ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNDE ZORBALIĞI YORDAMADA DUYGUSAL ZEKANIN ROLÜ

Yıl 2017, Cilt: 14 Sayı: 38, 131 - 146, 28.07.2017

Fulya Cenkseven Önder Sümbül Yalnızca Yıldırım

Öz

Bu araştırmada, ortaokul öğrencilerinin zorba ve kurban olma
eğilimlerinin duygusal zekanın boyutları tarafından ne oranda yordandığını
incelemek amaçlanmıştır. Araştırma 6, 7 ve 8. sınıfa devam eden 285’i kız
(%52.3), 260’ı erkek (%47.7) olmak üzere toplam 545 ortaokul öğrencisi üzerinde
gerçekleştirilmiştir. Öğrenciler 11 ile 14 yaş aralığında olup, yaş
ortalamaları 12.48’dir (Ss=.96). Araştırmada “Zorbalık Ölçeği” (Kutlu, 2005) ve
“Bar-on Duygusal Zeka Ölçeği Çocuk ve Ergen Formu” (Bar-on ve Parker, 2000)
kullanılmıştır. Toplanan verilerin çözümlenmesinde t testi, Pearson korelasyon
analizi ve çoklu regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda öğrencilerde
zorba ve kurban olma puanları ile duygusal zekanın boyutları arasında anlamlı
ilişkiler saptanmıştır. Regresyon analizi sonucunda Bar-on Duygusal Zeka
Ölçeği’nin “stres yönetimi”, “kişilerarası beceriler” ve “kişisel beceriler” boyutlarının
zorbalığın anlamlı yordayıcıları olduğu belirlenmiştir. Benzer şekilde öğrencilerde
kurban olma ise, duygusal zekanın “stres yönetimi” ve “genel ruh hali” alt
ölçeklerinden alınan düşük puanlar tarafından yordanmaktadır. Elde edilen
bulgular ilgili alanyazın doğrultusunda ele alınarak, tartışılmıştır.   

Anahtar Kelimeler

zorbalık, zorba, kurban, duygusal zeka

Kaynakça

• Andreou, E. (2000). Bully/victim problems and their association with psychological constructs in 8 to 12 year-old Greek school children. Aggressive Behavior, 26, 49-56.
• Atik, G. (2006). Student and school level factors in victimization of middle school students: An ecological perspective. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Atik, G., Özmen, O., & Kemer, G. (2012). Zorbalık ve boyun eğme davranışı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 45(1), 191-208
• Bar-On R. (1997). The Emotional İntelligence İnventory (EQ-I): Technical Manual. Toronto,Canada: Multi Health Systems.
• Bar-On, R., (2006). The Bar-on model of emotional-social intelligence. www.eiconsortium.org.
• Bar-on, R. ve Parker, J. D. A. (2000). The handbook of emotional intelligence: Theory, development, assessment and application at home, school and in the workplace. San Francisco: Jossey-Bass.
• Bilgic, E., & Yurtal, F. (2009). Zorbalık eğilimlerinin sınıf iklimine göre incelenmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 5(2), 180-194.
• Bircan, S., & Bacanlı, F. (2005). Ergenlerin duygusal zekâlarının çatışma eğilimlerine ve suç davranışlarına etkisi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 22(22), 61-82.
• Boulton, M., & Smith, P. K. (1994). Bully/victim problems in middle-school children: Stability, self-perceived competence, peer perceptions and peer acceptance. British Journal of Developmental Psychology, 12, 315–329
• Boulton, M.J. & Underwood, K. (1992). Bully/victim problems among middle school children. British Journal of Educational Psychology, 62, 73-87.
• Brouzos, A., Misailidi, P., & Hadjimattheou, A. (2014). Associations between emotional intelligence, socio-emotional adjustment, and academic achievement in childhood the influence of age. Canadian Journal of School Psychology, 29(2), 83-99.
• Castillo, R., Salguero, J. M., Farnendez-Berrocal, P. & Balluerka, N. (2013). Effects of an emotional intelligence intervention on agression and empathy among adolescents. Journal of Adolescence, 36, 883-892.
• Cenkseven Önder, F., Canoğulları, Ö. (2015). Ergenlerde Saldırganlık: Duygu düzenleme ve duygusal başa çıkmanın rolü. 13. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi (7-9 Ekim 2015) Bildiri Özetleri Kitabı, Mersin, s. 760-763.
• Cenkseven Önder, F. ve Sarı, M. (2012). İlköğretim öğrencilerinde zorbalık ve okul yaşam kalitesi. İlköğretim Online, 11(4).
• Cobb, C. D., & Mayer, J. D. (2000). Emotional Intelligence: What the Research Says. Educational Leadership, 58(3), 14-18.
• Davis, M. H. (1983). Measuring individual differences in empathy: Evidence for a multidimensional approach. Journal of Personality and Social Psychology, 44(1), 113.
• Davis, S. K., & Humphrey, N. (2012). The influence of emotional intelligence (EI) on coping and mental health in adolescence: Divergent roles for trait and ability EI. Journal of Adolescence, 35(5), 1369-1379.
• Dökmen, Ü. (1988). Empatinin yeni bir modele dayanılarak ölçülmesi ve psikodrama ile geliştirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 21 (1), 155-190.
• Eisenberg, N. & Strayer, J. (1987). Empathy and its development. New York: Cambridge University Press.
• Endersen, I.M. & Olweus, D. (2001). Self-reported empathy in Norwegian adolescents: Sex differences, age trends and relationship to bullying. ( Eds A. Bohart, D. Stipek). Constructive & Destructive Behaviour: Implications for Family, School, & Society. Washington, DC: American Psychologicak Association, p. 147-165.
• Espelage, D.L., Mebane, S.E., & Adams, R.S. (2004). Empathy, caring, and bullying: Toward and understanding of complex associations. (Eds. D.L. Espelage, S.M. Swearer). Bullying in American Schools A Social-Ecological Perspective on Prevention and Intervention. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, p. 37-61.
• Farrington, D.P. (1993). Understanding and preventing bullying (vol. 17). Chicago: University of Chicago Press.
• Gini, G. (2006). Social cognition and moral cognition in bullying: What’s wrong? Aggressive Behaviour, 32, 528–539.
• Gini, G., Albiero, P., Benelli, B., & Altoe, G. (2007). Does empathy predict bullying and defending behaviour? Aggressive Behaviour, 33, 467–476.
• Goleman, D. (1995). Duygusal zeka neden IQ’den daha önemlidir? (Banu Seçkin Yüksel çev. 33.baskı). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Gower, A. L., Shlafer, R. J., Polan, J., McRee, A. L., McMorris, B. J., Pettingell, S. L., & Sieving, R. E. (2014). Brief report: Associations between adolescent girls' social-emotional intelligence and violence perpetration. Journal of Adolescence, 37(1), 67-71.
• Gültekin, Z. ve Sayıl, M. (2005). Akran zorbalığını belirleme ölçeği geliştirme çalışması. Türk Psikoloji Yazıları, 8(15), 47-61.
• Güven, F. (2015). Ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin zorbalık yapmaları ile zorbalığa maruz kalmalarının, cinsiyet, anne-baba eğitimi, sosyoekonomik düzey ve empati eğilimi açısından incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Toros Üniversitesi, Mersin.
• Hilooğlu, S. ve Cenkseven Önder, F. (2010). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinde zorbalığı yordamada sosyal beceri ve yaşam doyumunun rolü. İlköğretim Online, 9(3), 1159-1173.
• Juvonen, J. & Graham, S. (2004). Research based interventions on bullying. (Eds. C.E. Sanders, G.D. Phye). Bullying implications for the classroom. USA:Elsevier Academic Pres., p. 229-255.
• Juvonen, J., Nishina, A., & Graham, S. (2000). Peer harassment, psychological adjustment, and school functioning in early adolescence. Journal of Educational Psychology, 92, 349-359
• Kapçı, E.G. (2004). İlköğretim öğrencilerinin zorbalığa maruz kalma türünün ve sıklığının depresyon, kaygı ve benlik saygısıyla ilişkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37 (1), 1-13.
• Koç, Z. (2006). Lise öğrencilerinin zorbalık düzeylerinin yordanması. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Köksal, A. (2007). Üstün zekalı çocuklarda duygusal zekayı geliştirmeye dönük program geliştirme çalışması. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Köksal, A., ve İşmen Gazioğlu, A. E. (2007). Ergenlerde duygusal zeka ile karar verme stratejileri arasındaki ilişki. Hasan Âli Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 133-146.
• Kutlu, F. (2005). The effect of bullying management training on bullying behaviors of elementary school students. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Lamos, J., Stough, C., Hansen, K., & Downey, L. A. (2012). Brief report: Emotional intelligence, victimisation and bullying in adolescents. Journal of Adolescents, 35, 207-211.
• Lopes, P.N., Salovey, P., Cote, S., & Beers, M. (2005). Emotion regulation abilities and the quality of social interaction. Emotion, 5, 113–118.
• Lupu, V. (2012). Emotional Intelligence in gifted and non-gifted high school students. Buletin Stiintific, 2(34), 128.
• Mayer, J. D., Salovey, P., Caruso, D. R., & Sitarenios, G. (2001). Emotional intelligence as a standard intelligence. Emotion, 1(3), 232-242.
• Nansel, T.R., Overpeck, M., Pilla, R.S., Ruan, W.J., Simons-Morton, B. & Scheidt, P. (2001). Bullying behaviors among US youth: Prevalence and association with psychosocial adjustment. Journal of American Medical Association, 285, 2094-2100.
• Olweus, D. (2005). Bullying at School. Australia, Oxford: Blackwell.
• Özdoğan, A.Ç. ve Cenkseven Önder, F. (2016). Üniversite öğrencilerinde öznel iyi oluşun yordayıcısı olarak ebeveyn duygusal erişilebilirliği. I. Uluslararası Akademik Araştırmalar Kongresi 3-5 Kasım 2016 Bildiri Özet Kitabı, -Antalya, s. 250
• Pekel Uludağlı, N., ve Uçanok, Z. (2005). Akran zorbalığı gruplarından yalnızlık ve akademik başarı ile sosyometrik statüye göre zorba/kurban davranış türleri. Türk Psikoloji Dergisi, 20(56), 77-92.
• Piskin, M. (2010). Examination of peer bullying among primary and middle school children in Ankara, Turkey. Egitim ve Bilim, 35(156), 175.
• Poulou, M. S. (2010). The role of trait emotional intelligence and social and emotional skills in students' emotional and behavioural strengths and difficulties: A study of Greek adolescents' perception. The International Journal of Emotional Education, 2(2), 30-447.
• Richardson, D. R., Hammock, G. S., Smith, S. M., Gardner, W., & Signo, M. (1994). Empathy as a cognitive inhibitor of interpersonal aggression. Aggressive Behaviour, 20, 275–289.
• Rigby, K. (2002). New Perspectiveson Bullying. London: Jesica Kingsley.
• Schokman, C., Downey, L. A., Lomas, J., Wellham, D., Wheaton, A., Simmons, N., & Stough, C. (2014). Emotional intelligence, victimisation, bullying behaviours and attitudes. Learning and Individual Differences, 36, 194-200.
• Steinberg L. & Morris A.S. (2001). Adolescent development. Annual Review of Psychology, 52, 83-101.
• Sutton, J. & Smith, P.K. (1999). Bullying as a group process: An adaptation of the participant role approach. Aggressive Behavior, 25, 97-111.
• Sutton, J., Smith, P. K., & Swettenham, J. (1999). Social cognition and bullying: social inadequacy or skilled manipulation? The British Journal of Developmental Psychology, 17, 435–449.
• Yalnızca Yıldırım, S. (2015). Lise öğrencilerinde yaşam doyumunun yordayıcıları olarak anne-baba tutumu ve duygusal zeka. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Yurtal, F. ve Cenkseven, F. (2007). İlköğretim okullarında zorbalığın yaygınlığı ve doğası. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(28), 1-13.