as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, Sünen (thk. İzzet Ubeyd ed- De‛as-Âdil es-Seyyid), I-V, Humus 1973.
• Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullâh b. İshak İsfahânî, Hilyetü’l-evliyâ ve tabakātü’l-asfiyâ, I-X, Kahire 1974-1979.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddin, Silsiletü’l-ehâdîsi’z-za‛îfe ve’l-mevzû‛a ve eseruha’s-seyyi’ fî’l-ümme, I-XIV, Riyad 1977-2004.
• Ertan, Veli, “Tarihte Dârü’l-hilâfe Medreseleri ve İhtisas Şubeleri”, İslâm Medeniyeti Mecmuası, V/4 (İstanbul 1982), s. 35-57.
• Gümüşhanevî, Ahmed Ziyâüddîn, Râmûzü’l-ehâdîs, İstanbul 1275.
• Hâkim, Ebû Ahmed Muhammed b. Muhammed b. Ahmed en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek ale’s- Sahîhayn, I-IV, Haydarâbâd 1334.
• Harâitî, Ebû Bekr Muhammed b. Ca‛fer b. Muhammed b. Sehl Samerri, Mekârimü’l-ahlâk ve me‛âlîhâ ve mahmûdi tarâikihâ (thk. Eymen Abdülcâbir el-Buheyrî), Kahire 1999
• Hatipoğlu, İbrahim, “Râmûzü’l-ehâdîs”, DİA, İstanbul 2007, XXXIV, 454-455.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân, Mecma‛u’l-Bahreyn fî zevâidi’l- mu‛cemeyn (thk. Abdülkuddûs b. Muhammed Nezîr), I-IX, Riyad 1992.
• _____Mecmaü‛z-zevâid ve menbaü‛l-fevâid, I-X, Beyrut 1968.
• Hindî, Alâüddîn Alî el-Müttakį, Kenzü’l-‛ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-ef‛âl (thk. Bekrî Hayyânî-Saffet es-Sekkā), I-XVIII, Beyrut 1985.
• Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ (haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz), I-V, İstanbul 2006.
• İbn Adiyy el-Cürcânî, Ebû Ahmed Abdillâh, el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl, I-VII, Beyrut 1985.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkī, Târîhu Medîneti Dımeşk (thk. Muhibbüddîn Ebî Saîd Ömer b. Ğarâme el-Amravî), I- LXXX, Beyrut 1995-1996.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed b. İbrâhim, el-Musannef (thk. Muhammed Avvâme), I-XXVI, Cidde 2006.
• ____, Müsnedu İbn Ebî Şeybe (thk. Âdil b. Yûsuf el-Ğazavî-Ahmed b. Ferîd el-Mezîdî), I-II, Riyad 1997.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî et-Temîmî, Sahîhu İbn Hib- bân (thk. Şuayb el-Arnavut), I-XVI, Beyrut 1987.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî, Sünen (thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki), I-II, Kahire 1975.
• İbnü’l-A‛râbî, Ebû Sa‛îd Ahmed b. Muhammed b. Ziyâd b. Bişr, Kitâbü’l-mu‛cem (thk. Abdül- muhsin b. İbrâhim b. Ahmed el-Hüseynî), Riyad 1997.
• İnal, İbnülemîn Mahmud Kemâl, Son Asır Türk Şairleri, İstanbul 1988, I-IV, İstanbul 1988.
• İpşirli, Mehmet, “Hayri Efendi, Mustafa”, DİA, İstanbul 1998, XVII, 62-64.
• Kandemir, M. Yaşar, “Cüz”, DİA, Ankara 1993, VIII, 147-148.
• ______“Kırk Hadis”, DİA, Ankara 2002, XXV, 467-470.
• Karahan, Abdülkadir, “Kırk Hadis (Türk Edebiyatı)”, DİA, Ankara 2002, XXV, 470-473.
• _____ Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri, İstanbul 1980.
• ____, İslam-Türk Edebiyatında Kırk Hadis: Toplama, Tercüme ve Şerhleri, İstanbul 1954.
• Kuzâî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Selâme b. Ca‘fer, Müsnedü’ş-şihâb (thk. Hamdî Abdül- mecîd Selefî), Beyrut 1986.
• Küçük, Raşit, “İsnad”, DİA, Ankara 2001, XXIII, 154-159.
• Münâvî, Zeynüddin Muhammed Abdürraûf b. Tâcülârifîn b. Ali, Feyzü’l-kadîr şerhu’l- Câmi‛i’s-sağîr (thk. Hamdî ed-Demirdaş Muhammed), I-XIII, Mekke 1998.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, es-Sahîh (nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâki), I-V, Kahire 1955.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali, es-Sünenü’l-kübrâ (thk. Abdülğaffâr Süley- mân el-Bündârî-Ebû Abdillâh Seyyid b. Kesrevî b. Hasan), I-VI, Beyrut 1991.
• Özafşar, Mehmet Emin, “Zühd ve Rekāik”, DİA, İstanbul 2013, XLIV, 535-537.
• Özcan, Azmi, “Müttakį el-Hindî”, DİA, İstanbul 2006, XXXII, 222-223.
• Özkan, Halit, “Süyûtî”, DİA, İstanbul 2010, XXXVIII, 188-198.
• San‛anî, Abdürrezzâk, el-Musannef (thk. Habîbürrahmân A‛zamî), I-XI, Beyrut 1983.
• Sunguroğlu, İshak, Harput Yollarında, I-IV, İstanbul 1958-1968.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî, Câmi‛u’l- ehâdîs (thk. Abbas Ahmed Sakr-Ahmed Abdülcevâd), I-IX, (Matbaatu Hattâb) yy, ty.
• Şâşî, Ebû Saîd Heysem b. Küleyb b. Süreyc, el-Müsned (thk. Mahfûzurrahmân Zeynüddîn), I-III, Medine 1993.
• Şengün, Necdet, “Nazîr İbrâhîm-i Gülşenî ve Farklı Bir Kırk Hadis Denemesi (Risâle-i Ehâdîs- i Erbaîn-i Sülâsiyye)”, Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XI/1 (Sivas 2007), 279-298.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb el-Lahmî, el- Mu‛cemü’l-evsat (thk. Mahmûd b. Ahmed et-Tahhân), I-X, Riyâd 1995.
• ____, el-Mu‛cemü’l-kebîr (thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî), I-XV, Beyrut 1984.
• ____, el-Mu‛cemü’s-sağîr (thk. Tevfik b. Abdullâh b. Mes’ûd el-Hâc ez-Zintânî), Riyad 2011.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, el-Câmi‛u’l-kebîr: Sünenü’t-Tirmizî (thk. Beşşâr Avvad Ma‛rûf), I-VI, Beyrut 1998.
• Ünal, İ. Hakkı, “İslam Kültüründe Kırk Hadis Geleneği ve Şeyh Hâmid-i Velî’nin Hadîs-i Er- baîn Şerhi”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXXIX/1 (Ankara 1999), 137-146.
• Yıldırım, Selahattin, Osmanlıda Kırk Hadis Çalışmaları I, İstanbul 2000.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Telhîsu Kitâbi’l-ileli’l- mütenâhiye li’bni’l-Cevzî (thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm b. Muhammed), Riyad 1998.
• Zengin, Zeki Salih, “Kurtuluş Savaşı Döneminde Medrese Öğretim Programları ve Ders İçeriklerinin Düzenlenmesi Çalışmaları”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Der- gisi, XLIV/1 (Ankara 2003), s. 187-226.
• ____, “Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Hazırlanmasından Sonraki İlk Dönemde Uygulanışı ve Din Eğitimi”, Dinî Araştırmalar, V/13 (Ankara 2002), s. 81-106. Örnek Varaklar
• AÜ DTCF Kütüphanesi, Mustafa Con Blm., A396, vr. 1a
• AÜ DTCF Kütüphanesi, Mustafa Con Blm.,