NÜZUL SIRASINA GÖRE TEFSİR YAKLAŞIMININ KUR’AN YORUMUNA ETKİSİ (BEYÂNU’L HAK ÖRNEĞİ)

Yıl 2017, Cilt: 14 Sayı: 40, 398 - 422, 28.12.2017

Necmettin Çalışkan

Öz

Nüzulünden günümüze
kadar Kur’an’ı anlama ve yorumlama gayretleri sürekli var olagelmiştir. Bu
alanda farklı metot ve yaklaşımların varlığı bilinmektedir. Bu metotların
oluşması ve gelişmesinde müfessirlerin yaşadığı dönemin, sosyo-kültürel
şartların, ortaya çıkan problemlerin ve ihtiyaçların etkin olduğu söylenebilir.
Tefsir geleneğinde Kur’an’ı yorumlama çabası genel itibariyle ilk asırlardan
itibaren Mushaf tertibine göre teşekkül etmiştir. Çağdaş döneme gelindiğinde
ise farklı bir yöntem olarak Kur’an’ı, indiği sosyal ortam çerçevesinde
değerlendirebilmek amacıyla nüzul sırasına göre tefsir yaklaşımının ön plana
çıktığı görülmektedir. Bu tür tefsirler Kronolojik
Tefsir veya Nüzul Sırasına Göre
Tefsir olarak adlandırılmaktadır.

Kronolojik
tefsirin ortaya çıkışı hususunda farklı görüşler vardır. Ancak bu makalede, “nüzul
sırasına göre tefsirin kaynağı” tartışmalarına girilmeyecek ve bu yaklaşımın
tarihsel süreci üzerinde durulmayacaktır. Bununla birlikte Kur’an’ı anlamaya ve
yorumlamaya katkısı olduğu iddiasıyla yola çıkan, nüzul sırasına göre tefsir
telif eden müfessirlerin bu amaçlarının gerçekleşmesi açısından, M. Zeki
Duman’ın Beyânu’l-Hak isimli tefsiri
üzerinden bir durum tespiti yapılmaya çalışılacaktır.

Bu tespit
yapılırken farklı sûrelerden tercih edilen ayetlere, müfessirler tarafından
yapılan yorumlarla birlikte klasik ve modern dönemde yapılan yorumlar ve
tefsirler kıyaslanarak nüzul sırasına göre yaklaşımın Kur’an yorumuna
katkısının mahiyeti belirlenecektir.

Sonuç olarak bu
çalışma, İslam yorum geleneği içerisinde toplumsal etkiler çerçevesinde Kur’an’ı
daha iyi anlama çabası olarak ortaya çıkan bir metodoloji olarak nüzul sırasına göre tefsir anlayışının
Kur’an’ı anlamaya olan nesnel katkısını karşılaştırmalı bir üslupla ortaya
çıkarmayı amaçlamaktadır. Böylelikle Müslümanların sorunlarına çözüm bulma
yolunda öne çıkan önemli bir ekolün kritiği yapılmış olacak ve Kur’an’ı anlama
çabalarının İslam yorum geleneğine ne gibi zenginlikler kattığı akademik bir
üslupla gösterilerek bu zenginliklerin çağdaş problemlerin çözümüne etkisi
ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Yorum, Nüzul Sırası, Kronolojik Tefsir, Beyânu’l-Hak, Zeki Duman

Kaynakça

• ALBAYRAK, Halis, Tefsir Usûlü, Şule Yayınları, İstanbul 2009.
• AYDIN, İsmail, Kur’ân Müphemleri Olarak Zamirler, Tibyan Yayıncılık, İzmir 2012.
• -----, Kur’ân’ın Filolojik Yorumu (Tarihsel Gelişim ve Sorunlar), Tibyan Yayıncılık, İzmir 2012.
• AYDIN, Muhammed, “‘Rivayet Tefsiri’ Kavramı ve Kur’an’ın Kur’an ile Tefsiri: Eleştirel Bir Yaklaşım”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, sayı: 20, s. 2.
• BAZERGAN, Mehdi, Kur’an’ın Nüzul Süreci, Çev. Yasin Demirkıran, Muhammed Feyzullah, Fecr Yayınevi, Ankara 1998.
• el-CÂBİRÎ, Muhammed Abid, Bünyetü'l-Akli’l-Arabî, Merkezu Dirâsâtil'-Vahdeti'l-Arabiyye, Beyrut 1990.
• CERRAHOĞLU, İsmail, Tefsir Usûlu, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1993, 9. Baskı.
• -----, Tefsir Tarihi, Fecr Yayınları, Ankara 2009, 4. Baskı.
• ÇALIŞKAN, Necmettin, “Abdurrahman Hasan Habenneke el-Meydânî ve Tefsîrı̇”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, AÜSBE, Ankara 2013.
• DEMİRCİ, Muhsin, “Kur’ân’a Modernist Yaklaşımlar” Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 2003, sayı: 12, s. 30.
• -----, Konulu Tefsire Giriş, Ensar Neşriyat, İstanbul 2006.
• DERVEZE, M. İzzet, et-Tefsîru’l-Hadîs/Nüzul Sırasına Göre Kur’an, Çevirenler: Şaban Karataş, Ahmet Çelen, Mehmet Çelen, Ekrem Demir, Ali Arslan, Muharrem Önder, Vahdettin İnce, Mustafa Altınkaya, Mehmet Baydaş, Ramazan Yıldırım, Ekin Yayınları, İstanbul 1998, 2. Baskı.
• DRAZ, Muhammed Abdullah, “Kur’an-ı Kerîm’in Nüzul Sırasına Göre Tertib Edilmesi Teklifi”ne Edebi Eleştiri”, Çev. Ahmet Nedim Serinsu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1997, cilt: XXXVII, s. 245-262.
• DUMAN, M. Zeki, “Kur’ân’ı Nasıl Anlamalıyız?” Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri, 7-8 Haziran 1994, Bursa, s. 21-32.
• -----, Kuran-ı Kerim ve Tıbba Göre Tüp Bebek, Nil Yayınları, İstanbul 1991.
• -----, Vahiy Gerçeği, Fecr Yayınevi, İstanbul 1997.
• -----, “On Dört Asırlık Tefsir Birikiminin Kur’an’ın Anlaşılmasındaki Olumsuz Etkileri”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1998, sayı: 10, s. 27-48.
• -----, Beş Surenin Tefsiri, Fecr Yayınevi, İstanbul 1999.
• -----, “Kur’an’ı Anlamada Temel Prensipler”, VII. Kur’an Sempozyumu: Kur’an ve Müslümanlar, 14-15 Mayıs 2004 / Kayseri, Ankara 2005, s. 99-132.
• -----, Beyânu'l-Hak / Kur'an-ı Kerim'in Nüzul Sırasına Göre Tefsiri, Fecr Yayınevi, İstanbul 2008, 2. baskı.
• -----, Kur'an-ı Kerim'de Örtünmenin Sınırları, İpek Yayın-Dağıtım, İstanbul 2008.
• -----, İslam'da Namaz ve Teheccüd, Fecr Yayınevi, İstanbul 2010.
• -----, “Nüzûl Sırasına Göre Ayet Ayet Kur’an’ın Yorumu”, Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar, 2010.
• -----, Nüzulünden Günümüze Kur'an ve Müslümanlar, Fecr Yayınevi, İstanbul 2010, 4. Baskı.
• -----, “Kur’an’ı Anlama Metod ve İlkeleri”, Kur’an’ın Anlaşılmasına Doğru Tefsir ve Toplum -Tefsir ve Toplum-, 03-04 Aralık 2010, İslami İlimler Araştırma Vakfı, İstanbul, 2011, s. 379-426.
• -----, Kur'an-ı Kerim'de Adab-ı Muaşeret Görgü Kuralları, İpek Yayın-Dağıtım, İstanbul 2011, 2. baskı.
• -----, “Kur’ân’ın Nüzûl Sırasına Göre Tefsir Edilmesi”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013/1, cilt: XII, sayı: 23, s. 183-201.
• -----, “On Dört Asırlık Tefsir Birikiminin Kur’an’ın Anlaşılmasındaki Olumsuz Etkileri”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1998, sayı: 10, s. 27-48.
• -----, “Asr-ı Saadet’te ve Günümüzde Kur’ân’a Bakış Açısı”, Kurav Kur’ân’ı Nasıl Anlamalıyız? Sempozyumu 7 – 8 H a z i r a n 1 9 9 4, Editör: Abdulhamit Birışık, Bursa, 2005.
• -----, “Kur’an’ı Anlama Metod ve İlkeleri”, İstanbul, 2011. Kur’an’ın Anlaşılmasına Doğru Tefsir ve Toplum -Tefsir ve Toplum-, 03-04 Aralık 2010, s. 379-426.
• -----, “Kur’an’ın Penceresinden Mekke ve Vahyin Mekke Dönemi”, Kur’an Nüzulünün Mekke Dönemi Sempozyumu, 29 Haziran-01 Temmuz 2012 Çorum, s. 23-55. DUMLU, Ömer, SAVAŞ, Rıza, “Nüzûl Sırasına Göre Ayet Ayet Kur’an’ın Yorumu”, Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar, İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi Kur’an ve Tefsir Akademisi Araştırmaları: 2, Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar Editörler: Bilal Gökkır, Necdet Yılmaz, Ömer Kara, Muhammed Abay, Necmettin Gökkır, İstanbul 2010, s. 163-180.
• ERTEN, Mevlüt, “Nass-Yorum İlişkisi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, AÜSBE, Ankara 1998.
• GADAMER, Hans-Georg, Hermeneutik (Yorum Bilgisi) Üzerine Yazılar, Çev. Doğan Özlem, Ark Yayınevi, Ankara 1995.
• GÖRENER, İbrahim, “Modern Yorum Biliminin Kavramsal Çerçevesi ve Bunun Kur’ân Tefsiri İle Doku Uyuşması Sorunu”, İslamî Araştırmalar Dergisi, 2006, 19. cilt - 1. Sayı, s. 70.
• GÖRMEZ, Mehmet, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 1997.
• GÖZELER, Esra, Kur’an Ayetlerinin Tarihlendirilmesi, Kuramer Yayınları, İstanbul 2016.
• HAYES, John H.; HOLLADAY, Carl R., Biblical Exegesis : A Beginner’s Handbook, John Knox Press, Atlanta 1982.
• İBN KESÎR, Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm/Hadislerle Kur’an-ı Kerîm Tefsiri, Çev. Bekir Karlığa, Bedrettin Çetiner, Çağrı Yayınları, İstanbul 1991.
• JEANROND, Werner G., Teolojik Hermenötik: Gelişimi ve Önemi; Çev. Emir Kuşçu, İz Yayıncılık, İstanbul 2007.
• KARAGÖZ, Mustafa, Dilbilimsel Tefsir ve Kur’ân’ı Anlamaya Katkısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2010.
• -----, “Tefsirde Rivayet-Dirayet Ayrımının Ortaya Çıkışı ve Mahiyeti”, Bilimname: Düşünce Platformu, 2004/2, cilt: II, sayı: 5, s. 46.
• KARSLI, İbrahim H., Kur’ân Yorumlarında Kadın: Sosyo-Kültürel Çevrenin Kur’ân Yorumlarındaki Yansımaları, Rağbet Yayınları, İstanbul 2003.
• KOÇYİĞİT, Hikmet Kur’ân’ın Nüzûl Sırasına Göre Tefsir Edilmesi, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013/1, cilt: XII, sayı: 23, s. 183-201.
• KOTAN, Şevket, Kur’ân ve Tarihselcilik, Beyan Yayınları, İstanbul 2001.
• KURTUBÎ, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Endarî, el Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’an, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut 1993.
• MARGERİE, Bertrand de, An İntroduction to the History of Exegesis : The Latin Fathers; Çev. Pierre de Fontnouvelle, Paul Duggan, Saint Bede’s Publications, Petersham 1995.
• el-MEYDÂNİ Abdurrahman Hasan Habenneke, Kavâidü't-Tedebbbüri'l-Emseli li Kitâbilllâhi Azze ve Celle, Dâru'l-Kalem,
Şam 2009, 4. Baskı.
• OKŞAR, Yusuf, “Şemsüddin Muhammed b. Eşref es-Semerkandi’nin İlmü’l-Afak ve’l-Enfüs Adlı Eserinin Tahkik, Tercüme ve Değerlendirmesi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, ÇÜSBE, Adana 2016.
• OKUMUŞ, Mesut, Kur’an’ın Kronolojik Okunuşu Muhammet İzzet Derveze Örneği, Araştırma Yayınları, Ankara 2009.
• ÖZCAN, Zeki, Teolojik Hermenötik, Alfa Yayıncılık, İstanbul 1998.
• SICAK, Ahmet Sait, “Kur’ân Tefsı̇rinde Öznellik”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, MÜSBE, İstanbul 2013.
• -----, “Yorum Farklılıkları Açısından Bir Tefsir Kaynağı Olarak Kur’ân-ı Kerîm”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2014, cilt: III, sayı: 3, s. 591-610.
• SOYALAN, Mehmet Yaşar, Vahiy Savunması: Kur’ân Dışı Vahyin İmkânsızlığı, Anka Yayınevi, İstanbul 2005.
• STECK, Odil Hannes, Old Testament Exegesis : A Guide To The Methodology, Çev. James D. Nogalski, Scholars Press, Atlanta 1998.
• es-SUYÛTÎ, Celaleddin, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an, Tahkik: Mustafa Dib el-Buga, Dâr-u İbni Kesîr, Beyrut 1993, 2. Baskı.
• et-TABERÎ, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr, Câmıu’l-Beyân an Te’vîl Ây’il- Kur’an, Tahkik: Ahmet Abdurrâzık el-Bekrî, Muhammed Âdil Muhammed, Muhammed Abdullatif Halef, Mahmud Mursî Abdulhamid, İşrâf, Abdulhamid Abdulmun’ım Medkur, Dâru’s-Selâm, Kahire 2008, 3. Baskı.
• TATAR, Burhanettin, Hermenötik, İnsan Yayınları, İstanbul 2004.
• WEST, David, Kıta Avrupası Felsefesine Giriş: Rousseau, Kant, Hegel’den Foucault ve Derrida’ya, Çev. Ahmet Cevizci, Paradigma Yayınları, İstanbul 1998.
• YILMAZ, Hakkı, Nüzul Sırasına Göre Tebyinü’l-Kur’ân İşte Kur’ân, İşaret Yayınları, İstanbul 2007.
• ZÜLALOĞLU, Fevzi, Temel Kaynağımız Kur’ân: Kur’ân Tek Kaynak mı, Temel Kaynak mı?, Ekin Yayınları, İstanbul 2004.