Fetvâ ve Mezhep Fetvâ Usûlü ve Tarihinin Tartışmalı Bir Konusu Olarak Fetvâ-Mezhep İlişkisi

Yıl 2015, Cilt: 48 Sayı: 48, 5 - 34, 15.09.2015

Ahmet Yaman

Öz

Öz: Fıkhî mezhepler, hukuk emniyetini sağlamak amacıyla sivil birer gerçeklik olarak oluşmuş ve yayılmıştır. Dinî-hukukî hayatı tanzim eden fetvâ da daha çok hukukî istikrar endişesiyle bu mezheplerden birisine bağlı bir faaliyet olarak süre gelmiştir. Bu gerçek, ehliyetli ve dirayetli bir müftîyi, bağlı olduğu mezhebi her zaman ve durumda mutlaka iltizam etmek ve onun çerçevesinin dışına asla çıkmamak zorunda bırakmaz. Nitekim fakihlerin çoğunluğu, amelî hayatın belli bir mezhebe göre sürdürülmesini caiz görmekle birlikte, bunun mutlaka yerine getirilmesi gereken bir dinî gereklilik olmadığı kanaatindedir. Fıkıh doktrinini usûlü, ilkeleri ve furûuyla kavrayabilen âlim bir müftî, metodolojik ve olgusal gerekliliklere bağlı olarak, kendi mezhebi içindeki görüşlerden birisini tercihle fetvâ verebileceği gibi, kendi mezhebi dışında bir başka görüşü benimseyip onunla da fetvâ verebilecektir. Aynı minvalde, metodolojik bir tavır ve ilkesel bir yaklaşım çerçevesinde fıkıh mirasının bütününden faydalanmak mümkün olduğundan, bilinen dört mezhebin dışına da çıkabilecektir.
Anahtar Kelimeler: Fetvâ, mezhep, telfîk, müftî.
Fatwa And Madhhab The Relation Between Fatwa and Madhhab as a Debated Subject of Fatwa Methodology and History
Abstract: Fiqh madhahib came into life and expanded as civic realities in order to secure legal certitude. Whereas fatwa, as the organization of religiou-legal life, has continued to be an activity relying on one these madhahib due to the concern of mostly legal stability. This fact does not force a capable and astute mufti to always and in all occasions to follow his own madhhab and never leave out its working framework. Thus, the majority of fuqaha, though see it permissible to live according to a certain madhhab, do not think that it is an absolutely necessary religious duty to do so. A scholarly mufti who can comprehend the fiqh doctrine with its methods, principles and issues, depending on methodological and factual necessities, can either issue a fatwa by choosing one of the opinions within his own madhhab or give a fatwa by adopting an opinion outside his madhhab. Similarly, since it is allowed to benefit from the total fiqh heritage within the framework of methodological action and on principal grounds, one can also step out of the known four madhahib.
Keywords: Fatwa, madhhab, compiling, mufti.

Anahtar Kelimeler

Fetvâ, mezhep, telfîk, müftî

Kaynakça

• Abdulkerim Zeydân, el-Mufassal fî ahkâmi’l-mer’e, Beyrut, 1993.
• Aclûnî İsmail b. Muhammed, Keşfu’l-hafâ (nşr. A. Kalas), Kahire, Aliyyü’1-Kârî b. Sultan, el-Masnû’ fi ma’rifeti’l-mevdû’ (thk. A. Ebu Gudde), Beyrut 1398/1978.
• Âmidî, Seyfeddin, el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, Beyrut ts. 98 Concordance’a uygun baskıları kullanıldığı için el-Kütübü’t-Tis’a’ya burada yer verilmemiştir. Aşkar, Muhammed Süleyman, el-Fütyâ ve menâhicü’l-iftâ, Kuveyt 1976.
• Atar, Fahrettin, “Fetvâ”, DİA, XII, 486-496. Aybakan, Bilal, İmam Şâfiî ve Fıkıh Düşüncesinin Mezhepleşmesi, İstanbul 2007.
• Beyhakî, Ebû Bekir, es-Sünenü’l-kübrâ, Beyrut 2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul ts. Bûtî, M. Saîd Ramadan, el-Lâmezhebiyye, Beyrut 1996.
• Büceyrimî, Süleyman, Hâşiyetü’l-Büceyrimî ale’l-Hatîb, Mısır 1951.
• Candan, Abdurrahman, İmam Şâfiî’nin Kavl-i Kadim ve Kavl-i Cedidi, (yüksek lisans tezi, 1998), Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Cassâs, Ebû Bekir, Ahkâmu’l-Kur’ân, Beyrut 1993.
• ______Muhtasaru İhtilâfi’l-ulemâ, Beyrut 1417.
• Dahîl, Abdurrahman b. Muhammed, el-Fetvâ ehemmiyyetühâ davâbıtuhâ âsâruhâ, Medîne 2007.
• Debûsî, Ebû Zeyd, Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh, (thk. H.M. Meys), Beyrut 2001.
• Dehlevî, Şah Veliyyullah (ö. 1176/1762), Ikdü’l-cîd fî ahkâmi’l-ictihâd ve’t-taklîd, Kahire 1978,
• Desûkî, Ebû Abdillah, Hâşiyetü’d-Desûkî ale’ş-Şerhi’l-kebîr, Kahire ts. Düzdağ, Ertuğrul, Şeyhülislam Ebussuûd Efendi Fetvâları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İstanbul 1983.
• Düzenli, Pehlül, Şeyhulislâm Ebussuûd Efendi ve Fetvâları, İstanbul 2012.
• Ebû Yûsuf, Yakub, Kitâbü’l-Harâc, Kahire 1382.
• Ebû Zehra, Muhammed, İslâmda İtikadî Siyasî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi (çev. S. Kaya), İstanbul ts. ________Mâlik, Kahire 1978.
• ________Şâfiî, Kahire 1948.
• Ebussuûd Efendi, Ma’rûzât, (haz. Pehlül Düzenli), İstanbul 2013. el-Fetâvâ’l-İslâmiyye min Dâri’l-İftâi’l-Mısriyye XI, Kahire 2010.
• Elmalılı, Hamdi (Yazır) , “Makâle-i Mühimme”, Beyânülhak, I/18, İstanbul 1324.
• Emîr Padişah, Teysîru’t-Tahrîr, Kahire 1351.
• Fetâvâ-yı Ali Efendi, (haz. Salih el-Kefevî), İstanbul 1311.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid, el-Mustasfâ fî ilmi’l-usûl, Beyrut 1993.
• Hacvî, Muhammed, el-Fikru’s-sâmî fî târîhi’l-fıkhi’l-İslâmî, Beyrut 1995.
• Haddâd (Haddâdî), Ebû Bekir, el-Cevheratü’n-neyyira, y.y. (Kahire?) 1322 (el-Matbaatü’l-Hayriyye).
• Hâdimî, Ebû Saîd, Mecâmiu’l-hakâik, İstanbul 1308.
• İbn Abdilber, en-Nemerî, Câmiu beyâni’l-ilm ve fadlih, Kahire 1982.
• _______ el- İstizkâr, Kahire 1993.
• ______el-İntikâ fî fedâili’-selâseti’l-eimmeti’l-fukahâ, Beyrut ts. (Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye). İbn Âbidîn, Muhammed, Reddü’l-muhtâr, Beyrut ts. (Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî). _____“Şerhu’l-Manzûmeti’l-müsemmât bi Ukûdi Resmi’l-müftî”, Mecmûatü’r-Resâil, İstanbul 1320, I, 10-52.
• _____“Neşru’l-arf fî binâi ba’dı’l-ahkâm ale’l-urf”, Mecmûatü’r-Resâil, İstanbul 1320, II, 114
• İbn Hamdân, Necmeddin, Sıfatü’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî (nşr. M.N. Elbânî), Dımaşk 1380.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed, el-Muhallâ, Beyrut 1988.
• İbn Hacer el-Askalânî, ed-Dirâye ft tahrîc ehâdisî’l-Hidâye (nşr. A. H. Yemânî), Beyrut. İbn Kayyım el-Cevziyye, İ’lâmu’l-muvakkıîn an Rabbi’l-âlemîn, Beyrut 1991.
• İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed , el-Muğnî, Beyrut 1984.
• İbn Nüceym, Zeynüddin, el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik, Kahire 1311.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin, Mecmûatü’l-fetâvâ, (nşr. A. Cezzar-E.Baz), Mansura 2005
• İbnü’s-Salâh, eş-Şehrezûrî, Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî (nşr. A. E. Kal’acî), Beyrut 1986.
• İzmirli, İsmail Hakkı, İlm-i Hılâf, Dersaadet 1330.
• Kâdî İyâz, Ebû’l-Fazl, Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik li ma’rifeti a’lâmi mezhebi Mâlik, (thk. Muhammed T. Tancî ve dğr.), Mağrib 1983.
• Kâdîhân, el-Özcendî, el-Fetâvâ’l-Hâniyye (el-Fetâvâ’l-Hindiyye’nin kenarında), Bulâk 1310.
• Kandemir, M. Yaşar, “Muvatta”, DİA, XXXI, 416-418. Karadâvî, Yûsuf, İslâm Hukuku Evrensellik Süreklilik, (çev. A.Yaman-Y.Işıcık), İstanbul 1997.
• Karâfî, Şihabüddin, el-Furûk, Beyrut ts. _____el-İhkâm fî temyîzi’l-fetâvâ ani’l-ahkâm ve tasarrufâti’l-kâdî ve’l-imâm (nşr. A. Ebû Ğudde), Beyrut 1995.
• Karaman, Hayreddin, İslâm Hukuk Tarihi, İstanbul 1989.
• ______İslâm Hukukunda İctihad, Ankara 1985
• Kâsânî, Ebû Bekir, Bedâiu’s-sanâi, Beyrut 1986.
• Kâsımî, M. Cemaleddin, el-Fetvâ fi’l-İslâm, (thk. M.A. el-Kâdî), Beyrut 1986.
• Kaşıkçı, Osman, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Mecelle, İstanbul 1997.
• Koca, Ferhat, “Mezhep: Fıkıh”, DİA, XXIX, 537-542. Mâverdî, Ebû’l-Hasen, Edebü’l-kâdî, (thk. M. H. Serhân), Bağdat 1972.
• Mekkî, Muhammed b. Ali, Davâbitu’l-fetvâ, İskenderiye 1418.
• Merâğî, Muhammed Mustafa, el-İctihad fi’l-İslâm, Kahire 1959.
• Merğînânî Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî, İstanbul 1986
• Mübârekî, Ahmed b. Ali, el-Kavlü’ş-şâz ve eseruh fi’l-fütyâ, Riyad 1431.
• Nakîb, Ahmed b. Muhammed, el-Mezhebü’l-Hanefî, Riyad 2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriya, Âdabü’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî (nşr. B. A. el-Câbî), Dımaşk 1988.
• ______el-Mecmû şerhu’l-Mühezzeb (nşr. M. N. el-Mutîî), Cidde ts. (Mektebetü’l-İrşâd). ______Ravdatu’t-tâlibîn (thk. A. A. Abdulmevcûd-A. M. Muavvad), Beyrut 1412/1992.
• Okur, Kâşif Hamdi, “İslâm Hukukunda Boşama Yemini (Talâka Yemin) Meselesi”, Hitit Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 15 (2009/1), ss. 5-30.
• Özşenel, Mehmet, Ebû Yûsuf’un Hadis Anlayışı, İstanbul 2011.
• Senhûrî, Muhammed Ferac, “Mezheplerin Hükümleri Arasında Telfik”, Karaman, Hayreddin, İctihad Taklid ve Telfik Üzerine Dört Risale, İstanbul 1982.
• Serahsî, Şemsüleimme (ö. 483/1090), el-Mebsût, İstanbul 1983.
• _____Şerhu’s-Siyeri’l-kebîr, (thk. S. Müneccid - A. Abdülaziz), Kahire 1958-1971.
• Seyyid Bey, Mehmed, Usûl-i Fıkıh: Medhal, İstanbul 1333.
• Süyûtî, Celaleddin, İhtilâfu’l-mezâhib (nşr. A. Bestevî), Kahire 1989.
• Şâfiî, Ebû Abdillah, el-Üm, Beyrut 1993.
• Şahin, Osman, İslam Hukukunda Fetvâ Usulü, (doktora tezi 2002), Ondokuz Mayıs Üniversi- tesi, Samsun.
• Şâtıbî, Ebû İshak, el-Muvâfakât, Beyrut 1991.
• Şevkânî, Ebû Abdillah, İrşâdü’l-fuhûl (thk. E. el-Eserî), Riyad 2000.
• Telkenaroğlu, M. Rahmi, Tevcîhü’l-halef fîmâ’htelefe fîhi’s-selef, İzmir 2013.
• Tirmizî, Ebû İsa, İlelü’t-Tirmizî (el-Câmiu’s-sahîh ile birlikte, thk. A.M. Şâkir-M.F. Abdülbaki- İ.U.Avd) Kahire 1962.
• Yaman, Ahmet, “Fıkhın Sosyolojik Yürürlüğü Bağlamında Fetvâda Değişim”, Diyanet İlmi Der- gi, 50/2 (2014), ss. 7-21.
• Zehebî, Ebû Abdillah, Menâkıbü’l-İmâm Ebî Hanîfe ve sâhıbeyh, Haydarâbâd ts. (Lecnetü İhyâi’l-Maârifi’n-Nu’mâniyye). Zerkeşî, Bedreddin, el-Bahru’l-muhît, yy., ts. (Kahire 1992?)
• Zeylaî, Cemaleddin, Nasbu’r-râye li tahrîci ehâdîsi’l-Hidâye, Beyrut 1987.