Zemahşerî Tefsirinde Emanet Âyeti

Yıl 2016, Cilt: 50 Sayı: 50, 5 - 22, 15.06.2016

Muhammed Coşkun

https://doi.org/10.15370/maruifd.238292

Öz

Ahzâb 33/72-73. âyetlerinde anlatılan “emanetin arz edilmesi” tefsir geleneğinde

farklı şekillerde anlaşılmıştır. Önce Zeccâc (ö. 311/923), Matürîdî (ö. 333/944) ve Nehhâs

(ö. 338/949) tarafından ifade edilen, daha sonra Zemahşerî (ö. 538/1143) tarafından delillendirilerek

öne çıkarılan bir yorum, sonraki tefsir geleneği üzerinde çok etkili olmuş

görünmektedir. Özellikle emanetin sunulması (arz) ve yüklenilmesine (haml) ilişkin

ifadelerin mecaza hamledilmesi yaygın bir kabul görmüştür. Zemahşerî’nin yorumu,

diğer yorumlar karşısında güçlü bir argümantasyona sahip olsa da kusursuz değildir.

Bu yazıda âyetin tefsirindeki ihtilaf noktalarını özetledikten sonra Zemahşerî’nin yorumunda

başarılı bir şekilde cevaplandırılmadığı düşünülebilecek soruları sormaya,

meseleyi bu yönüyle tartışmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Emânet, Akıl, İtaat, Zemahşerî, Delillendirme

Zamakhsharī’s Interpretation of the Qur’anic Verse of the “Offering the Trust”

Öz

The expression of “offering the Trust” stated in the Quran, chapter al-

Ahzāb (The Joint Forces) 33/ 72-73, is interpreted divergently in the commentary

tradition. One of the well-supported interpretation, which is first stated by Zajjāj (d.

311/923), Māturīdī (d. 333/944) and Nahhās (d. 338/949) and supported by evidence

by Zamakhsharī, has been quite influential on the commentary tradition later on.

Especially the relationship between the terms, “offering of the Trust” (arē) and “undertaking

it” (ģaml) is most often taken as a metaphor. Although Zamakhsharī’s interpretation

has a stronger argumentation than other interpretations, it is not flawless. In this

article I am going to discuss difficulties inherent in Zamakhsharī’s interpretation. First,

I am going to highlight issues of disagreement, then I am going to raise the questions

that may not be satisfactorily answered by Zamakhsharī’s interpretation.

Anahtar Kelimeler

Offering of the Trust, Reason, al-Zamakhsharī, Argumentation

Kaynakça

• Altuğ, Taylan, Dile Gelen Felsefe, İstanbul, 2008.
• Âlûsî, Ebu’l-Fazl Şihabuddîn Mahmud, Rûhu’l-maânî, Beyrut, ts.
• Âmidi, Ebu’l-Kāsım el-Hasen b. Bişr, el-Mü’telif ve’l-muhtelif fi esmâi’ş-şuarâi ve kenâhüm ve elkābihim ve ensâbihim ve ba’zi şi’rihim, thk. FritzKrenkow, Beyrut, 1991.
• Basrî, Ebu’l-Hüseyin, el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh, nşr, Halil el-Meyyis, Beyrut, 2005.
• Derveze, Muhammed İzzet, et-Tefsîru’l-hadîs, Tunus, 2008.
• Ferdinand De Saussure, Genel Dilbilim Dersleri, Çev. Berke Vardar, İstanbul, 1998.
• Fırıncı Orman, Türkan, “Jacques Derrida Düşüncesinde “Dil”, Kilikya Felsefe Dergisi, (1), 2015, s. 61-81.
• Gazâlî, Ebu Hamid, İhyâu ulûmi’d-dîn, Beyrut, ts (Daru’l-Ma’rife).
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, Tunus, 1984.
• İbn Kesîr, İmadüddin Ebu’l-Fidâ, Tefsîru’l-Kur’ani’l-azîm, thk. M. es-Seyyid Muhammed vd, Kahire, 2000.
• İbn Kuteybe, Tefsîru ğarîbi’l-Kur’an, thk. es-Seyyid Ahmed Sakr, Beyrut, 1978.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir, Ahkâmu’l-Kur’ân, thk. Rıza Ferec, Beyrut, 2012.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr, Beyrut, 1984.
• Kādî Abdülcebbâr, el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl, (el-Fırakğayru’l-İslâmiyye) thk. M. Kāsım, Kahire, ts.
• Kādî Beydâvî, Envârü’t-tenzîl, İstanbul, ts.
• Konevi, İsmail b. Muhammed, Haşiye ‘ala tefsiri’l-Beydavi, nşr. Abdullah M. Ömer, Beyrut, 2001.
• Kurtubi, el-Câmiu li-ahkâmi’l-Kur’an, thk. Abdürrezzak el-Mehdi, Beyrut, 2007.
• Kuşeyri, Abdülkerim, Letâifü’l-işârât, nşr. A. Hasan Abdurrahman, Beyrut, 2007.
• Kutluer, İlhan, “İlliyet”, DİA, XXII, 120-121.
• Mâtürîdî, Ebu Mansûr Muhammed, Te’vîlâtu’l-Kur’an, thk. Ali Haydar Ulusoy, İstanbul, 2008.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib, en-Nüket ve’l-uyûn, Beyrut, ts.
• Mukātil b. Süleyman, TefsîruMukātil b. Süleyman, thk. Ahmed Ferîd, Beyrut, 2003.
• Nehhâs, Ebu Ca’fer, Me’âni’l-Kur’an, thk. M. Ali es-Sabûnî, Mekke, 1989.
• Râzî, Fahreddin, Mefâtîhu’l-ğayb, Beyrut, 1981.
• Sem’ânî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed, Tefsîrü’l-Kur’an, thk. Yâsir b. İbrahim- Ğu- neym b. Abbas, Riyad, 1997.
• Semerkandi, Ebu’l-Leys, Bahru’l-’ulûm, thk. A. Muhammed Muavvıd- Adil Ahmed Abdül- mevcud, Beyrut, 1993.
• Suyûtî, Celalüddin, el-Müzhir fî ‘ulûmi’l-luğati ve envâ’ihâ, thk. Fuâd Ali Mansûr, Beyrut, 2009.
• Şevkânî, Fethü’l-kadîr, Beyrut, ts (Alemü’l-kütüb).
• Şirbînî, Muhammed b. Ahmed, Tefsirü’s-siraci’l-münir, Beyrut, ts, (Alemü’l-kütüb).
• Taberî, İbn Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vîli’l-Kur’an, thk. Abdülmuhsin et-Türkî, Kahire, 2001.
• Tabersî, Fadl b. Hasan, Mecmau’l-beyân, thk. S. Haşim el-Mahallâtî, Beyrut, 2009.
• Tıybî, Şerefüddin el-Hüseyn b. Abdullah, Fütûhu’l-ğaybfi’l-keşf ‘an kınâi’r-rayb, thk. Ö. Hasan el-Kıyyam, Abu Dabi, 2013.
• Tûsî, Ebû Ca’fer, et-Tibyân fî tefsiri’l-Kur’an, thk. A. Habib el-Âmilî, Beyrut, ts, (Dâru ihyâi’t- türâsi’l-’arabî).
• Yavuz, Yusuf Şevki, “İlliyet” DİA, XXII, 121-123.
• ---, “İmam Matürîdî’nin Tabiat ve İlliyete Bakışı” Büyük Türk Bilgini İmam Matürîdî ve Matürîdîlik içinde, İstanbul, 2012, ss. 54-64.
• Zeccâc, Ebû İshâk, Me’âni’l-Kur’an, thk. Abdülcelil Şelebi, Beyrut, 1988.
• Zemahşerî, Carullah Mahmud b. Ömer, el-Keşşâf, thk. A. Ahmed Abdülmevcud-A. Muham- med Muavvıd, Riyad, 1998.