ЧЫНГЫЗ АЙТМАТОВДУН ПОВЕСТТЕРИНДЕГИ ТРАГЕДИЯЛУУЛУК: «БЕТМЕ-БЕТ», «ГҮЛСАРАТ», “АК КЕМЕ” ПОВЕСТТЕРИНИН НЕГИЗИНДЕ

Yıl 2015, Cilt: 4 Sayı: 3, 144 - 166, 01.07.2015

G. Stanaliyeva

Öz

Чынгыз Айтматов XX кылымдагы социалдык катаклизмдерди, согуштун каарын, социалдык турмуштагы катаал чындыкты көркөм аңдоого умтулган, философиялык, нравалыкэтикалык, экологиялык глобалдык маселелерди кабыргасынан койгон дүйнөлүк жазуучулардын бири. Анын чыгармаларынын негизинде аалам жана адам, адам жана табигат, жеке адамдын тагдыры жана идеология өңдүү маселелер камтылып, ал маселелер тарыхтын жана адам тагдырынын трагедиялуу учурлары аркылуу көркөм иликтөөгө алынат. Андыктан трагедия Айтматовдун чыгармаларынын негизги чордонунда турат деп айтсак жаңылбайбыз. Мунун өзү Айтматовдун чыгармасындагы трагедиялуулук кандай өңүттөн көрүнөт, кандай пафоско ээ деген суроону жаратпай койбойт. Бул суроого биз жазуучунун үч повестинен жооп издөөнү максат кылабыз. Алар: “Бетме-бет”(1957), “Гүлсарат”(1966), “Ак кеме”(1970) повесттери. Аталган повесттер кыргыз адабиятынын өнүгүү мезгилине туш келген учурда жаралган чыгармалар. Экинчи жагынан, бул үч повесть тең нагыз кыргыз дүйнөсүнүн, жашоо-турмушунун трагедиялуу кырларын чагылдырганы менен кызыгууну туудурат. Үчүнчүдөн, бул чыгармалардагы улуттук жашоо-турмуштун кырлары жалпы адамзаттык көйгөйлөрдү көтөрөт. Булардан тышкары үч повестте тең трагедиялуулуктун мүнөздүү белгилери болгон – трагедиялык кырдаал-шарт, трагедиялык күнөө, трагедиялык конфликт, трагедиялык каармандардын тагдыр-турмушу орун алган. Ч.Айтматовдун чыгармаларында трагедиялуулуктун экспликациясы үчүн изилдөөдө тарыхый-филологиялык, о.э. контекстуалдык жана герменевтикалык анализ колдонулду. 

Anahtar Kelimeler

трагедия, трагедиялуулук, трагедиялык кырдаал-шарт, трагедиялык күнөө, трагедиялык конфликт, трагедиялык каарман

TRAGIC IN THE NOVELS BY CHYNGYZ AITMATOV: ON THE BASIS OF THE NOVELS FACE TO FACE, FAREWELL GULSARY, THE WHITE SHIP

Öz

Chyngyz Aitmatov is one of the world writers who tried to comprehend urgent problems of the war, difficult reality of the social life and social cataclysms of the XX century artistically and put the philosophical, moral-ethical and other ecological global questions point-blank. On the basis of his works of art such issues as universe and a man, a man and a nature, life of certain individual and ideology were included and those issues were studied artistically through the history and personal life. Therefore we are certain to say that tragedy plays the main role in the works of art by Aitmatov. Here the question arises in what sense and how the tragic was shown, what message it carries in his works. We aim to find the answers in three novels by Aitmatov. They are “Face to face” (1957), “Farewell Gulsary” (1966), “The white ship” (1970). These novels were written during the development period of Kyrgyz literature. Secondly, all three novels draw everybody’s attention with the fact that they reflect tragic facets of real Kyrgyz world and way of life. Thirdly, national life elements narrated in these novels touch the problems of the whole human being. Moreover the main characteristics specific to tragic – a tragic situation, a tragic guilt, tragic conflict and tragic life of characters were shown in these novels. On studying explication of tragic in the works by Ch.Aitmatov the principle of historicalphilological analysis was used as a methodological basis. Contextual and hermeneutical analyses were used as well

Anahtar Kelimeler

tragedy, tragic, tragic situation, tragic guilt, tragic conflict, tragic character

Kaynakça

• Акматалиев А. Чингиз Айтматов: человек и вселенная. – Б.: Илим, 2013. – 576 с.
• Аристотель Собр. соч. в 4 Т. – Т.4. М.: «Мысль», 1984. С. 645-680.
• Артамонов С. Трагическая тема в литературе // Эстетика и современность. М.: 1965. С.78-112.
• Асаналиев К. Движение во времени. – Фрунзе: Кыргызстан, 1978. – 276 б.
• Айтматов Ч. Чыгармалар жыйнагы. – 8 томдук. – Б. – т. . – 2014.
• Борев Ю.Б. Эстетика: Учебник / М,: Высш. шк., 2002. — С.62-80.
• Большая советская энциклопедия: В 30 т. М.: 1977. Т. 26. С. 387-391.
• Введение в литературоведение / Под ред. Г. Поспелова. М.: 1988. С. 123-128.
• Гегель. Эстетика, т. 3. М., 1971 – 592-б.
• Лессинг Г.Э. Гамбургская драматургия. М.: 1883.
• Литературный энциклопедический словарь. М.: 1987. С.442-443.
• Лосев А.Ф. История античной эстетики. Аристотель и поздняя классика. М.: 1975.
• Ибраимов О. История кыргызской литературы ХХ века. – Бишкек: 2012. – Т.2. – с. 248.
• Ницше Ф. Соч., в 2 т., т. 1. М.: 1990.
• Кадырмамбетова А. Адабий кырдал жана көркөм жаңылануулар. – Бишкек: 2009. – 420-бет.
• Краткая литературная энциклопедия: В 8 т. М.: 1972. Т. 7. С. 596-599.
• Сартр Ж.-П. Экзистенциализм – это гуманизм. / В кн.: Сумерки богов. М.: Политиздат, 1989. – 322-б.
• Тагаев Б. Ч. Айтматовдун чыгармачылыгындагы трагедиялуулук. -Б. 2005. – 152 б
• Топер П. Трагическое в искусстве ХХ века //Вопросы литературы. – 2000. – №2.
• Трагическое и комическое в зарубежной драме. – Пермь: 1970. – 64 с.
• Трагическое и комическое в зарубежной литературе. – Пермь: 1986. – 108 с.
• Үкүбаева Л. Чыңгыз Айтматов жана фольклор. – Б.: 2000. – 74-б.
• Усупбаева Э. "Манас" эпосундагы трагедиялуулук: автореферат дис. канд. филол. наук: 10.01.09 / КР Улуттук илимдер академиясы. - Б.: "Эркин - Тоо", 2003. – 20-б.
• Философская энциклопедия: В 5 т. М.: 1970. – Т. 5. – С. 251-253.
• Фуко М. Что такое Просвещение? // Интеллектуалы и власть: Избранные политические статьи, выступления и интервью / Пер. с франц. С. Ч. Офертаса под общей ред. В. П. Визгина и Б. М. Скуратова. – М.: Праксис, 2002. - 384 с. – (Серия "Новая наука политики").
• Хоркхаймер М., Адорно Т.В. Диалектика Просвещения. Философские фрагменты. – М.- СПб.: Медиум, Ювента,1997. – 312 с.
• Шеллинг Ф. Философия искусства. М.: 1966;
• Шестов Л. Достоевский и Ницше. – М.: АСТ, Фолио, 2001. – 224 с. http://www.magister.msk.ru
• Шиллер Ф. О трагическом искусстве // Шиллер Ф. Собр. соч. в 7 т. М.: 1957. – Т. 6. С. 41-64.
• Шопенгауэр А. Избр. произв. М., 1992. – 70-б.
• Эйхенбаум Б. О трагедии и трагическом // Из истории советской эстетической мысли 1917-1932. – М.: 1980. – С. 445-461.
• Эстетика: Словарь / Под общ. Ред. А. Беляева. М.: 1989. С.357-359